Hành trình phát triển bền bỉ của lúa gạo Việt

Từ “ăn no” đến vị thế xuất khẩu

Từ nền văn minh lúa nước hàng nghìn năm, người nông dân Đồng bằng sông Cửu Long đã kế thừa và phát triển để hình thành vùng sản xuất lúa gạo trọng điểm như hiện nay. Cây lúa trở thành trụ cột sinh kế, đồng thời là nền tảng hình thành diện mạo nông nghiệp vùng.

Sau năm 1975, một trong những vấn đề cấp thiết của đất nước là bảo đảm nguồn lương thực. Năm 1977, Viện lúa Đồng bằng sông Cửu Long được thành lập trong bối cảnh cả vùng vẫn chủ yếu trồng lúa mùa, diện tích gieo trồng khoảng 1,7-2 triệu hecta, sản lượng khoảng 7 triệu tấn/năm.

Tiến sĩ Trần Ngọc Thạch, Viện trưởng Viện lúa Đồng bằng sông Cửu Long cho biết: Nhiệm vụ trước tiên của viện là thu thập, làm thuần và nâng năng suất các giống lúa mùa địa phương, đồng thời xây dựng cơ sở vật chất và đào tạo nhân lực.

Đến nửa đầu thập niên 1980, viện mới bắt đầu triển khai chương trình lai tạo giống nhằm nâng năng suất và rút ngắn thời gian sinh trưởng. Thách thức đặt ra lúc bấy giờ là lúa mùa chỉ trồng được một vụ, còn các giống cải tiến như Thần Nông 8, IR36, IR42, IR64 đều có thời gian sinh trưởng dài (110-140 ngày), không phù hợp với điều kiện lũ hằng năm của Đồng bằng sông Cửu Long. Vì vậy, yêu cầu đặt ra là giống lúa năng suất cao, ngắn ngày, có thể gieo trồng trước hoặc sau lũ.

Tiến sĩ Trần Ngọc Thạch chia sẻ: “Dấu ấn và thành công nhất của viện là khi công nhận giống OM80 vào năm 1988, đây là giống lúa đạt được yêu cầu về thời gian sinh trưởng lẫn năng suất”. Đây là những yếu tố cấp thiết cần có ở một giống lúa trong bối cảnh cả nước cần “ăn no”.

Đến năm 1989-1990, Việt Nam tự chủ lương thực và bắt đầu xuất khẩu gạo, đánh dấu bước chuyển lịch sử. Từ mục tiêu “ăn no”, ngành giống tiếp tục hướng đến khả năng chống chịu sâu bệnh, thích ứng điều kiện bất lợi, và sau đó là nâng cao chất lượng gạo.

Ngày nay, Việt Nam tham gia sâu vào thị trường toàn cầu với phân khúc lớn nhất là gạo trắng hạt dài, chiếm ưu thế nhờ chi phí sản xuất thấp, chất lượng ngày càng cải thiện. Đây là phân khúc mang lại lợi nhuận cao cho nông dân. Tiến sĩ Trần Ngọc Thạch khẳng định: “Sự cần cù, sáng tạo và sẵn sàng tiếp nhận cái mới của bà con nông dân là yếu tố quyết định thành công của ngành lúa gạo Việt Nam”.

Hành trình từ mục tiêu “ăn no” đến vị thế xuất khẩu đã cho thấy khả năng thích ứng và đổi mới mạnh mẽ của ngành lúa gạo Việt Nam. Từ những giống lúa đầu tiên của Viện lúa Đồng bằng sông Cửu Long đến những cánh đồng chất lượng cao hôm nay, nỗ lực của các nhà khoa học và người nông dân đã tạo nền tảng để lúa gạo Việt bước ra thế giới.

Trong bối cảnh yêu cầu thị trường ngày càng khắt khe, ngành lúa gạo tiếp tục hướng đến chất lượng, bền vững và giá trị cao hơn, khẳng định vị thế của nông nghiệp Việt Nam.

