Bài 2: Đổi mới cơ chế để xóa bất cập

Đấu thầu, giám sát cần thực chất

Để công việc thu gom, xử lý chất thải y tế đi vào thực chất, theo ông Nguyễn Văn Bằng, Giám đốc Công ty Urenco 13, trước tiên phải thay đổi phương thức đầu thấu. Giá đấu thầu thu gom chỉ khoảng 5 triệu đồng là “không thể làm nổi”, “làm chắc chắn lỗ” nếu áp dụng đúng quy định về công nghệ xử lý, vận chuyển, kiểm soát rủi ro lây nhiễm.

Đại diện của một doanh nghiệp môi trường chia sẻ: “Giá thầu thấp như vậy mà vẫn thực hiện thì chỉ có khả năng cắt giảm quy trình, hoặc chấp nhận lỗ để chiếm thị phần và được bù lỗ từ nguồn thu nhập khác”.

Áp lực từ cơ chế đấu thầu hiện tại không chỉ khiến các doanh nghiệp khó đầu tư công nghệ xử lý hiện đại, mà còn đẩy lùi những đơn vị có năng lực thật. Đại diện Urenco 13 than thở: “Những năm trước chúng tôi chiếm 90% thị phần ở Hà Nội, nhưng giờ mất dần thị phần không phải vì công nghệ lạc hậu, chi phí cao. Chúng tôi đang sử dụng công nghệ hấp nhiệt ướt đem lại hiệu quả tốt hơn, giá thành thấp hơn so với xử lý bằng công nghệ đốt, nhưng vì giá đấu thầu theo quy định như vậy, chúng tôi không thể cạnh tranh”.

Theo đại diện Bệnh viện Hồng Ngọc-Phúc Trường Minh, điểm khác biệt lớn nhất giữa bệnh viện công và bệnh viện tư nằm ở quy trình hành chính và cơ chế tài chính.

Ở bệnh viện công, mọi hoạt động mua sắm, sửa chữa, đầu tư hạ tầng đều phải trải qua quy trình đấu thầu phức tạp, nhiều cấp kiểm duyệt, dẫn đến mất nhiều thời gian. Trong khi đó, bệnh viện tư có thể tự quyết định và triển khai nhanh chóng. Sự linh hoạt này giúp bệnh viện tư chủ động đầu tư công nghệ xử lý chất thải, nâng cấp hạ tầng, đồng thời bố trí nhân sự chuyên trách cho công tác kiểm soát nhiễm khuẩn.

Ngoài ra, bệnh viện duy trì hai mạng lưới kiểm soát nhiễm khuẩn là bác sĩ và điều dưỡng.

Đáng chú ý, công tác giám sát nội bộ được tổ chức chặt chẽ. Hằng tuần, đoàn kiểm tra chuyên môn của bệnh viện tiến hành kiểm tra ngẫu nhiên các khoa, phòng, trong đó lồng ghép nội dung quản lý chất thải vào nội dung chuyên môn kiểm soát nhiễm khuẩn. Cách làm này tạo nên vòng kiểm soát liên tục, giúp hạn chế rủi ro chất thải y tế phát tán ra môi trường.

Tỉnh Phú Thọ (cũ) triển khai ở cấp độ toàn tỉnh với sáng kiến có tính hệ thống và thực tiễn cao, đó là phân nhóm cơ sở y tế theo đặc thù quy mô, công suất phát sinh chất thải. Nhóm thứ nhất gồm các bệnh viện đa khoa, chuyên khoa, trung tâm y tế, bệnh viện tư nhân lớn và bệnh viện ngành. Nhóm thứ hai là các phòng khám tư nhân, trạm y tế xã. Việc phân nhóm giúp cơ quan quản lý xây dựng bộ tiêu chí đánh giá phù hợp với năng lực và yêu cầu thực tiễn của từng đối tượng.

Trên cơ sở đó, tỉnh áp dụng cơ chế chấm điểm định lượng, với các thang điểm cụ thể cho từng tiêu chí như: Có hợp đồng xử lý đạt chuẩn, có quy trình thu gom rõ ràng, có vị trí lưu chứa đúng quy định, có nhật ký bàn giao và báo cáo định kỳ đầy đủ. Đơn vị làm tốt sẽ được 2 điểm, làm chưa đầy đủ được 1 điểm, không làm bị tính điểm liệt. “Chúng tôi xác định rõ, chất lượng không đến từ những bản báo cáo đẹp, mà phải đo bằng hành động thực chất. Có tiêu chí, có điểm số, có công khai thì mới có trách nhiệm và động lực cải thiện”, ông Lê Thanh Bình, Phó Trưởng phòng Nghiệp vụ Y, Sở Y tế tỉnh Phú Thọ khẳng định.

