Tọa đàm về thơ Nguyễn Tiến Thanh trong dòng chảy thơ ca Việt Nam đương đại

Tọa đàm thu hút sự tham gia của nhiều nhà thơ, nhà phê bình, nhà nghiên cứu, giảng viên đại học cùng đông đảo công chúng yêu thơ. Sự kiện cũng là cuộc gặp gỡ học thuật và nghệ thuật nhằm nhận diện, phân tích và đánh giá vị trí, đóng góp của nhà thơ Nguyễn Tiến Thanh trong sự vận động của nền thơ ca đương đại.

Phát biểu khai mạc, nhà văn Nguyễn Quang Thiều, Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam, nhấn mạnh: Thơ Nguyễn Tiến Thanh là tiếng nói đặc biệt. Ở đó có nỗi thao thức của con người trước hiện thực biến động, có khát vọng tìm lại bản thể giữa đời sống nhiều biến ảo và điều quý nhất là nhà thơ luôn trung thành với cảm xúc thật, với lao động chữ nghĩa và trách nhiệm của người cầm bút.

Tập thơ “Viễn ca” của nhà thơ Nguyễn Tiến Thanh: Hành trình cuộc đời bằng ngôn từ và cảm xúc

28/08/2024 16:12

Theo nhà thơ Nguyễn Quang Thiều, thơ Nguyễn Tiến Thanh có nội lực từ chiêm nghiệm, niềm tin, thái độ sáng tạo. Đọc thơ anh, ta nhận ra trong anh một hành trình vừa riêng tư vừa phổ quát. Tác giả nói về mình, nhưng ta thấy ở đó bóng dáng của rất nhiều con người khác. Tác giả đi qua những buồn vui, chi tiết tưởng vụn vặt của đời sống để rồi chạm đến những câu hỏi lớn về nhân tính, niềm tin, ý nghĩa của sự tồn tại.

Nguyễn Tiến Thanh là người tin rằng thơ không cứu rỗi thế giới, nhưng có thể cứu rỗi con người khỏi sự chai sạn của tâm hồn. Bởi lẽ đó, anh luôn viết với thái độ nghiêm cẩn, coi mỗi con chữ như một sinh thể. Đó là điều khiến bạn đọc trân trọng ở anh - người lao động trong nghệ thuật luôn trở về với bản chất tinh khôi của ngôn ngữ và cảm xúc.

Trong chia sẻ mở đầu, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Lý Hoài Thu cho rằng, thơ Nguyễn Tiến Thanh là cả một quá trình tự đối thoại không ngừng của cái tôi hiện đại, nơi tiếng nói cá nhân hòa trong những vấn đề nhân sinh, xã hội, nhưng vẫn giữ được âm hưởng riêng tư và chiều sâu triết luận. Bà nhận định: Nếu nhiều nhà thơ cùng thời nghiêng về cảm xúc bản năng thì Nguyễn Tiến Thanh lại hướng đến sự cân bằng giữa trí tuệ và cảm xúc, giữa hình tượng và suy tưởng.

Nhà thơ Nguyễn Việt Chiến nhấn mạnh tính "tự vận động" trong thơ bạn viết. Theo đó, Nguyễn Tiến Thanh là người viết ít nhưng tinh. Mỗi bài thơ của anh là một mảnh suy tưởng được gọt giũa kỹ lưỡng, mang trong nó âm vang của ký ức, của phận người, và của niềm tin vào sức mạnh nhân bản.

Trong tham luận tại hội thảo Tiến sĩ Hà Thanh Vân đã bàn về hệ hình thanh xuân và mạch trữ tình triết luận trong thơ Nguyễn Tiến Thanh. Theo nhà nghiên cứu, thơ Nguyễn Tiến Thanh không dừng lại ở vẻ tươi mới, lãng mạn của tuổi trẻ, mà là một thanh xuân đã được chiêm nghiệm, chứa đựng nỗi buồn và sự cô tịch của người từng đi qua những biến thiên của thời cuộc. Hình ảnh tuổi trẻ trong thơ anh không còn là khoảnh khắc rực rỡ, mà là dòng chảy nội tâm, nơi con người nhận ra giới hạn và vẻ đẹp mong manh của tồn tại.

Nếu ở những sáng tác đầu tay, cảm xúc chủ đạo còn thiên về lãng mạn và hoài niệm, thì đến "Viễn ca", Nguyễn Tiến Thanh đã tiến gần đến một giọng thơ triết luận, có độ lùi, có sự suy tưởng về con người, thời gian, ký ức và định mệnh. Cái tôi trữ tình của anh là cái tôi phản tỉnh, dõi theo bước đi của thời gian để soi chiếu chính mình. Những câu thơ dường như nhẹ nhàng, nhưng đằng sau là chiều sâu của tư tưởng nhân sinh. Ngôn ngữ thơ giản dị, tinh lọc, không phô diễn kỹ thuật, mà chú trọng "tự sự của cảm xúc". Giọng điệu nhiều khi như lời thì thầm, lời đối thoại với bản thể.

Thơ Nguyễn Tiến Thanh không nằm ngoài sự vận động chung của thơ Việt Nam thời đổi mới, nơi con người cá nhân được đặt ở trung tâm và tiếng nói nội cảm lên ngôi. Tuy nhiên, khác với xu hướng "cách tân cực đoan" ở một số tác giả cùng thời, Nguyễn Tiến Thanh giữ cho thơ mình tính nhân bản và vẻ truyền thống của ngôn ngữ Việt, khiến tác phẩm vừa hiện đại, vừa gần gũi, giàu tính gợi cảm.

