“Bội ước”: Chạm đến sự thật ẩn sâu bên trong con người

“Bội ước” mở ra như một bộ phim tâm lý giật gân, trong đó Claire, một nữ nhà văn tài năng và tự tin, bước vào mối quan hệ tưởng như định mệnh với Gilles, một nghệ sĩ múa rối quyến rũ. Họ cùng hứa với nhau: Claire hứa sẽ không bao giờ viết về Gilles; Gilles hứa sẽ không bao giờ phản bội Claire. Nhưng chính hai lời hứa ấy lại trở thành gông xiềng trói buộc họ. Khi tình yêu dần hóa thành sự kiểm soát, khi niềm tin biến thành nhà tù, Claire buộc phải chọn giữa giữ lời hứa và giữ lấy chính mình.

Là một nhà văn chuyên về “tự truyện hư cấu”, Claire đã viết một cuốn sách lấy cảm hứng từ chính người cha của cô, nhưng mọi người ai đều cho rằng sách viết về Gilles. Gilles thì lén lút ngoại tình và lợi dụng danh tiếng, mối quan hệ của Claire. Mọi thứ bắt đầu sụp đổ. Từ đây, Bội ước biến thành một phiên tòa kép: một bên là tòa án pháp lý – tại đó Claire bị buộc tội mưu sát; bên kia là tòa án lương tâm – nơi cô và cả độc giả phải đối diện với câu hỏi gai góc: Thế nào là sự thật? Ai có quyền kể lại một câu chuyện? Và liệu có “sự thật tuyệt đối” nào trong tình yêu hay trong viết lách không?

Claire biết rõ rằng khi kể lại câu chuyện tình của mình, cô đang phản bội Gilles – người yêu cũ – và cả chính lời thề không bao giờ viết về anh. Nhưng nghịch lý nằm ở chỗ: chính sự bội ước ấy lại là điều kiện duy nhất để ký ức được hồi sinh. Không nói, ký ức sẽ chết; nói ra, ký ức biến dạng. Và dù méo mó, nó vẫn sống.

Camille Laurens chấp nhận nghịch lý ấy: bội ước như một hình thức trung thực cao nhất. Khi ta dám phản bội điều mình từng thề nguyện, ta cũng dám nhìn thẳng vào những điều đau đớn nhất. Như trong tình yêu, chính lời hứa về vĩnh viễn lại là mầm mống của phản bội.

Ở tầng sâu nhất, “Bội ước” là một suy tư về quyền lực của lời kể – ai được nói, và ai bị nói thay. Trong một thế giới từng bắt phụ nữ phải im lặng, việc nói ra – dù sai, dù lệch – vẫn là một hành vi kháng cự. Tác giả Camille Laurens viết không để tái hiện quá khứ, mà để đòi lại công bằng cho ngôn từ, để chứng minh rằng văn chương là nơi người phụ nữ giành lại tiếng nói, bằng cả cái giá của sự phản bội.

Với Camille Laurens, sự thật không đứng yên. Nó chuyển động, trượt đi giữa những góc nhìn, đổi màu theo ký ức. Văn chương không nhằm nắm bắt sự thật tuyệt đối, mà phơi bày những khoảng mờ, những khe nứt trong lời kể. Mỗi chương của Bội ước là một tấm gương bị nứt: người đọc soi mình vào đó, chỉ để nhận ra hình ảnh phản chiếu luôn méo mó. Mỗi lời kể là một lời xác nhận, nhưng cũng là một phủ nhận. Văn chương, trong tay Camille Laurens, trở thành cuộc điều tra về bản chất của thật và giả: một thứ ánh sáng chỉ hiện lên khi bị bẻ cong.

Văn chương không nói sự thật, nó khiến sự thật hiện lên – điều này chứa đựng toàn bộ tinh thần của “autofiction” – thể loại mà Camille Laurens theo đuổi suốt ba thập kỷ cầm bút. Với thể loại này, viết là vừa sống vừa phản bội, là hành động không ngừng soi rọi bản thân qua ngôn từ, dù biết rằng hình ảnh thu lại không bao giờ còn nguyên vẹn.

Khi cuốn sách khép lại, không có lời giải đáp nào. Không ai hoàn toàn vô tội. Không có sự thật cuối cùng. Chỉ còn lại một giọng nói – nữ tính, bướng bỉnh, day dứt – vẫn tiếp tục cất lên, bởi chỉ bằng cách nói, sự thật mới tiếp tục tồn tại. Và đến cuối cùng, người đọc nhận ra: “Bội ước” không chỉ là câu chuyện về một tình yêu tan vỡ, mà là một nhận thức sâu sắc và tự do – rằng viết chính là bội ước, nhưng nhờ bội ước, con người mới chạm đến sự thật của chính mình.

Tác giả Camille Laurens sinh năm 1957, là một trong những tiểu thuyết gia đương đại nổi bật nhất của Pháp. Tác phẩm của bà đã được dịch hơn 30 ngôn ngữ, luôn đặt trọng tâm vào mối quan hệ giữa văn học và sự thật, đặc biệt thông qua thể loại “tự truyện hư cấu” (autofiction). Bà đã nhận nhiều giải thưởng danh giá như Famina, Renaudot des lycéens, Roman-News và Grand prix RTL-Lire.

Song song với việc sáng tác, bà gắn bó sâu sắc với đời sống văn học Pháp: là thành viên Ban Giám khảo Giải Femina (2007-2019), là thành viên Viện Hàn lâm Goncourt từ ngày 11/2/2020, và từ năm 2011 giảng dạy tại Viện Nghiên cứu Chính trị Paris (Sciences Po). Các tác phẩm của bà đã xuất bản ở Việt Nam gồm “Trong những vòng tay” (2009), “Tình ca xúc cảm” (2011), “Con gái” (2023).

Dịch giả J.B Huỳnh Hữu Phước hiện là hội viên Hội Nhà văn Thành phố Hồ Chí Minh, là dịch giả tiếng Pháp. Anh được biết đến như người truyền cảm hứng học ngoại ngữ và tình yêu văn chương qua câu chuyện “chàng shipper nói tiếng Pháp”. Dịch phẩm đầu tay “Con gái” đã đoạt Giải Văn học dịch năm 2023 của Hội Nhà văn Thành phố Hồ Chí Minh, khẳng định tài năng và niềm đam mê dịch thuật của anh.