Trong bối cảnh kinh tế số với giao dịch điện tử hiện nay, mô hình thuế khoán không còn phù hợp nữa. Thực tế mô hình này ấn định mức thu trách nhiệm thuế dựa trên phương pháp ước tính thủ công, ghi chép đơn giản, tuy dễ thực hiện nhưng lại dẫn đến nguy cơ thiếu minh bạch, thậm chí dễ tạo ra “sức ì” của nhiều hộ kinh doanh.
Không chỉ vậy, việc duy trì mô hình cũ dẫn đến hạn chế trong quản lý, tiềm ẩn rủi ro pháp lý và thiếu công bằng giữa các chủ thể kinh doanh. Bởi mức khoán hiện nay được xây dựng trên ước tính của cơ quan thuế và không buộc hộ kinh doanh phải xuất hóa đơn theo từng giao dịch. Chính điều này tạo ra kẽ hở để hành vi ghi nhận doanh thu thấp hơn thực tế; không ghi nhận toàn bộ giao dịch; tránh thuế thu nhập cá nhân, thuế giá trị gia tăng… mặc sức diễn ra!
Xin được nhắc lại một vụ việc mới được cơ quan cảnh sát điều tra (Bộ Công an) ra quyết định khởi tố vụ án hình sự vào ngày 4/10 vừa qua. Theo đó, cơ quan điều tra xác định, Công ty cổ phần Dược phẩm Hoàng Hường và các công ty, hộ kinh doanh do bà Hoàng Thị Hường thành lập, chỉ đạo điều hành đã vi phạm quy định về kế toán gây hậu quả nghiêm trọng. Kết quả điều tra ban đầu xác định, từ tháng 1/2021 đến tháng 6/2025, bà Hoàng Thị Hường đã “để ngoài sổ sách kế toán” doanh thu gần 1.800 tỷ đồng, kê sai quy định thuế giá trị gia tăng doanh thu gần 2.100 tỷ đồng…
Vụ việc này không chỉ là câu chuyện riêng của một cá nhân, mà là minh chứng rõ nét về kẽ hở không nhỏ của cơ chế thuế khoán đã tồn tại lâu nay. Khi hoạt động kinh doanh thực tế lớn, đa dạng và phát sinh doanh thu lớn, chỉ cần núp bóng mô hình “hộ khoán”, nhiều cá nhân có thể trục lợi hàng nghìn tỷ đồng, và đương nhiên ngân sách nhà nước thất thu thuế là điều chẳng cần bàn cãi.
Trên bình diện quốc tế, việc bỏ thuế khoán và áp dụng phương pháp kê khai thuế theo doanh thu đã được nhiều nước trên thế giới thực hiện từ lâu. Áp dụng tính thuế theo phương pháp kê khai đối với hộ, cá nhân kinh doanh sẽ tạo sự công bằng về thuế theo hướng “ai kinh doanh nhiều - nộp thuế nhiều, kinh doanh ít - nộp thuế ít”, hộ kinh doanh chân chính sẽ được bảo vệ, cơ quan thuế có cơ sở kiểm tra rõ ràng dựa trên số liệu.
Hiện nay, không quốc gia phát triển nào còn cơ chế “ước đoán doanh thu”, hay thu thuế theo mức “khoán” nữa. Thay vào đó, họ quản lý bằng hóa đơn bắt buộc, kê khai theo tháng hoặc quý, hệ thống dữ liệu giao dịch, máy POS... Đây được coi là sự đột phá tư duy, phù hợp xu thế phát triển của nền kinh tế hiện đại.
Việt Nam - một quốc gia đang có bước phát triển mạnh mẽ theo hướng số hóa nền kinh tế, lại càng cần theo kịp xu thế quản lý này. Bởi chuyển sang hộ kê khai không còn là lựa chọn, mà là con đường tất yếu, xu thế bắt buộc và là phương thức bảo đảm minh bạch, công bằng về nghĩa vụ thuế, bảo vệ hộ kinh doanh chân chính và an toàn ngân sách quốc gia.
Tất nhiên, để đạt được kết quả như kỳ vọng, cơ quan chức năng, mà ở đây là từng cơ quan thuế, từng cán bộ thuế phải là người đồng hành, tháo gỡ khó khăn vướng mắc, phải tận tâm, tận lực hỗ trợ, hướng dẫn các hộ kinh doanh thích nghi với phương thức quản lý mới, làm chủ thiết bị khai thuế, khởi tạo hóa đơn điện tử...■
