Trong bối cảnh toàn cầu hóa diễn ra mạnh mẽ, sự giao thoa của thông tin, công nghệ, hàng hóa và chuẩn mực văn hóa vừa mở ra cơ hội phát triển, vừa đặt ra thách thức lớn đối với việc giữ gìn bản sắc dân tộc. Theo Tiến sĩ Nguyễn Phương Hòa, pháp luật giữ vai trò then chốt như một “lá chắn” bảo vệ đồng thời là “chiếc cầu nối” giúp các nền văn hóa địa phương vừa gìn giữ giá trị riêng vừa chủ động tham gia vào dòng chảy toàn cầu.
Trong bài tham luận, Tiến sĩ Nguyễn Phương Hòa nhấn mạnh: Văn hóa không chỉ là yếu tố mềm của phát triển mà còn là một quyền cơ bản của con người – quyền được sáng tạo, tiếp cận, tham gia và thụ hưởng đời sống văn hóa. Mới đây nhất, tại Hội nghị thế giới về chính sách văn hóa và phát triển bền vững (Mondiacult 2025) do UNESCO tổ chức mới đây tại Barcelona (Tây Ban Nha), quyền văn hóa tiếp tục được khẳng định là trụ cột không thể tách rời trong hệ thống quyền con người toàn cầu.
Ở Việt Nam, quyền văn hóa được ghi nhận rõ trong Hiến pháp, thể hiện qua các quy định về quyền tiếp cận và tham gia đời sống văn hóa, quyền sáng tạo nghệ thuật, nghiên cứu khoa học, quyền sử dụng ngôn ngữ, chữ viết và bảo tồn phong tục tập quán của các dân tộc thiểu số. Hệ thống pháp luật quốc gia với các đạo luật quan trọng như Luật Di sản văn hóa, Luật Giáo dục, Luật Sở hữu trí tuệ, Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn… đã tạo nền tảng vững chắc cho việc bảo vệ di sản vật thể và phi vật thể, tri thức bản địa, không gian văn hóa cũng như quyền văn hóa của cộng đồng.
Bên cạnh khung pháp lý trong nước, Việt Nam là thành viên tích cực của nhiều công ước quốc tế do UNESCO và các tổ chức đa phương khởi xướng trong đó nổi bật là Công ước 2005 về bảo vệ và phát huy sự đa dạng của các biểu đạt văn hóa. Những văn kiện này khẳng định quyền của mỗi quốc gia trong việc xây dựng chính sách văn hóa phù hợp với đặc thù dân tộc đồng thời thúc đẩy quyền tham gia văn hoá của mọi nhóm xã hội đặc biệt là phụ nữ, người dân tộc thiểu số và cộng đồng bản địa. Việc gắn kết giữa pháp luật quốc gia và chuẩn mực quốc tế giúp Việt Nam không chỉ bảo tồn giá trị truyền thống mà còn đưa văn hóa trở thành động lực nội sinh của phát triển, hài hòa giữa bảo tồn và hội nhập, giữa bản sắc dân tộc và giá trị toàn cầu.
Chỉ ra một số thách thức trong công tác bảo tồn văn hóa hiện nay, Cục trưởng Nguyễn Phương Hòa nêu rõ các vấn đề như sự thiếu đồng bộ trong thực thi pháp luật, nguy cơ thương mại hóa văn hóa truyền thống và xung đột giữa luật pháp hiện đại với tập quán truyền thống. Tuy nhiên, bà khẳng định, cách tiếp cận “bao trùm, toàn diện, có sự tham gia của các bên liên quan” trong quá trình xây dựng pháp luật và chính sách cùng với việc tôn trọng đa dạng văn hóa… là chìa khóa bảo đảm quá trình toàn cầu hóa không diễn ra với sự mai một văn hóa mà trở thành động lực thúc đẩy sự giao thoa, làm giàu bản sắc của các dân tộc.
Sự hiện diện và đóng góp của Việt Nam tại diễn đàn pháp lý khu vực như LawAsia 2025 là minh chứng cho cam kết mạnh mẽ trong bảo vệ và phát huy giá trị văn hóa dân tộc, khẳng định vai trò của văn hóa trong chiến lược phát triển quốc gia giữa bối cảnh toàn cầu hóa ngày càng sâu rộng.
