Bảy Núi trước kia gồm huyện Tri Tôn và thị xã Tịnh Biên với nhiều xã có đất nông nghiệp khoảng 9.500 ha nằm ở vùng cao. Do cách xa kênh rạch nên nguồn nước tưới tiêu nông nghiệp luôn thiếu hụt. Nông dân sản xuất phụ thuộc vào mùa mưa nên cuộc sống còn nhiều khó khăn.
Những năm trước, vào mùa khô hạn, người dân vùng Bảy Núi thuộc các xã An Cư, xã Cô Tô, xã Tri Tôn…phải đi lấy nước sinh hoạt ở các giếng, ao hồ cách xa nhà có khi hơn 10km.
Ban ngày, nắng gắt nên đêm nào trăng sáng, người trong xóm rủ nhau lấy nước, trò chuyện đùa vui cho quên mệt nhọc. Ai đến trước lấy nước trước, ai đến sau xếp hàng chờ tới lượt. Sau này, được Trung ương và tỉnh đầu tư xây dựng các trạm nước sạch cung cấp tới tận nhà nên người dân không còn phải đi xa gánh nước, chở nước về.
Đó là nước sinh hoạt, còn nước tưới tiêu cho nông nghiệp thời đó càng khó khăn hơn. Nhớ lại, nông dân Chau Tâng ngụ ấp Tô Thi, xã An Cư, kể “Đất ruộng, rẫy vùng này là đất pha cát nên trồng lúa, đậu phộng cực nhọc so với các vùng khác. Nông dân chỉ làm được mùa mưa, nhưng mưa rớt hạt xuống thì nước thấm vào cát nhanh nên đất không giữ nước được lâu do đó năng suất cây lúa, đậu phộng không cao”.
Đó là chưa kể mùa mưa bất thường, có năm mưa muộn hoặc lượng mưa ít. Thế rồi, năm 1990, nông dân vùng này vui mừng khi nhà nước xây trạm bơm 3/2 đưa nước từ kinh Vĩnh Tế về giải nhiệt cho vùng An Cư và các xã lân cận.
Nhớ lại, ông Chau Tâng còn vui: “Ruộng tôi gần đường nước nên tiện lợi lắm, mấy ngày đầu nôn nao khó ngủ vì mừng. Lúc đó, nông dân tâm trạng hớn hở lắm vì không còn làm 1 vụ như trước, ruộng không phải bỏ hoang nữa". Trạm bơm đã thay đổi đời sống nhiều nông dân như ông Chau Tâng, từ trồng 1 năm vụ nay nông dân trồng 2 vụ lúa, 1 vụ màu nên thu nhập cũng tăng lên, cuộc sống khấm khá.
Tháng 8/2024, tỉnh An Giang vận hành, đưa vào sử dụng dự án hồ Tà Lọt (xã An Hảo nay là xã Núi Cấm) tưới tiêu cho 340 ha và hồ Núi Dài (xã Lê Trì nay là xã Ba Chúc) cung cấp nước tưới cho 180ha đất vườn, đất lúa. Đây là 2 hồ nước trong dự án hệ thống thủy lợi vùng cao thích ứng với biến đổi khí hậu nhằm phục vụ tái cơ cấu sản xuất nông nghiệp cho đồng bào vùng Bảy Núi.
Nông dân Bùi Văn Quí, ngụ ấp Sóc Tức, xã Ba Chúc, có đất vườn trồng xoài gần hồ Núi Dài vui mừng cho biết, vùng này nhiều hộ trồng xoài, thiếu nguồn nước tưới nên nhà vườn tìm cách trữ nước tưới cho xoài như đào hố hứng nước mưa và hứng nước ngầm từ núi Dài chảy ra, lót bạt cao-su quanh vườn xoài để ủ giữ nước.
Nhà vườn lo lắng vì với cách trữ nước như thế năm nào mưa trễ, lượng mưa ít sẽ thiếu nước tưới ảnh hưởng đến cây xoài trổ bông, ra trái trễ và cho trái nhỏ nên giá trị xoài bị giảm. Từ ngày hồ Núi Dài 2 đưa vào sử dụng, nguồn nước chủ động nên nhà vườn như ông Quí không còn phải nhọc nhằn chuyện lo tích trữ nước trong mùa mưa.
Cùng với hồ Tà Lọt, hồ Núi Dài 2, trước đó các hồ: Ô Thum, Soài So, Soài Check, Ô Tức Sa, Ô Tà Sóc là các hồ nhỏ được tỉnh được mở rộng, nâng cấp đã thành hồ lớn trữ nước. Các hồ này gần các chân núi nên tích lượng nước mưa từ trên núi chảy xuống trong mùa mưa hạn chế gây ngập lụt. Các hồ nước còn phục vụ phát triển nuôi trồng thủy sản, phục vụ phòng cháy chữa cháy rừng, tạo tiền đề phát triển du lịch.
Nhờ các hồ này cung cấp nước tưới tiêu quanh năm, những đồng ruộng, đất vườn, đất rẫy ven chân núi vốn khô cằn chỉ làm được 1 vụ khi trời sa mưa nay nông dân có thể canh tác suốt năm.
Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh An Giang, đến năm 2024, Trung ương và tỉnh đã đầu tư xây dựng 1.957 công trình thủy lợi trên vùng Bảy Núi gồm: 422 cống, 221 tiểu vùng đê bao; 288 trạm bơm với tổng công suất 614.140 m3/h; 14 hồ chứa nước với dung tích khoảng 4,48 triệu m3…
Từ các hệ thống thủy lợi này đã cung cấp nguồn nước chủ động quanh năm, nông dân canh tác không còn phụ thuộc vào nước trời, từ đó, đời sống vật chất và tinh thần của người dân vùng Bảy Núi được nâng cao, đặc biệt của đồng bào dân tộc Khmer.
Như tại xã An Cư, từ ngày có trạm bơm 3/2, đồng bào dân tộc Khmer đã chuyển dịch cơ cấu cây trồng, mùa vụ, ứng dụng các tiến bộ kỹ thuật vào trồng trọt nên lúa đạt năng suất 5,4-7,3 tấn/ha tăng so với 4,5 tấn/ha như trước đây.
Giá trị sản xuất tăng kéo theo tăng thu nhập, đời sống và vật chất và tinh thần người dân Bảy Núi nói chung, bà con đồng bào dân tộc Khmer nói riêng được nâng cao góp phần xóa đói giảm nghèo, mang lại hiệu quả về kinh tế xã hội.
