Từ kinh tế hộ gia đình đến kinh tế hợp tác - bước chuyển tất yếu trong sản xuất nông nghiệp

Những năm qua, nhiều chủ trương, chính sách lớn của Đảng và Nhà nước như dồn điền đổi thửa, cải tạo ruộng đất, hình thành cánh đồng lớn, cơ giới hóa, ứng dụng khoa học kỹ thuật… đã thúc đẩy sản xuất phát triển, nâng cao năng suất và hiệu quả. Các mô hình liên kết “bốn nhà” – Nhà nước, nhà khoa học, nhà nông, doanh nghiệp – được khuyến khích triển khai, tạo nên nhiều vùng sản xuất hàng hóa tập trung, có giá trị kinh tế cao.

Tuy nhiên, nông nghiệp nước ta vẫn bộc lộ nhiều hạn chế: ruộng đất manh mún, sản xuất nhỏ lẻ, khó cơ giới hóa; việc tích tụ, tập trung ruộng đất gặp khó khăn do tâm lý ngại thay đổi; liên kết giữa các hộ còn hình thức, hiệu quả thấp; mối liên kết giữa nông dân – HTX – doanh nghiệp trong chuỗi giá trị từ sản xuất đến tiêu thụ còn yếu. Tư duy “mạnh ai nấy làm” khiến kinh tế hộ vẫn “đơn thương độc mã”, trở thành điểm nghẽn lớn nhất kìm hãm phát triển nông nghiệp hiện nay.

Có thể nói, kinh tế hộ gia đình đã hoàn thành sứ mệnh lịch sử là đảm bảo tự cung tự cấp và an ninh lương thực quốc gia. Giai đoạn hiện nay, nông nghiệp phải chuyển mạnh sang hướng sản xuất hàng hóa, nông nghiệp sạch, hữu cơ, thông minh và tuần hoàn. Đòi hỏi mỗi hộ nông dân không thể tiếp tục sản xuất riêng lẻ mà cần hợp tác, liên kết với nhau và với doanh nghiệp để hình thành chuỗi giá trị khép kín – từ làm đất, giống, phân bón đến chế biến, tiêu thụ sản phẩm.

Về bản chất, hộ gia đình vẫn là chủ thể trung tâm của sản xuất nông nghiệp vì nắm giữ tư liệu sản xuất chủ yếu là đất đai. Tuy nhiên, để không bị bỏ lại phía sau, kinh tế hộ cần chuyển từ sản xuất nhỏ sang kinh tế hợp tác, liên kết thông qua các hợp tác xã nông nghiệp. Thông qua HTX, các hộ nông dân góp đất, cùng sử dụng dịch vụ làm đất, tưới tiêu, giống, phân bón, bảo vệ thực vật, đồng thời liên kết tiêu thụ sản phẩm, giúp giảm chi phí, nâng cao năng suất, chất lượng và sức cạnh tranh.

Để tạo nền tảng cho sản xuất quy mô lớn, cần quy hoạch và hình thành cánh đồng mẫu lớn, chuyển đổi ruộng đất để mỗi hộ chỉ còn 1–2 thửa lớn, thuận lợi cơ giới hóa, áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật. Đây là điều kiện tiên quyết để phát triển vùng sản xuất tập trung, tạo liên kết chặt chẽ giữa nông hộ – HTX – doanh nghiệp.

Chính quyền các địa phương cần có chính sách phù hợp đặc thù địa hình, thổ nhưỡng của từng vùng; khuyến khích tích tụ, tập trung ruộng đất; hỗ trợ thành lập và phát triển HTX nông nghiệp. Đồng thời, cần khuyến khích doanh nghiệp tham gia sâu hơn vào các khâu của chuỗi giá trị nông nghiệp, từ cung ứng vật tư đến thu mua, chế biến, tiêu thụ – hình thành liên kết “ba nhà” bền vững: nông dân – HTX – doanh nghiệp.

Tóm lại, muốn tháo gỡ điểm nghẽn trong phát triển nông nghiệp, điều kiện tiên quyết là phải đổi mới tư duy từ kinh tế hộ sang kinh tế hợp tác. Cần hạ tầng vùng sản xuất đồng bộ, người dân đồng thuận, HTX và doanh nghiệp đóng vai trò hạt nhân dẫn dắt, kết nối các hộ nông dân trong toàn bộ chuỗi sản xuất – tiêu thụ. Chỉ khi đó, nông nghiệp Việt Nam mới có thể phát triển bền vững, hiện đại và hội nhập sâu rộng.