Tuy nhiên, những năm gần đây, nền nông nghiệp ở vùng đất này đã thay đổi mạnh mẽ, nông sản được nâng tầm và hàng loạt chuỗi liên kết sản xuất-tiêu thụ được hình thành.
Vụ chanh dây vài năm trước, giá rớt thê thảm, nhiều chủ vườn ở xã Kon Gang, tỉnh Gia Lai không muốn bỏ công thu hoạch. Sau mùa vụ thất bại, nhiều nông dân trong vùng chuyển đổi cây trồng, riêng lão nông Hồ Văn Tới, người có thâm niên làm vườn 50 năm, vẫn “trung thành” với cây chanh dây và tìm hướng đi mới nhằm hạn chế thấp nhất rủi ro. Năm 2025, ông Tới trồng 4.000 m2 chanh dây xen canh cây cà-phê. Quá trình chăm sóc, cây chanh dây tạo môi trường cộng sinh giúp cây cà-phê tận dụng tối đa dưỡng chất để phát triển. Sau bốn tháng áp dụng các giải pháp chăm sóc khoa học, cả chanh dây và cà-phê đều phát triển xanh tốt. Ông Tới cho biết, chanh dây giống ngoại có giá trị cao, sau từ 6 đến 8 tháng bắt đầu cho thu hoạch, trừ chi phí mỗi sào (1.000 m2) thu lãi từ 60 đến 80 triệu đồng.
Tham gia chuỗi liên kết, hàng nghìn nông dân như ông Hồ Văn Tới yên tâm sản xuất. Ông Tới rút ra bài học kinh nghiệm: “Phải chú trọng nâng cao chất lượng sản phẩm thông qua kỹ thuật canh tác, tuân thủ quy trình sản xuất, thực hiện theo tư vấn của kỹ sư nông nghiệp. Nhờ giá cả ổn định, vài năm trở lại đây, đời sống của nông dân trồng chanh leo khu vực xã Kon Gang được nâng cao”.
Theo các nhà sản xuất giống chanh dây, khu vực phía tây tỉnh Gia Lai có khí hậu ôn hòa, độ cao phù hợp để trồng loài cây này. Từ lợi thế đó, hiện có nhiều doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư chuỗi giá trị ngay từ khâu sản xuất giống, hỗ trợ kỹ thuật trồng, chăm sóc và bao tiêu sản phẩm. Công ty cổ phần Nafoods Tây Nguyên có vùng trồng chanh dây liên kết đạt 2.500 ha, với 2.000 nông dân tham gia. Những nông hộ tham gia chuỗi liên kết được cung cấp giống bảo đảm chất lượng, được tư vấn kỹ thuật sản xuất. Giám đốc công ty Hồ Hải Quân cho biết: “Nhằm kịp thời tiêu thụ nông sản vào thời gian thu hoạch “rộ”, công ty đã nâng công suất sản xuất tại nhà máy từ 300 tấn nguyên liệu/ngày đêm lên 700 tấn. Việc nâng công suất giúp tăng năng lực tiêu thụ, tránh bị thương lái ép giá”.
Với lợi thế về khí hậu, thổ nhưỡng, tỉnh Gia Lai đã tập trung phát triển mạnh cây ăn trái, nâng cao chất lượng sản phẩm; những mô hình hiệu quả về kinh tế, bảo vệ môi trường được nhân rộng có kiểm soát. Đến nay, diện tích trồng cây ăn quả của tỉnh đạt hơn 33.000 ha; trong đó, hai phần ba diện tích sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP và GlobalGAP. Vài năm trở lại đây, diện tích trồng chuối xuất khẩu tại Gia Lai tăng nhanh, hiện tại có hơn 2.000 ha. Để nâng cao chất lượng và sản lượng, các doanh nghiệp trồng chuối đã ứng dụng công nghệ cao từ khâu làm giống đến quá trình sản xuất, chăm sóc; sử dụng thiết bị bay không người lái để phun thuốc bảo vệ thực vật. Ông Nguyễn Văn Tùng, Công ty cổ phần Nông nghiệp công nghệ cao Hưng Sơn, tỉnh Gia Lai cho biết: “Ứng dụng máy bay không người lái và hệ thống tưới nhỏ giọt giúp tiết kiệm nước, thuốc bảo vệ thực vật, phân bón và tiết kiệm nhân công. Đồng thời, dưỡng chất được phân bố đều, cây hấp thụ tối đa giúp cho năng suất vượt trội”.
