Và trong những ngày đó, có những hình ảnh được lan tỏa, vừa thấm đẫm tình người, vừa như lặng lẽ tô đậm một “sứ mệnh” đang ngày càng trở nên bức thiết.
1 Ngay từ Nghị quyết số 08/NQ TW, ngày 17/12/1998, Đảng ta đã sớm nhận thức, cảnh báo và chỉ ra các yếu tố thách thức đối với an ninh quốc gia, trong đó có vấn đề an ninh phi truyền thống. Tiếp đó, vấn đề này ngày càng được chú trọng, đề cập sâu hơn trong Văn kiện các kỳ Đại hội đại biểu toàn quốc của Đảng lần thứ XI và XII.
Đặc biệt, Đại hội XIII nhấn mạnh: “Những vấn đề an ninh phi truyền thống ngày càng đa dạng, phức tạp, tác động mạnh mẽ”, từ đó đề ra nhiệm vụ nhằm “sẵn sàng ứng phó hiệu quả các thách thức an ninh truyền thống và an ninh phi truyền thống”...; bảo vệ lợi ích quốc gia-dân tộc; bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa.
Các thách thức an ninh phi truyền thống, cơ bản, được chia thành hai nhóm chính: Nhóm về các quá trình, hiện tượng tự nhiên và xã hội bất lợi đến xã hội, như hiệu ứng nhà kính, biến đổi khí hậu, thiên tai, dịch bệnh truyền nhiễm, ô nhiễm môi trường, cạn kiệt tài nguyên, khoáng sản, di cư bất hợp pháp...; tương ứng với từng lĩnh vực an ninh trọng yếu (an ninh môi trường, an ninh kinh tế, an ninh lương thực, an ninh nguồn nước, an ninh dân số...); và Nhóm về các hành vi tiêu cực (phạm pháp) do cá nhân hoặc pháp nhân (tổ chức) thực hiện ảnh hưởng bất lợi đến xã hội, như khủng bố, tội phạm xuyên quốc gia (rửa tiền, cướp biển, buôn bán trái phép chất ma túy, buôn bán người, vũ khí), tội phạm công nghệ cao...; tương ứng còn gọi là tội phạm phi truyền thống (theo bài “Nhận thức về an ninh phi truyền thống theo tinh thần Đại hội XIII của Đảng và những vấn đề đặt ra đối với pháp luật hình sự Việt Nam” của Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trịnh Tiến Việt - đăng trên Tạp chí Cộng sản ngày 5/2/2022).
Hiểu một cách đơn giản hơn, từ nghìn đời, ông cha ta đã tâm niệm: “Việc nhân nghĩa cốt ở yên dân” (Nguyễn Trãi). Cũng như các vấn đề an ninh truyền thống, những thách thức an ninh phi truyền thống là các yếu tố làm ảnh hưởng đến nhu cầu cao đẹp “yên dân” ấy.
2 Thách thức an ninh phi truyền thống không chỉ là thiên tai, nhưng qua những nghịch cảnh trong thiên tai, có lẽ bất cứ ai trong chúng ta cũng có thể cảm nhận được rõ ràng hơn về các mối hiểm họa đang ngày càng trở nên tàn khốc đó.
Trở lại với câu chuyện ở miền trung, theo báo Nghệ An: Vì vẫn còn bị cô lập bởi nước lũ, bà con các dân tộc Lào anh em đã mạo hiểm bơi qua nước xiết dòng sông Nậm Mộ, sang Mường Típ (Nghệ An) xin hỗ trợ. Không cần nói về những chia sẻ mộc mạc đến thắt lòng, chỉ cần biết rằng nhân dân Mường Típ, với tinh thần truyền thống “lá lành đùm lá rách”, đã không ngần ngại nhường cơm sẻ áo, giữ vẹn mối tình nghĩa chung thủy sắt son Việt-Lào, cho dù chính mình cũng vẫn còn đang vô cùng khốn khó.
Câu chuyện này nhấn mạnh điều gì?
Thứ nhất, cùng với các thách thức an ninh truyền thống (chính trị-quân sự), việc nhận diện và hơn thế là củng cố nội lực để đứng vững trước các an ninh phi truyền thống, đầu tiên và sau cùng, là phương thức quan trọng để bảo vệ chính lợi ích quốc gia-dân tộc, bảo vệ của cải và sinh mệnh của từng người dân Việt Nam, bảo vệ và phát huy tính ưu việt của chế độ, bảo vệ sự toàn vẹn của Tổ quốc xã hội chủ nghĩa.
Thứ hai, khi chúng ta - hiện đã là một quốc gia tầm trung với hơn 100 triệu dân, là bạn, là đối tác tin cậy và là thành viên tích cực, có trách nhiệm trong cộng đồng quốc tế - thật sự muốn giúp đỡ những người anh em, bằng hữu của mình trước sức tàn phá của những thách thức an ninh phi truyền thống, chính chúng ta cũng phải có đủ tiềm lực và năng lực xử lý các thách thức ấy.
Thứ ba, nhận định của Đảng ta tiếp tục được khẳng định: Việc giải quyết các thách thức an ninh phi truyền thống đều đòi hỏi biên độ hợp tác quốc tế ngày càng sâu rộng, khi những thách thức ấy đều đã trở nên những hiểm họa toàn cầu, mà mọi nỗ lực đơn lẻ đều rất khó mang lại hiệu quả.
Đơn cử, theo một nghiên cứu mới đây từ Viện Postdam (Đức), thiệt hại kinh tế toàn cầu do biến đổi phi truyền thống khí hậu hằng năm đã lên tới 38.000 tỷ USD, và chắc chắn gia tốc sẽ còn tiếp tục tăng cao. Đó là lý do để mỗi kỳ Hội nghị các bên tham gia Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu (COP) được tổ chức thường niên diễn ra, những lời kêu gọi hợp tác và hành động lại càng thêm khẩn thiết.