Cơ chế này giúp các đơn vị tự nhận diện điểm yếu và chủ động khắc phục. Sở Y tế tỉnh Phú Thọ yêu cầu tất cả cơ sở y tế phải định kỳ tự đánh giá. Đồng thời, đơn vị quản lý cơ sở sẽ kiểm tra chéo, tổng hợp báo cáo để tạo nên mạng lưới giám sát theo chiều ngang lẫn chiều dọc. Đáng chú ý, tỉnh đang xem xét công bố công khai kết quả xếp hạng lên cổng thông tin điện tử nhằm thúc đẩy cạnh tranh lành mạnh giữa các cơ sở và tăng cường giám sát xã hội.

Ở cấp vĩ mô, theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Việt Hùng, Phó Chủ tịch Hội Kiểm soát nhiễm khuẩn Việt Nam, Bộ Y tế cần sớm xây dựng bộ công cụ đánh giá chất lượng công tác kiểm soát nhiễm khuẩn tại các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh để bảo đảm các quy trình kiểm soát nhiễm khuẩn được thực hiện nghiêm ngặt và hiệu quả. Qua đó, cơ quan quản lý cũng có thể đánh giá kịp thời, phát hiện các bệnh viện chưa thực hiện tốt để chấn chỉnh ngay.

Ngoài ra, cần công khai chi phí xử lý chất thải theo đúng Kế hoạch hành động quốc gia về kiểm soát nhiễm khuẩn trong các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh giai đoạn 2025-2030. Dù Kế hoạch đã được ban hành từ đầu năm 2025 nhưng đến nay, việc thực thi vẫn rất hạn chế.

Bố trí nhân lực chuyên trách môi trường

Một điểm cần cải thiện là nguồn nhân lực chuyên trách về môi trường y tế. Thực tế cho thấy, nhiều cơ sở y tế chỉ có cán bộ phụ trách môi trường kiêm nhiệm, không được đào tạo bài bản, thiếu nền tảng pháp lý và chuyên môn sâu.

Việc tổ chức bố trí nhân sự làm công tác môi trường tại bệnh viện cần phải được coi trọng, khi mà nhiều năm qua, trong quan niệm của một số lãnh đạo bệnh viện, bộ phận kiểm soát nhiễm khuẩn thường không cần có chuyên môn nghiệp vụ cao, thậm chí nếu bị kỷ luật thì bố trí vào lĩnh vực này.

Ông Bùi Quốc Vương, Trưởng phòng Nghiệp vụ Y, Sở Y tế Hà Nội cho rằng, các phòng khám tuyến xã, lượng chất thải ít, cần nghiên cứu mô hình gom tập trung về một điểm trước khi chuyển đến nhà máy xử lý, thay vì để đơn vị thu gom phải đi từng nơi với chi phí cao. Ông Dương Trí Nam, Phó Cục trưởng Cục Phòng bệnh, Bộ Y tế cũng nêu quan điểm, cơ quan quản lý môi trường cần có hướng dẫn kỹ thuật về xử lý chất thải y tế cho các cơ sở y tế quy mô nhỏ phù hợp thực tiễn, đáp ứng yêu cầu về bảo vệ môi trường.

Theo ông Đinh Hà Nam, Phó Giám đốc Sở Y tế Gia Lai, cần hoàn thiện chính sách, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các cơ sở y tế trong công tác xử lý chất thải; thí dụ như tăng phân bổ ngân sách cho công tác bảo vệ môi trường y tế; ưu tiên đầu tư cho các đơn vị vùng sâu, vùng xa-nơi hạ tầng còn yếu và nhân lực mỏng. Ngoài ra, cần sửa đổi, bổ sung các quy định nhằm tạo cơ chế linh hoạt hơn trong xử lý chất thải y tế phát sinh đột biến, trong các tình huống khẩn cấp như dịch bệnh, thiên tai.

Nhiều ý kiến cho rằng Hà Nội cần sớm ban hành quy định về chất thải y tế để có cơ sở thực hiện nghiêm túc, an toàn. Hiện nay, để thu gom chất thải y tế từ hàng nghìn phòng khám nhỏ lẻ ở Hà Nội, các doanh nghiệp sử dụng xe máy đi gom lẻ từng điểm, sau đó tập kết về một điểm trung chuyển trước khi vận chuyển đến nhà máy xử lý ở các địa phương. Cách làm này là vi phạm khi các phương tiện, điểm trung chuyển đều chưa được cơ quan chức năng cấp phép; hệ thống thu gom-trung chuyển-vận chuyển chưa đúng chuẩn gây nguy cơ rò rỉ phát tán dịch bệnh nguy hiểm ra môi trường trong quá trình vận chuyển.