Sáng 7/11, Cục Dân số đã có buổi gặp gỡ chia sẻ với báo chí về những điểm mới trong dự thảo Luật Dân số, thay thế cho Pháp lệnh Dân số.
Quan điểm xây dựng dự án luật nhằm thể chế hóa đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước về phòng bệnh; kế thừa 5 điều, sửa đổi 39 điều, bãi bỏ Luật Phòng, chống bệnh truyền nhiễm năm 2007; mở rộng phạm vi điều chỉnh hoạt động phòng bệnh; bảo đảm đồng bộ, thống nhất của hệ thống pháp luật, quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức; tham khảo kinh nghiệm quốc tế phù hợp.
Theo Phó Cục trưởng Cục Dân số Phạm Vũ Hoàng, so với Pháp lệnh Dân số, dự thảo Luật Dân số đã quy định cụ thể hơn các chính sách, biện pháp về nâng cao chất lượng dân số, truyền thông, vận động, giáo dục về dân số. Việc ban hành luật để hoàn thiện cơ sở pháp lý về phòng bệnh góp phần nâng cao sức khỏe cả về thể chất và tinh thần, tầm vóc, tuổi thọ, chất lượng cuộc sống của người Việt Nam.
Duy trì mức sinh thay thế
Chính sách duy trì mức sinh thay thế là một trong 4 nhóm chính sách lớn được quy định dự thảo Luật; trong đó tiếp tục kế thừa quy định quyền và nghĩa vụ của mỗi cặp vợ chồng, cá nhân trong việc sinh con tại Pháp lệnh Dân số, đồng thời quy định các biện pháp, chính sách nhằm khuyến khích, hỗ trợ cặp vợ chồng, cá nhân sinh con, nuôi con.
Theo đó, Luật đề xuất: Tăng thời gian nghỉ thai sản khi sinh con thứ hai; hỗ trợ về tài chính đối với một số nhóm đối tượng (phụ nữ dân tộc thiểu số; phụ nữ ở địa phương có mức sinh thấp; phụ nữ sinh đủ hai con trước 35 tuổi); ưu tiên mua hoặc thuê nhà ở xã hội theo quy định của pháp luật về nhà ở đối với phụ nữ sinh đủ hai con hoặc nam giới có hai con đẻ mà không có vợ hoặc vợ đã chết.
Một trong những chính sách gây chú ý nhất là việc ưu tiên mua nhà xã hội. Theo ông Dũng, để luật được ban hành không còn khoảng trống pháp lý, dự thảo mới nhất được chỉnh sửa đã quy định "nam giới 2 con đẻ, vợ qua đời" mới được ưu tiên mua nhà xã hội. Đối với nam giới có 2 con đẻ mà không có vợ sẽ không được đề xuất ưu tiên như trước đó để bảo đảm các khoảng trống pháp lý liên quan.
Bà Đặng Quỳnh Thư, chuyên gia Cục Dân số, cũng cho hay dự luật xác định việc quyết định thời điểm, số con và khoảng cách sinh là quyền của mỗi cặp vợ chồng, cá nhân, song Nhà nước khuyến khích duy trì mức sinh thay thế.
Theo đó, phụ nữ sinh con thứ hai được nghỉ thêm một tháng thai sản; nam giới được nghỉ thêm 5 ngày làm việc khi vợ sinh con. Phụ nữ sinh đủ hai con trước 35 tuổi, phụ nữ dân tộc thiểu số và ở địa phương có mức sinh thấp được hỗ trợ tài chính theo chính sách của Nhà nước.
Bà Thư cho hay thực tế theo quy định hiện hành, phụ nữ đã nằm trong đối tượng ưu tiên mua nhà ở xã hội. Việc bổ sung vào dự thảo Luật Dân số để tăng khả năng tiếp cận cho các gia đình có đủ hai con, cũng là chính sách nhằm khuyến sinh.
Ngoài ra, các địa phương được giao căn cứ điều kiện kinh tế-xã hội từng thời kỳ để quy định cụ thể, bảo đảm tính linh hoạt và phù hợp ngân sách. Chính quyền địa phương có thể mở rộng các phúc lợi xã hội cho gia đình sinh đủ hai con như giảm học phí, ưu tiên dịch vụ giữ trẻ, hỗ trợ giáo dục mầm non.
Giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh
Báo cáo quốc gia đầu tiên về đăng ký và thống kê hộ tịch giai đoạn 2021-2024, vào cuối tháng 4 do Cục Thống kê xây dựng trên cơ sở dữ liệu hộ tịch điện tử toàn quốc, với sự hỗ trợ của Quỹ Dân số Liên hợp quốc (UNFPA) và Tổ chức Y tế công cộng (VS) cho thấy, tỷ lệ mất cân bằng giới tính khi sinh ở nước ta ngày càng nghiêm trọng, trong đó Bắc Ninh là địa phương có mức chênh lệch cao nhất, đạt 119,6 bé trai trên 100 bé gái.
Theo Bộ Y tế, nếu mất cân bằng giới tính khi sinh tiếp tục ở mức cao, đến năm 2034, Việt Nam sẽ thừa 1,5 triệu nam giới trong độ tuổi 15-49, con số này sẽ tăng lên 1,8 triệu vào năm 2059.
Trước thực trạng này, để giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh và đưa tỷ số giới tính khi sinh về mức cân bằng tự nhiên, dự thảo Luật Dân số đưa ra một số quy định: Cấm lựa chọn giới tính thai nhi dưới mọi hình thức trừ trường hợp xác định giới tính phục vụ chẩn đoán và điều trị các bệnh di truyền liên quan đến giới tính; khuyến khích đưa nội dung không trọng nam hơn nữ, không lựa chọn giới tính khi sinh vào hương ước, quy ước của cộng đồng dân cư.
Một điểm quan trọng của dự thảo Luật Dân số là sẽ đình chỉ đối với người hành nghề y có hành vi công bố, thông báo, tiết lộ thông tin về giới tính thai nhi cho khách hàng trừ trường hợp xác định giới tính phục vụ chẩn đoán và điều trị các bệnh di truyền liên quan đến giới tính theo quy định của Bộ Y tế.
Chính sách thích ứng với già hóa dân số
Để thích ứng với già hóa dân số, dân số già, Luật có nhiều nội dung hỗ trợ chăm sóc người cao tuổi, phát triển nguồn nhân lực chăm sóc người cao tuổi; cung cấp, xử lý thông tin, thông báo, tố giác hành vi xâm phạm, cản trở người cao tuổi thực hiện các quyền hợp pháp.
Theo đại diện Cục Dân số, nhu cầu chăm sóc người cao tuổi và cơ sở lão khoa ngày càng tăng. Dự thảo Luật đề cập tới việc cần có cơ sở chăm sóc người cao tuổi ban ngày và bán trú phù hợp. Các trung tâm chăm sóc được hưởng ưu đãi về đầu tư để thực hiện công việc này.
Bên cạnh đó, hiện nguồn nhân lực trong lĩnh vực chăm sóc người cao tuổi còn mỏng. Quy định phát triển nguồn nhân lực chăm sóc người cao tuổi, lồng ghép đào tạo chuyên ngành lão khoa sẽ liên tục được cập nhật để đáp ứng với thực trạng chăm sóc sức khỏe người cao tuổi.
Nâng cao chất lượng dân số trong giai đoạn mới
Với nội dung nâng cao chất lượng dân số, dự thảo Luật đề xuất thực hiện tư vấn, khám sức khỏe trước khi kết hôn; sàng lọc, chẩn đoán, điều trị trước sinh và sơ sinh.
Về các điều kiện bảo đảm thực hiện công tác dân số, Luật quy định về nguồn nhân lực, kinh phí cho công tác dân số nhằm tạo điều kiện cho công tác dân số.
Theo Cục trưởng Cục Dân số Lê Thanh Dũng, Bộ Y tế sẽ tiếp tục nghiên cứu, tiếp thu ý kiến hoàn thiện, chỉnh lý dự thảo Luật, xin ý kiến Chính phủ trình Quốc hội.
"Dự thảo Luật Dân số đã thể chế hóa việc chuyển trọng tâm chính sách dân số từ kế hoạch hóa gia đình sang dân số và phát triển thông qua việc tập trung quy phạm hóa 4 chính sách lớn: Duy trì mức sinh thay thế, giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh, thích ứng với già hóa dân số, dân số già, và nâng cao chất lượng dân số", ông Dũng nhấn mạnh.
Dự thảo Luật Dân số đang được trình Quốc hội khóa XV xem xét, thông qua tại kỳ họp thứ 10.