Ở một khía cạnh khác, theo Chương trình Lương thực thế giới (WFP), hiện có tới 319 triệu người tại 67 quốc gia đối mặt nạn đói nghiêm trọng. Không đẩy lùi được cuộc khủng hoảng an ninh lương thực toàn cầu, những khối lượng nguồn lực khổng lồ có thể dành cho phát triển vẫn nhất thiết phải bị tiêu tốn, dưới sự thôi thúc của lương tri.
Bên cạnh đó, ngay cả những khu vực phát triển như châu Âu hay Bắc Mỹ hiện cũng đã và đang phải hết sức nỗ lực nhằm ngăn chặn và đẩy lùi sự nở rộ của các hình thức tội phạm mạng - từ lừa đảo tới khủng bố - thông qua một chiến lược an ninh mạng (mang tên ProtectEU) vừa được thông qua hồi tháng 3/2025. Trong năm 2024, chỉ riêng lĩnh vực kinh tế, doanh thu của các hình thức tội phạm mạng toàn cầu đã lên tới 4.500 tỷ USD.
Một thí dụ khác nữa: An ninh năng lượng. Nguồn cung năng lượng ổn định và nguồn dự trữ năng lượng dồi dào chính là một trong những chỉ số biểu hiện "sức đề kháng" của một đất nước. Đến cả một cường quốc hàng đầu như nước Mỹ, khi buộc phải mở kho dự trữ dầu mỏ nhằm bình ổn giá dầu (trong nhiệm kỳ cựu tổng thống Mỹ Joe Biden), cũng đã chao đảo bởi những cuộc tranh luận gay gắt trên chính trường. Trên thực tế, năng lượng luôn có khả năng được sử dụng như một thứ đòn bẩy tạo sức ép đầy uy quyền, trong lĩnh vực quan hệ quốc tế.
3 Như vậy, nhìn toàn cục, Việt Nam cần phải trang bị cho mình khả năng "hóa giải" những thách thức an ninh phi truyền thống chủ chốt, để luôn luôn giữ vững được "quyền chủ động chiến lược", trong bối cảnh địa chính trị thế giới ngày càng bất ổn, diễn biến nhanh và khó đoán định.
Thử tưởng tượng, trong bối cảnh vẫn luôn có những thế lực rình rập thời cơ để gieo rắc các luận điệu thù địch, sai trái, nhằm phủ định mọi thành tựu rực rỡ mà Đảng, Nhà nước và nhân dân Việt Nam đã đạt được suốt 80 năm qua, thì nếu không có những phương án ứng phó kịp thời với chuỗi kịch bản “biến đổi khí hậu - nước biển dâng - diện tích canh tác giảm - suy thoái nguồn nước sạch - thiếu hụt nguồn dự trữ lương thực chiến lược”, những vấn đề an ninh phi truyền thống hoàn toàn có thể nhanh chóng biến chuyển để mang thêm các yếu tố an ninh truyền thống, với tốc độ lan tỏa nhanh cũng như quy mô xuyên quốc gia, làm xói mòn kiên định tự chủ chiến lược.
Hay ngược lại, có người Việt nào lại không ấm lòng và kiêu hãnh, khi chứng kiến tình cảm sâu đậm Việt-Lào, khi thấy những chiến sĩ cứu hộ - cứu nạn Việt Nam lăn xả vào thảm họa ở Thổ Nhĩ Kỳ hay Myanmar, và khi những quân nhân Lực lượng gìn giữ hòa bình của Việt Nam thắp lên hy vọng no ấm, cho những miền đất cằn cỗi và tiêu điều ở châu Phi…?
Và để sở hữu được tiềm lực ấy, nhất là trước tình hình các thách thức an ninh phi truyền thống ngày càng trở nên gay gắt, khốc liệt hay tinh vi, cũng chính là cả hành trình vươn mình, một cách toàn diện và không ngừng nghỉ để tự nâng tầm của dân tộc. Nói cách khác, đó là "thách thức", nhưng cũng chính là "cơ hội". Một cơ hội mở ra cho đất nước, cho Đảng, cho mỗi địa phương, mỗi cơ quan đoàn thể, mỗi cá nhân, mỗi quy trình... để thay đổi quyết liệt, và trở nên "tinh gọn, mạnh, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả".
Định hướng đó, quyết tâm đó, xu thế tất yếu đó cũng vừa được một lần nữa tô đậm vào hạ tuần tháng 7/2025, khi thiên tai hoành hành và gây thiệt hại nghiêm trọng tại nhiều tỉnh miền bắc nước ta, với việc Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính ký Quyết định số 1585/QĐ-TTg ngày 23/7/2025 tổ chức lại Ban Chỉ đạo Phòng thủ dân sự quốc gia; Ban Chỉ đạo quốc gia về phòng, chống thiên tai; Ủy ban quốc gia ứng phó sự cố, thiên tai và Tìm kiếm Cứu nạn thành một cơ quan duy nhất là Ban Chỉ đạo Phòng thủ dân sự quốc gia.
Khai mạc phiên họp Ban Chỉ đạo phòng thủ dân sự quốc gia, chiều 24/7, Thủ tướng Phạm Minh Chính nhấn mạnh: Phải bằng mọi cách tiếp cận những nơi đang bị chia cắt do thiên tai, nắm tình hình, tiếp tế cho nhân dân, không để tình trạng "dân đang bị chia cắt mà lãnh đạo nói không lên được".
"Việc nhân nghĩa cốt ở yên dân", chính là như thế.
