Bài 2: Doanh nghiệp vượt "chướng ngại vật" trên hành trình xanh

Trong bối cảnh đó, những mô hình chủ động đào tạo nhân lực, nội địa hóa công nghệ và thúc đẩy sáng tạo đang mở ra hướng đi mới, vững chắc hơn.

"Bước đệm: chuyển dịch năng lượng

10 năm tới, Việt Nam có thể tạo ra từ 1,6 đến 1,9 triệu việc làm mới liên quan đến ngành năng lượng tái tạo. Riêng trong giai đoạn đến năm 2030, mỗi năm sẽ có thêm khoảng 315.000 cơ hội việc làm nhờ chuyển dịch từ năng lượng hóa thạch sang năng lượng sạch. Đây là con số ấn tượng, nhưng cũng đặt ra áp lực lớn trong việc chuẩn bị lực lượng lao động có kỹ năng chuyên môn phù hợp với nhu cầu mới.

Theo Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội Tạ Đình Thi, vấn đề chuyển dịch việc làm xanh, tìm kiếm các cơ hội việc làm liên quan đến năng lượng tái tạo đòi hỏi phải có chiến lược và kế hoạch đầy đủ cho việc đào tạo, chuyển dịch nguồn nhân lực chất lượng cao; bảo đảm ứng dụng và phát huy các thành tựu tiên tiến của khoa học, công nghệ, kỹ năng lao động mới.

Một trong những mô hình tiêu biểu là hợp tác giữa Tổ chức Hợp tác Quốc tế Đức (GIZ) và Trường cao đẳng nghề Ninh Thuận đối với việc đào tạo nguồn nhân lực trong lĩnh vực chuyển dịch năng lượng. Từ năm 2010, GIZ đã hỗ trợ đào tạo các ngành nền tảng như điện, điện tử và cơ khí. Bắt đầu từ năm 2021, mô hình đối tác công-tư đã được triển khai, với sự tham gia của các doanh nghiệp tư nhân trong và ngoài nước, cùng sự hỗ trợ của chính phủ Đức.

“Sinh viên được học tập và thực hành trực tiếp tại các doanh nghiệp năng lượng tái tạo. Khi ra trường, các em có chứng chỉ tương đương bằng nghề của Đức, có thể làm việc trong và ngoài nước, đáp ứng được yêu cầu tiệm cận chuyên gia quốc tế”, ông Nguyễn Phan Anh Quốc, Hiệu trưởng Trường cao đẳng nghề Ninh Thuận, chia sẻ.

Theo anh Đặng Thanh Nhàn, Phòng Đầu tư và Phát triển, Công ty cổ phần Phong điện Thuận Bình, tỷ lệ sinh viên tốt nghiệp có việc làm từ mô hình đào tạo phối hợp hiện đạt hơn 85%, là minh chứng rõ ràng cho hiệu quả của chiến lược đào tạo gắn liền thực tiễn. Đây là bài học quý giá để nhân rộng cho các cơ sở giáo dục nghề nghiệp khác trên cả nước.

Chìa khóa giảm chi phí, tăng năng lực cạnh tranh

Trên thực tế, nhiều giải pháp khoa học và công nghệ đã và đang được triển khai hiệu quả tại Việt Nam, góp phần tối ưu hóa sử dụng năng lượng và giảm phát thải trong sản xuất, tiêu dùng. Một số công nghệ tiêu biểu có thể kể đến như: sử dụng điện mặt trời áp mái trong sản xuất, tối ưu vận hành lò hơi, máy nén khí tại các nhà máy lớn, hay triển khai hệ thống chiếu sáng LED tiết kiệm điện tại các khu công nghiệp, tòa nhà văn phòng cao tầng…

Những mô hình này không chỉ giúp tiết kiệm chi phí cho doanh nghiệp mà còn góp phần tạo nền tảng kỹ thuật cho chuyển đổi năng lượng theo hướng xanh và bền vững, đúng với tinh thần của Nghị quyết số 57-NQ/TW.

