Đây được xem là nỗ lực của Chính phủ nhằm cải tổ toàn diện cơ chế quản lý và sử dụng vốn ODA và vay ưu đãi nước ngoài, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế-xã hội và đẩy nhanh tiến độ các dự án trọng điểm quốc gia.
Gỡ điểm nghẽn huy động vốn ODA
Hơn 30 năm qua, nguồn vốn ODA và vay ưu đãi nước ngoài được đánh giá đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển kinh tế-xã hội của Việt Nam.
Nhiều công trình giao thông, đường cao tốc, bệnh viện, trường học, các dự án về năng lượng sạch, môi trường, y tế, giáo dục trên địa bàn vùng Đông Nam Bộ có dấu ấn của nguồn vốn quý báu này như: Dự án cải thiện môi trường Thành phố Hồ Chí Minh, Đường sắt đô thị Bến Thành - Suối Tiên (Metro số 1 Bến Thành - Suối Tiên); Cao tốc Bến lức - Long Thành, Cao tốc Long Thành - Dầu giây… mang lại nhiều tác động tích cực cho phát triển kinh tế-xã hội.
Tuy nhiên, bên cạnh các kết quả đạt được, việc huy động, quản lý và sử dụng vốn ODA, vốn vay ưu đãi từ nước ngoài vẫn còn tồn tại những hạn chế. Ông Nguyễn Quốc Phương, Cục trưởng Cục Quản lý nợ và Kinh tế đối ngoại (Bộ Tài chính) cho biết một số hạn chế phổ biến như thủ tục còn phức tạp, tiến độ giải ngân chưa đáp ứng yêu cầu, công tác phối hợp giữa các cơ quan đôi khi chưa đồng bộ, một số cơ chế còn chồng chéo, gây khó khăn cho các chủ dự án, bộ, ngành và địa phương.
Nhận định về tầm quan trọng nguồn vốn ODA, ông Lê Hồng Thái, Ban Giao thông Thành phố Hồ Chí Minh cho biết, hiện nay, Thành phố cần rất nhiều vốn phát triển hạ tầng giao thông, cấp thoát nước và hạ tầng đô thị. ODA là nguồn vốn rất quan trọng… Trước đây, Thành phố đã sử dụng nguồn vốn ODA cho nhiều dự án như: Dự án xây dựng đại lộ miền tây; Tuyến Metro số 1; Dự án cải thiện nguồn nước giai đoạn 1 và 2. Các dự án này đã và đang phát huy hiệu quả.
Tuy nhiên, việc sử dụng nguồn vốn ODA này cũng từng phát sinh những khó khăn do có độ vênh giữa quy định của các nhà tài trợ và quy định của pháp luật Việt Nam và Hợp đồng quốc tế nên cần có những sửa đổi về quy định sử dụng nguồn vốn ODA để phát huy được tốt hơn hiệu quả nguồn vốn này.
Để tháo gỡ những bất cập này, ngày 10/9/2025, Chính phủ ban hành Nghị định số 242/2025 thay thế Nghị định số 114/2021 của Chính phủ về quản lý và sử dụng vốn ODA và vốn vay ưu đãi nước ngoài.
Nghị định mới ban hành tập trung vào bốn định hướng cốt lõi: Hoàn thiện khung pháp lý nhằm bảo đảm đồng bộ với hệ thống pháp luật hiện hành, hài hòa với thông lệ quốc tế; cải cách thủ tục hành chính, nhằm đơn giản hóa quy trình, rút ngắn thời gian phê duyệt, điều chỉnh và triển khai dự án; phân cấp, phân quyền rõ ràng nhằm trao thêm quyền chủ động cho các bộ, ngành, địa phương; đồng thời gắn liền với trách nhiệm giải trình minh bạch; cơ chế tháo gỡ vướng mắc nhằm tạo điều kiện cho doanh nghiệp nhà nước, đơn vị thực hiện dự án, đồng thời khuyến khích sự tham gia của khu vực tư nhân.
Đây được coi là văn bản quan trọng nhằm hoàn thiện hành lang pháp lý về quản lý, sử dụng nguồn vốn ODA, vay ưu đãi, phù hợp với Luật Ngân sách nhà nước, Luật Đầu tư công 2024, cũng như các luật liên quan.
Kỳ vọng tạo cú huých thúc đẩy dự án
Bày tỏ tin tưởng chính sách mới từ 242/2025/NĐ-CP, ông Nguyễn Bá Hùng, chuyên gia kinh tế trưởng Ngân hàng ADB tại Việt Nam cho biết, hiện ADB đang phối hợp với Thành phố Hồ Chí Minh triển khai dự án kiểm soát thoát lũ ở đô thị, dự án đang trong giai đoạn chuẩn bị quyết định đầu tư.
Đại diện ADB cho rằng, 242/2025/NĐ-CP là bước tiến tích cực trong đơn giản hóa thủ tục dự án sử dụng vốn ODA. “Với quy định thông thoáng hơn trong Nghị định 242, ADB lạc quan việc chuẩn bị dự án giữa ADB và cơ quan chủ quản sẽ nhanh hơn”, ông Hùng nhấn mạnh.
Ông Hùng cũng khẳng định, ADB và cộng đồng nhà tài trợ có những quan hệ mật thiết với Bộ Tài chính và tham vấn chặt chẽ trong quá trình sửa đổi thủ tục. Trong thời gian tới, Chính phủ có những rà soát quy định về Thỏa thuận và Điều ước quốc tế ký kết các thoả thuận đi vay. Đây là không gian cải cách hiệu quả hơn nữa khi vừa phân cấp tốt hơn, đơn giản thủ tục tốt hơn và giúp việc kiểm soát hiệu quả chặt chẽ hơn.
Theo ông Lê Hồng Thái, việc Chính phủ ban hành 242/2025/NĐ-CP là một hành động kịp thời và cần thiết để giảm thủ tục, rút ngắn thời gian thực hiện và kết thúc dự án ODA.
Một trong những quy định tiến bộ được ông Thái ghi nhận đó là: Bỏ quy định đề xuất dự án trong thủ tục chuẩn bị dự án, chuẩn bị vốn. Quy định giúp các chủ dự án rút ngắn thời gian thực hiện khoảng 6 tháng. Bên cạnh đó, thời gian thẩm định dự án rút ngắn cùng với việc phân cấp, phân quyền… tạo điều kiện thuận lợi hơn rất nhiều cho Ban quản lý dự án giúp cho việc chuẩn bị dự án và thực hiện dự án trôi chảy.
Với những thay đổi rõ rệt này, ông Thái cho rằng việc thực hiện các dự án của Thành phố Hồ Chí Minh trong thời gian tới sẽ thuận lợi và hiệu quả hơn rất nhiều. Ông Thái cũng đề xuất trong quá trình thực hiện, cơ quan thực thi rất mong muốn có những hướng dẫn quy định rõ ràng để những người thực thi có cơ sở thực thi và thực thi đúng, giúp ích cho việc phát triển cơ sở hạ tầng thành phố.
Ông Nguyễn Quốc Phương khẳng định trong thời gian tới, Bộ Tài chính sẽ đồng hành với các Bộ, ngành, địa phương trong quá trình triển khai 242/2025/NĐ-CP; hướng dẫn, tháo gỡ kịp thời những khó khăn, vướng mắc phát sinh trong thực tế; đồng thời tiếp tục cải cách thể chế, nâng cao năng lực quản trị nợ công, bảo đảm môi trường pháp lý minh bạch, thuận lợi, phù hợp chuẩn mực quốc tế.
