Phù Lỗ: Những làn khói đầu độc nhân dân

Cuối năm 2023, xã Phù Lỗ (huyện Sóc Sơn, Hà Nội) tưởng như là hình mẫu về môi trường sống trong lành khi được đón nhận danh hiệu xã nông thôn mới kiểu mẫu. Nhưng ngay tại thôn Đông của xã này, một cơ sở tái chế chì quy mô lớn, hoạt động trái phép suốt nhiều năm qua. Danh hiệu “kiểu mẫu” bị đặt trong sự hoài nghi, khi khói độc nhiều năm qua vẫn âm thầm len lỏi vào từng mái nhà, từng nhịp thở của người dân.

Tái chế chì chui giữa “vùng đạt chuẩn”

Tại khu cánh đồng Tín, thôn Đông - nơi tưởng như là vùng sản xuất nông nghiệp yên bình – một cơ sở tái chế chì hoạt động chui với diện tích hàng nghìn m2 ngày đêm đốt nấu kim loại độc hại.

Theo phản ánh của người dân, cơ sở này vận hành vào ban đêm, xả khí thải trực tiếp ra môi trường mà không hề qua hệ thống xử lý nào.

“Cứ tới giờ ăn cơm tối và kéo dài tới sáng, khói bốc thẳng lên trời và mùi nồng nặc xộc thẳng vào nhà, ăn miếng cơm mà không nuốt nổi!", ông Hà Văn Tiến xóm Chòm, thôn Đông xã Phù Lỗ cho biết.

Trước khi trở thành khu nhà xưởng chuyên tái chế kim loại, khu cánh đồng nơi đây từng là vùng đồng ruộng màu mỡ, nơi người dân địa phương trồng lúa, trồng màu theo mùa vụ. Thế nhưng, chỉ trong vài năm trở lại đây, cả cánh đồng đã bị “bóp nghẹt” bởi bê-tông hóa và kim loại nặng, dưới bàn tay của một ông chủ cơ sở tư nhân cùng sinh sống trên địa bàn xã Phù Lỗ.

Theo phản ánh của người dân địa phương, cánh đồng vốn được giao cho dân canh tác nhưng sau đó được mua lại bằng hình thức chuyển nhượng trái phép. “Ông chủ mua đất xong thì cho máy xúc vào san lấp cả cánh đồng. Người nào chưa bán thì ông ấy cho máy xúc múc đất ruộng mang bán cho các nhà máy gạch, hết đất canh tác, nên lại phải đành bán lại cho họ”, một người cao tuổi ở thôn Đông thuật lại.

Quy trình “hợp thức hóa sai phạm” diễn ra âm thầm nhưng có hệ thống. Đất nông nghiệp biến thành khu nhà xưởng chui, không thông qua bất kỳ sự thẩm định môi trường hay quy hoạch chính thức nào. Điều đáng ngại hơn là hệ lụy có thể kéo dài hàng kilomet khi phía sau nhà xưởng chính là dòng sông Cà Lồ – nguồn nước tưới tiêu và sinh hoạt của nhiều hộ dân trong vùng – đang ngày ngày gánh chịu chất thải độc hại.

Thâm nhập vào nhà xưởng, qua quan sát mắt thường có thể thấy không có bất kỳ hệ thống xử lý nước thải nào được lắp đặt. Nước thải từ quá trình nấu chì, chứa kim loại nặng và axit công nghiệp sẽ được xả trực tiếp xuống lòng sông Cà Lồ.

Điều khiến người dân địa phương càng thêm hoang mang không chỉ là khói độc, nước thải, mà còn là sự bí ẩn của khu nhà xưởng nằm sâu trong cánh đồng, như một "vùng cấm" tách biệt khỏi cộng đồng dân cư chung quanh. Những ai cố gắng tiếp cận, dù chỉ để tìm hiểu hay phản ánh, đều bị ngăn cản một cách quyết liệt.

“Cứ ai lạ đi vào là có người ra chặn ngay. Họ không cho lại gần, bảo đây là khu vực làm việc riêng, không phận sự miễn vào. Thậm chí có lần tôi đi thăm ruộng gần đấy còn bị đuổi đi", bà Nguyễn Thị Mão kể lại.