Nguyên Thứ trưởng Khoa học và Công nghệ Trần Văn Tùng cho biết, trong các chiến lược phát triển khoa học từ nay đến năm 2030, các lĩnh vực sẽ được ưu tiên tập trung đào tạo gồm đào tạo nhân lực cho xây lắp vận hành các dự án điện gió, chế tạo pin tích trữ năng lượng, vận hành lưới điện thông minh…

Bên cạnh bài toán nhân lực, việc làm chủ công nghệ cũng là yếu tố quyết định, nhiều doanh nghiệp trong nước đang từng bước tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng ngành năng lượng tái tạo, tăng tỷ lệ nội địa hóa và đẩy mạnh nghiên cứu, sáng tạo.

Một thí dụ điển hình là sản phẩm robot vệ sinh tấm quang điện do doanh nghiệp Việt Nam nghiên cứu và sản xuất. Sau ba năm cải tiến và vận hành trên quy mô 300MWp, thiết bị này đã được triển khai tại nhiều nhà máy, tòa nhà, trung tâm thương mại, góp phần giảm chi phí, tiết kiệm nước và năng lượng, đồng thời giúp chủ đầu tư chủ động bảo dưỡng mà không phải phụ thuộc vào công nghệ ngoại nhập.

Phó Tổng Giám đốc Vũ Phong Energy Group Phạm Đăng An nhấn mạnh, “Tầm nhìn 5 hay 10 năm là chưa đủ, doanh nghiệp năng lượng tái tạo cần khả năng dự đoán, thích nghi nhanh trong từng giai đoạn nhỏ. Không thể đi sau mãi nếu muốn cạnh tranh”. Chi phí đầu tư vào năng lượng tái tạo tại Việt Nam hiện vẫn cao hơn nhiều nước do chưa làm chủ được công nghệ lõi, phụ thuộc vào nhập khẩu thiết bị, thiếu nhân lực và các chính sách hỗ trợ nâng cao hàm lượng nội địa hóa chưa đủ hấp dẫn.

Bà Vũ Chi Mai, Giám đốc Dự án Năng lượng sạch, Chi phí hợp lý và An ninh năng lượng cho các quốc gia Đông Nam Á (Dự án CASE tại Việt Nam) cho rằng: Cần có chiến lược dài hạn trong R&D, phát triển nội địa hóa, khuyến khích tạo điều kiện có sự tham gia của cả doanh nghiệp nhà nước và tư nhân vào chuỗi cung ứng, liên kết ba bên: nghiên cứu, thử nghiệm và thị trường. Đồng thời, các chính sách dài hạn, ưu đãi thuế, hỗ trợ tài chính và quan trọng là thiết lập chính sách quốc gia về chuyển giao công nghệ trong ngành năng lượng phải đi trước một bước để doanh nghiệp yên tâm đầu tư lâu dài.

Theo các chuyên gia, Việt Nam cần đầu tư mạnh vào nghiên cứu và triển khai (R&D), đồng thời thúc đẩy hợp tác để chuyển giao công nghệ. Bởi chuyển đổi năng lượng công bằng cần có được công nghệ xanh, các công nghệ mới tiên tiến liên quan đến các lĩnh vực như điện gió ngoài khơi; tấm quang điện; pin; thu giữ carbon, sử dụng và lưu trữ carbon.

Từ góc độ quản lý nhà nước, ông Nguyễn Sĩ Đăng, Phó Vụ trưởng Vụ Đánh giá và Thẩm định công nghệ, Bộ Khoa học và Công nghệ nhấn mạnh: “Việt Nam cần xây dựng các chương trình phát triển công nghệ trọng điểm quốc gia trong lĩnh vực năng lượng tái tạo, đồng thời thiết lập cơ chế hỗ trợ nghiên cứu, ứng dụng công nghệ mới, thu hút các tổ chức, doanh nghiệp cùng tham gia hệ sinh thái đổi mới sáng tạo xanh”.

Những rào cản về nhân lực, công nghệ, chi phí có thể trở thành động lực nếu được nhìn nhận đúng và có chiến lược tháo gỡ hiệu quả. Khi doanh nghiệp đủ năng lực, Việt Nam có thể trở thành điểm sáng năng lượng tái tạo trong khu vực Đông Nam Á.