Lúa gạo Việt vươn mình

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Bá Bổng, Chủ tịch Hiệp hội Ngành hàng Lúa gạo Việt Nam, đơn vị tiên phong trong việc kết nối các chuỗi giá trị lúa gạo bền vững gắn với Chương trình 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp cho biết: Hiệp hội mới được thành lập cách đây hai năm với tôn chỉ trở thành “sợi dây nhỏ” liên kết hai chủ thể quan trọng nhất của ngành hàng: Người trồng lúa và người tiêu dùng.

Từ sự kết nối này, nhiều tác nhân khác nhau đã cùng góp sức tạo dựng hệ sinh thái ngành hàng lúa gạo bền vững, trong đó có các nhà khoa học, cơ quan quản lý nhà nước và những nông dân nhiệt huyết, gắn bó trực tiếp với ruộng đồng.

Bên cạnh đó, khẳng định vai trò then chốt của an toàn thực phẩm trong phát triển ngành hàng lúa gạo, Tiến sĩ Phan Thị Thu Hiền, Giám đốc Trung tâm Kiểm dịch thực vật sau nhập khẩu II cho rằng, lĩnh vực tiêu dùng lúa gạo chịu ảnh hưởng của hai nhóm yếu tố quan trọng.

Từ ký ức lúa mùa đến hạt gạo “ngon nhất thế giới”

03/12/2025 22:28

Thứ nhất là khâu sản xuất, liên quan đến dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, các hóa chất độc hại và kim loại nặng-những yếu tố có thể ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng nông sản.

Thứ hai là khâu chế biến và bảo quản, nơi các rủi ro về tạp chất và độc tố Aflatoxin có thể xuất hiện nếu quá trình tồn trữ không đạt yêu cầu, gây ẩm mốc và đe dọa sức khỏe người tiêu dùng.

Ở khâu sản xuất ngoài đồng, Tiến sĩ Phan Thị Thu Hiền cho rằng, phải đặc biệt lưu ý đến vấn đề mà dư lượng thuốc bảo vệ thực vật cho phép hiện nay trên ngành hàng lúa gạo dù là trong tiêu dùng hay xuất khẩu. Ngoài ra, những yếu tố liên quan đến vấn đề về kiểm dịch thực vật cũng đóng vai trò quan trọng.

Song song đó, bà con nông dân cũng cần nắm vững những yêu cầu về dịch hại chính trên cây lúa. Đặc biệt là phải chọn những biện pháp phòng trừ những loại dịch hại phù hợp, cập nhật thông tin chính xác về các danh mục thuốc bảo vệ thực vật được phép sử dụng tại Việt Nam.

Không chỉ nắm vững quy định trong nước, người tham gia sản xuất lúa gạo hướng đến xuất khẩu còn cần hiểu rõ yêu cầu của từng thị trường nhập khẩu. Theo Tiến sĩ Phan Thị Thu Hiền, mỗi một quốc gia đều có quy định khác nhau, danh mục các dư lượng tối đa cho phép trong từng mặt hàng của mỗi quốc gia khác nhau sẽ có sự khác biệt.

Điều đó đòi hỏi nhà sản xuất phải xác định rõ mục tiêu thị trường ngay từ đầu, từ đó chuẩn hóa quy trình sản xuất và chế biến phù hợp với tiêu chuẩn của thị trường đó. Ngay cả với thị trường nội địa, việc tuân thủ đầy đủ các tiêu chí an toàn thực phẩm cũng là yêu cầu tất yếu nhằm bảo đảm quyền lợi và sức khỏe người tiêu dùng.

Những yêu cầu ngày càng khắt khe về chất lượng và an toàn thực phẩm đang mở ra hướng phát triển mới cho ngành lúa gạo Việt Nam: Không chỉ sản xuất nhiều mà phải sản xuất sạch, minh bạch và có trách nhiệm.

Khi nông dân chủ động thay đổi tập quán, doanh nghiệp đầu tư sâu vào chế biến, và các hiệp hội giữ vai trò điều phối, ngành hàng lúa gạo đang hình thành một chuẩn mực mới hiện đại hơn, bền vững hơn. Đây chính là nền tảng để hạt gạo Việt nâng tầm giá trị và tự tin chinh phục những thị trường khó tính nhất.