“Khi người lao động ra ngoài, chúng tôi nghe thấy đoán là tiếng Trung Quốc, ngoài ra nhiều người chắc là công nhân thì nói tiếng Mông, Dao gì đó. Gần như không ai là người địa phương. Mọi hoạt động đều diễn ra như trong bí mật”, bà Mão chia sẻ thêm.

Sự xuất hiện của lao động nước ngoài không rõ lai lịch cũng đặt ra dấu hỏi về tính chất hoạt động của cơ sở này. Việc sử dụng lao động không qua quản lý, không đăng ký, trong một ngành nghề độc hại như tái chế chì có dấu hiệu vi phạm pháp luật về lao động, vừa tiềm ẩn rủi ro an ninh.

Cần làm rõ trách nhiệm của chính quyền địa phương

Ngày 7/12/2023, xã Phù Lỗ được Đoàn thẩm định nông thôn mới thành phố Hà Nội công nhận đạt chuẩn kiểu mẫu trong 4 lĩnh vực: môi trường, sản xuất, y tế và văn hóa.

Nhưng thật trớ trêu, chỉ cách Ủy ban nhân dân xã vài cây số, một cơ sở tái chế chì trái phép hoạt động ngang nhiên giữa ban ngày. Những tưởng các tiêu chí về môi trường, giám sát nguồn thải, nước sạch, chất lượng không khí đều phải bảo đảm tuyệt đối nhưng thực tế ở thôn Đông cho thấy điều ngược lại.

Một câu hỏi đặt ra: Phải chăng việc đánh giá tiêu chí môi trường chỉ dừng lại ở những con số báo cáo? Phải chăng các đoàn kiểm tra chỉ “nhìn nơi sạch”, còn những vùng “đen” như khu cánh đồng Tín thì bị bỏ qua?

Dư luận có quyền nghi ngờ về sự trung thực của các báo cáo và chất lượng thật sự của các danh hiệu.

Cơ sở tái chế chì tại thôn Đông không phải mới phát hiện. Người dân đã nhiều lần phản ánh nhưng cơ sở trái phép vẫn tồn tại nhiều năm, mở rộng quy mô hàng nghìn mét vuông mà không bị xử lý dứt điểm.

Ông Ngô Văn Cường, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Phù Lỗ cho biết, chính quyền có tiếp nhận phản ánh của người dân về một số cơ sở sản xuất, kinh doanh như nhà máy tái chế chì, cơ sở sản xuất khác không bảo đảm các quy định về môi trường, an toàn lao động.

Ủy ban nhân dân xã, phòng ban chức năng của huyện, Công an đã tiếp nhận và đang tiến hành xác minh, điều tra các phản ánh của người dân. Hiện tại, các lực lượng chức năng của Công an thành phố đang thực hiện điều tra tại khu vực này. Do trong quá trình điều tra nên chưa thể cung cấp thông tin cho báo chí.

Theo ông Nguyễn Xuân Thắng, Chánh Thanh tra Ủy ban nhân dân huyện Sóc Sơn, Ủy ban nhân dân huyện cũng đã ra quyết định thanh tra từ tháng 3/2025 đối với khu vực này, tuy nhiên đến nay chưa có kết luận thanh tra.

Có thể thấy sự việc không đơn thuần là chuyện của một xã, mà là bài học về quản lý môi trường và kỷ cương hành chính. Ai sẽ chịu trách nhiệm xử lý dứt điểm những vụ việc tồn đọng nghiêm trọng như ô nhiễm từ nhà xưởng tái chế chì khi mà việc sáp nhập các xã, bỏ cấp huyện đã cận kề. Liệu, các cá nhân, tổ chức từng “biết mà không xử lý”, từng “buông lỏng quản lý” có dễ dàng chối bỏ trách nhiệm.

Bởi như ông Ngô Văn Cường, Phó Chủ tịch xã Phù Lỗ cho biết, Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã và Phó Chủ tịch đều mới chuyển về làm được mấy tháng nay, cho thấy ranh giới trách nhiệm giữa các nhiệm kỳ, giữa người “tiền nhiệm” và người “kế nhiệm” bị phai nhạt.

Nhiều người dân đặt câu hỏi, khi có những thay đổi trong quản lý, liệu vụ việc này liệu có chìm xuồng? Có ai còn đứng ra tiếp tục đeo đuổi để bảo vệ sức khỏe và môi trường sống cho người dân?