Ngành nông nghiệp các tỉnh Tây Nguyên nói chung, tỉnh Gia Lai nói riêng đang tiếp tục đẩy mạnh việc phát triển nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao đối với các loại cây trồng chủ lực để phục vụ xuất khẩu. Cùng với cà-phê, hồ tiêu, rau, hoa, cây dược liệu… thì chuối, chanh dây là những loại cây có tiềm năng, được kỳ vọng trở thành sản phẩm nông sản xuất khẩu, góp phần nâng tầm giá trị sản phẩm nông nghiệp Tây Nguyên nói chung và của tỉnh Gia Lai nói riêng trên thị trường trong nước, quốc tế. Nguyên Giám đốc Sở Công thương Gia Lai Phạm Văn Binh (cũ) cho rằng, mô hình liên kết chuỗi giá trị giữa nhà nông và doanh nghiệp cho thấy những tín hiệu khả quan, tích cực. Nông dân hướng đến nền nông nghiệp sản xuất hiện đại, hàng hóa lớn; doanh nghiệp có năng lực đảm nhận từ khâu đầu tiên đến khâu bao tiêu sản phẩm, mở rộng vùng trồng theo nhu cầu thực tiễn thị trường thế giới… Hiện nay, đã có doanh nghiệp chế biến sâu trên địa bàn Gia Lai, nhưng quy mô chưa tương xứng với sản lượng nông sản trên địa bàn. Theo ông Binh, điều quan trọng là tỉnh cần tính đến quy hoạch khu, cụm công nghiệp chế biến gắn với trục giao thông huyết mạch, như Quốc lộ 14, 19, đẩy nhanh xây dựng tuyến đường cao tốc Quy Nhơn-Pleiku nhằm khai thác lợi thế logistics từ cảng Quy Nhơn đi các nước.
Cục trưởng Xuất nhập khẩu, Bộ Công thương Nguyễn Anh Sơn đánh giá, phía tây tỉnh Gia Lai có vị trí giao thương thuận lợi, giáp ranh với Vương quốc Campuchia thông qua Cửa khẩu quốc tế Lệ Thanh, đây là yếu tố then chốt tạo điều kiện thuận lợi cho việc xuất khẩu hàng hóa sang các nước trong khối ASEAN. Bên cạnh đó, Nhật Bản và Trung Quốc cũng đang là thị trường tiềm năng. “Có thể khẳng định, Gia Lai đang đi đúng hướng trong chiến lược xuất khẩu nông sản gắn với tái cơ cấu ngành nông nghiệp và mở rộng thị trường quốc tế”, ông Sơn cho biết. Nhằm tạo đà cho những năm tiếp theo, ông Sơn khuyến nghị, Gia Lai cần tập trung duy trì các hoạt động xúc tiến thương mại quốc tế thường xuyên, có chiều sâu gắn với năng lực thực tiễn của địa phương, doanh nghiệp. Việc đầu tư vào chuyển đổi số, truy xuất nguồn gốc và xây dựng câu chuyện sản phẩm cũng là yếu tố quan trọng giúp hàng hóa Gia Lai chinh phục thành công những thị trường khó tính nhưng đầy tiềm năng trong thời gian tới.
Theo nhiều chuyên gia, nhà quản lý, để nâng cao vị thế trên thị trường xuất khẩu, Gia Lai cần tập trung phát triển các nhóm sản phẩm có giá trị gia tăng, như cà-phê đặc sản, hồ tiêu hữu cơ, mật ong, trái cây chế biến và sản phẩm gỗ tinh chế… Bên cạnh đó, việc xây dựng thương hiệu nông sản Gia Lai gắn với các tiêu chuẩn như VietGAP, GlobalGAP là yếu tố then chốt để chinh phục những thị trường có yêu cầu cao. Đặc biệt, tăng tỷ trọng sản phẩm chế biến sâu để góp phần nâng cao giá trị gia tăng, giảm thấp nhất những rủi ro từ biến động giá nguyên liệu thô và tạo nền tảng phát triển bền vững.