Các tham luận tại tọa đàm đã tiếp cận thơ Nguyễn Tiến Thanh từ nhiều bình diện: thi pháp học, tư tưởng nhân văn, bối cảnh xã hội và ngôn ngữ nghệ thuật. Nhiều ý kiến thống nhất rằng, đó là kết quả của hành trình bền bỉ trong lao động sáng tạo và người viết luôn tìm cách hòa giải giữa cảm xúc và lý trí, giữa cái riêng và cái chung, giữa sự rung động cá nhân và trách nhiệm công dân của người cầm bút.

Một số tham luận nhấn mạnh ở phương diện nghệ thuật biểu đạt, Nguyễn Tiến Thanh có cách sử dụng ngôn ngữ tiết chế, giàu nhạc điệu, nhiều lớp nghĩa. Câu chữ của tác giả dường như giản dị nhưng chứa đựng sức gợi lớn; hình ảnh không cầu kỳ mà luôn mở ra chiều sâu triết lý. Sự giản lược trong thơ đôi khi không phải là sự cạn kiệt cảm xúc, mà là kết quả của quá trình chưng cất để chỉ còn lại phần tinh khiết nhất của tâm hồn thi sĩ.

Ở bình diện tư tưởng và cảm xúc, các nhà nghiên cứu khẳng định thơ Nguyễn Tiến Thanh mang đậm ý thức công dân và tinh thần nhân bản. Cái tôi trữ tình trong thơ anh không khép kín, mà hướng ra thế giới, luôn trăn trở trước thân phận con người, trước những đổi thay của xã hội và giá trị sống. Trong đó, tình yêu, ký ức và niềm tin vẫn xuyên suốt, làm nên độ ấm và sự kiên định trong phong cách thơ.

Về vị trí trong dòng chảy thơ Việt đương đại, nhiều ý kiến cho rằng Nguyễn Tiến Thanh là gương mặt tiêu biểu cho xu hướng thơ hướng nội, khi ngôn từ trở thành hành trình nhận thức, chứ không hẳn chỉ phương tiện biểu đạt cảm xúc. Thơ của tác giả không tìm kiếm sự phá cách hình thức mà đi vào chiều sâu chiêm nghiệm, làm mới thơ bằng sự tĩnh lặng, bằng khả năng khơi gợi trong người đọc nhu cầu đối thoại với chính mình.

Tổng thể các tham luận đều thống nhất, thơ Nguyễn Tiến Thanh có sức lan tỏa lâu dài. Trong bối cảnh thơ Việt hôm nay đang đối mặt với nhiều thách thức về yêu cầu của bạn đọc và thẩm mỹ, thơ vẫn còn khả năng thức tỉnh, dẫn dắt và làm trong lành tâm hồn con người.

Trong phần phát biểu cuối chương trình, nhà thơ Nguyễn Tiến Thanh đã chia sẻ những suy tư chân thành và sâu sắc về hành trình sáng tạo của mình cũng như vai trò của thơ trong đời sống hôm nay. Anh mở đầu bằng một hình ảnh giàu biểu tượng: Giữa thế giới chạy bằng thuật toán, thơ vẫn đi bằng trái tim.

Theo nhà thơ, trong thời đại dữ liệu và công nghệ chi phối, thơ vẫn giữ được bản chất nguyên sơ, là tiếng nói của cảm xúc, của sự trung thực nội tâm. Một câu thơ, dù nhỏ bé, vẫn có thể tồn tại trong trí nhớ của con người như "hạt bụi nhỏ" của ký ức.

Nhà thơ cho rằng, mỗi bài thơ khi được viết ra đã không còn thuộc về tác giả mà trở thành tài sản của thời gian và người đọc. Anh không xác định vị trí thơ mình trong tiến trình hay xu hướng, bởi với anh, sáng tác chỉ đơn giản là một cách giữ lại phần nguyên vẹn của tâm hồn giữa cuộc sống nhiều biến động.

Nhà thơ Nguyễn Tiến Thanh khẳng định: "Thơ không nhằm diễn đạt thế giới mà là cách thế giới tự hé lộ qua con người đang run lên trước nó".

Thơ là khoảnh khắc ngôn ngữ vượt khỏi chức năng, lý trí cúi đầu trước cảm xúc. Anh chia sẻ quan điểm: Thơ không cần hiện đại hay bán chạy mà cần trung thực với nhịp sống con người. Khi thế giới ồn ào, thơ phải biết lắng lại; khi người ta mải đo giá trị bằng lượt xem, thơ âm thầm giữ lại sự sang trọng của những điều chỉ đo được bằng nhịp tim.

Anh cũng nhìn nhận mối quan hệ giữa thơ và công nghệ: thơ có thể được viết bằng bất kỳ phương tiện nào thì điều cốt lõi vẫn là sự rung động của con người. Nhà thơ cho rằng, thơ Việt hôm nay đang ở một "giao lộ" thú vị, vừa mang ký ức dân tộc, vừa đối thoại với thế giới, vừa gắn bó với công nghệ mà vẫn giữ được tâm hồn. Mỗi nhà thơ là một tần số riêng trong bản hòa âm của thơ Việt đương đại.