Trước đây, nhiều hộ dân di cư tự do, phần lớn là đồng bào dân tộc thiểu số từ miền núi phía bắc, Bắc Trung Bộ và cả một số tỉnh lân cận di dân đến Lâm Đồng không theo quy hoạch. Điều này đã tạo áp lực lớn cho chính quyền địa phương trong vấn đề quản lý dân cư. Lâm Đồng đã đặt ra mục tiêu then chốt: Giải quyết căn bản tình trạng nêu trên, ổn định an sinh-xã hội, bảo vệ rừng và tạo điều kiện để nhân dân phát triển bền vững. Trong giai đoạn 2021-2025, tỉnh Lâm Đồng đã sắp xếp, ổn định được 6.336 hộ dân với gần 30.000 nhân khẩu. Trong đó, tỉnh Lâm Đồng (cũ) đã bố trí được 438 hộ/1.752 khẩu, còn phần lớn tập trung ở địa bàn Tuy Đức, Đắk Glong, Đắk Song thuộc tỉnh Đắk Nông (cũ) với 5.898 hộ/27.428 khẩu.
Chi cục trưởng Chi cục Phát triển nông thôn tỉnh Lâm Đồng Nguyễn Duy Hoàng cho biết, hiện toàn tỉnh vẫn còn 3.614 hộ với 15.917 nhân khẩu chưa được sắp xếp ổn định. Trong đó, Đắk Nông (cũ) chiếm số lượng nhiều nhất với 3.002 hộ/13.402 khẩu, tỉnh Bình Thuận (cũ) có 310 hộ/1.271 khẩu và Lâm Đồng (cũ) 302 hộ/1.442 khẩu. Giai đoạn tiếp theo, ổn định cuộc sống của người dân di cư tự do được tỉnh xác định là nhiệm vụ trọng tâm, có kế hoạch cụ thể để từng bước giải quyết căn cơ, bền vững.
Ông Vàng A Chừ rời tỉnh Điện Biên, đến xã Quảng Tân lập nghiệp cách đây hơn 10 năm. Khi đến Quảng Tân, ông phải ở nhờ nhà người quen để làm thuê kiếm sống. Sau đó, ông đã mua 0,5 ha đất để canh tác. Khi mua, do không biết nguồn gốc là lấn chiếm đất lâm nghiệp, cùng với việc bản thân không đăng ký tạm trú, tạm vắng theo quy định, cho nên cuộc sống rất khó khăn. Đến năm 2024, ông được chính quyền xem xét, bố trí tái định cư thuộc dự án ổn định dân di cư tự do tại Quảng Tân. Nhờ đó, cuộc sống gia đình dần ổn định.
Ông Chừ xúc động chia sẻ: “Nhờ được Đảng, Nhà nước quan tâm, bố trí tái định cư cho nên tôi và hàng nghìn hộ dân di cư tự do đã có nhà ở kiên cố, có đất sản xuất, được nhập hộ khẩu. Điện thắp sáng từng nhà, trẻ em được đến trường, được khám, chữa bệnh bằng bảo hiểm y tế... Không phải lo lắng như trước nữa!”. Tại các địa phương vùng tái định cư của tỉnh Lâm Đồng, hệ thống chính quyền cơ sở được kiện toàn, người dân có nơi sinh hoạt cộng đồng, được tiếp cận dịch vụ thương mại, y tế, văn hóa cho nên ai cũng yên tâm.
Nhiều hộ gia đình sau một thời gian tái định cư không chỉ thoát nghèo mà còn vươn lên, có đời sống khá giả. Tuy nhiên, để giải quyết căn cơ vấn đề dân di cư tự do là cả một chặng đường còn không ít khó khăn. Hiện một số dự án còn chậm tiến độ, hạ tầng chưa đồng bộ, nhiều hộ dân vẫn chưa đủ đất sản xuất...
Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Quảng Sơn Đoàn Văn Phương cho biết, điều đáng quan tâm hiện nay là dân di cư tự do mới có dấu hiệu phát sinh tại những nơi trồng được nhiều nông sản có giá trị như hồ tiêu, cà-phê... Nếu không được kiểm soát chặt chẽ, làn sóng này sẽ gia tăng. Hiện nay, Quảng Sơn đã phát sinh mới một số hộ dân di cư tự do từ Điện Biên vào. Xã đã kiến nghị các ngành chức năng của tỉnh Lâm Đồng phối hợp với tỉnh Điện Biên để truyền thông, thuyết phục và đưa người dân về nơi cư trú cũ.
Trong giai đoạn 2021-2025, Lâm Đồng đã triển khai thực hiện 12 dự án bố trí dân cư, với số tiền đầu tư gần 245 tỷ đồng. Đến nay, có chín dự án đã hoàn thành với đường giao thông thuận lợi, trường học, trạm y tế, nhà văn hóa khang trang,… Các dự án còn lại đang tiếp tục được đầu tư, hoàn thiện để bố trí tái định cư cho người dân sớm nhất. Dự kiến giai đoạn từ 2026-2030, tỉnh triển khai 19 dự án mới với tổng kinh phí hơn 1.100 tỷ đồng. Ngoài việc bố trí tái định cư, dự án sẽ tập trung đầu tư vào hạ tầng thiết yếu như đường giao thông, thủy lợi, điện, nước, hỗ trợ sản xuất để người dân yên tâm với cuộc sống mới.
Theo lãnh đạo Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Lâm Đồng, giai đoạn 2026-2030, nhiệm vụ đặt ra là phải ổn định cuộc sống cho các hộ còn lại. Mỗi hộ dân cần có đất ở, đất canh tác, hạ tầng cơ bản để thúc đẩy giao thương hàng hóa. Đồng thời các đơn vị chức năng phải kiểm soát chặt chẽ các luồng di cư mới. Cùng với đó, tỉnh tập trung hỗ trợ sinh kế, khuyến khích người dân sản xuất theo hướng hàng hóa, gắn với thị trường; hình thành các tổ hợp tác giúp người dân liên kết sản xuất; phát huy vai trò khuyến nông, thu hút các doanh nghiệp đồng hành cùng nông dân.
Lâm Đồng đang nỗ lực từng ngày nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ xã hội để mọi trẻ em đều được đến trường, người dân được chăm sóc sức khỏe, được hưởng thụ các chế độ an sinh. Địa phương đang tập trung đào tạo nghề, mở rộng việc làm phi nông nghiệp cho thanh niên, thúc đẩy phát triển kinh tế, góp phần ổn định an ninh chính trị, xã hội tại địa phương.
