Người dân giao dịch tại một cửa hàng kinh doanh vàng bạc ở Hà Nội. (Ảnh: THẾ ĐẠI)
Người dân giao dịch tại một cửa hàng kinh doanh vàng bạc ở Hà Nội. (Ảnh: THẾ ĐẠI)

Từng bước ổn định hoạt động của thị trường vàng

Tại phiên khai mạc Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV diễn ra sáng 20/10, nhiều đại biểu đề cập đến yêu cầu tăng cường ổn định thị trường tài chính, tiền tệ, trong đó có vấn đề quản lý thị trường vàng, vốn là lĩnh vực lâu nay luôn nhạy cảm, tiềm ẩn nhiều rủi ro đối với ổn định vĩ mô.

Việc nghiên cứu thành lập sàn giao dịch vàng vật chất quốc gia tiếp tục thu hút sự quan tâm của dư luận, các chuyên gia, nhất là trong bối cảnh Chính phủ và Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) đang rà soát, hoàn thiện cơ chế quản lý thị trường vàng theo chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm.

Trước đó, trong báo cáo gửi Quốc hội về các giải pháp trong việc quản lý và kiểm soát thị trường vàng, Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Nguyễn Thị Hồng cho biết: Tính đến thời điểm đầu năm 2025, chênh lệch giá vàng miếng SJC trong nước và thế giới được thu hẹp đáng kể, giảm từ mức 25% xuống còn khoảng 5 đến 7%.

Tuy nhiên, kể từ giữa tháng 4, sự chênh lệch lại gia tăng trở lại, đã vượt qua mốc 10 triệu đồng/lượng, tương đương với tỷ lệ 12% do nhiều yếu tố tác động, nhất là sự bất ổn từ tình hình kinh tế toàn cầu và căng thẳng địa chính trị.

Nhu cầu tất yếu của thị trường minh bạch

Trước sức nóng của thị trường vàng, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 232/2025/NĐ-CP, xóa bỏ cơ chế độc quyền Nhà nước về sản xuất vàng miếng, cho phép mở rộng đối tượng sản xuất vàng miếng, nhập khẩu vàng nguyên liệu. Điều này nhằm giúp tăng cường nguồn cung vàng trên thị trường, đồng thời làm giảm chênh lệch giá giữa vàng trong nước và vàng thế giới.

Trong hơn 10 năm qua, thị trường vàng trong nước chịu sự quản lý chặt chẽ của Nhà nước theo Nghị định số 24/2012/NĐ-CP của Chính phủ về quản lý hoạt động kinh doanh vàng, góp phần kiềm chế “vàng hóa” nền kinh tế và bảo đảm ổn định tiền tệ.

Tuy nhiên, khoảng cách giá vàng trong nước và thế giới nhiều thời điểm lên tới 15 đến 20 triệu đồng/lượng đặt ra câu hỏi về tính minh bạch, hiệu quả của cơ chế điều hành.

Theo các chuyên gia, sự chênh lệch này không chỉ phản ánh yếu tố cung cầu, mà còn cho thấy thiếu một kênh giao dịch công khai, tập trung, nơi giá cả được hình thành minh bạch, theo quy luật thị trường.

Từ đó, đề xuất thành lập sàn giao dịch vàng vật chất quốc gia, nơi giao dịch được kiểm soát, giám sát và chuẩn hóa, được xem là một hướng đi cần thiết, phù hợp với xu thế quốc tế. Theo thống kê của Hội đồng Vàng Thế giới (WGC), lượng vàng nhập khẩu đáp ứng nhu cầu nội địa của Việt Nam chỉ khoảng 50 tấn mỗi năm, tương đương 2,5 đến 3 tỷ USD.

Trong khi đó, lượng vàng tiêu thụ tại Việt Nam giai đoạn 1990-2023 đã vượt ngưỡng 2.000 tấn.

Tổng Giám đốc Công ty Chứng khoán Techcombank (TCBS) Nguyễn Thị Thu Hiền cho biết: “Phần lớn vàng trong dân vẫn nằm ngoài tầm kiểm soát của thị trường chính thức, chính điều này tạo ra “vùng xám” về quản lý. Do vậy, một sàn giao dịch vàng quốc gia không chỉ là công cụ điều tiết, mà là quyết sách chiến lược nhằm huy động nguồn lực xã hội, đưa vàng trở thành một thành tố của hệ thống tài chính, tiền tệ, thay vì chỉ là tài sản cất trữ thụ động”.

Thực tế, tại Việt Nam năm 2007, Ngân hàng TMCP Á Châu (ACB) từng thành lập Trung tâm giao dịch vàng ACB, đạt quy mô giao dịch gần 5.625 tấn/năm, doanh số cao nhất lên tới 712 tấn/tháng. Khi đó, giá vàng được xác định dựa trên giá thế giới quy đổi theo tỷ giá USD/VND, ngân hàng đóng vai trò trung gian thanh toán, cung cấp giao dịch ký quỹ và giao nhận vàng vật chất cho khách hàng.

Phó Tổng Giám đốc Ngân hàng ACB Nguyễn Đức Thái Hân nhận định: “Việc thành lập sàn giao dịch vàng vật chất hiện nay sẽ có nhiều thuận lợi, giúp minh bạch hoạt động mua bán vàng vật chất theo chuẩn Việt Nam; đồng thời tạo lập môi trường cung cấp thanh khoản thông qua hệ thống giao dịch điện tử”.

Trong khi đó, kinh nghiệm quốc tế cũng cho thấy, các sàn vàng vật chất như Shanghai Gold Exchange (Trung Quốc), LBMA (Anh) hay CME (Mỹ) đều hoạt động trên nguyên tắc minh bạch, công khai, có sự tham gia của các tổ chức tài chính lớn, được quản lý chặt chẽ bởi cơ quan Nhà nước.

Ở Trung Quốc, sàn vàng Thượng Hải do Ngân hàng Trung ương trực tiếp giám sát, không chỉ giúp kiểm soát dòng chảy vàng mà còn là công cụ hỗ trợ điều hành tỷ giá, chính sách tiền tệ.

Tại Singapore, thị trường vàng phát triển mạnh nhưng luôn gắn với khung pháp lý rõ ràng về dự trữ, lưu ký, vận chuyển và thuế. Từ đó có thể thấy, sàn giao dịch vàng vật chất không chỉ là nơi buôn bán vàng đơn thuần, mà còn là công cụ chính sách tài chính, tiền tệ của Nhà nước, đòi hỏi cơ chế vận hành hiện đại, công khai và có tính kiểm soát cao.

Những "nút thắt" cần tháo gỡ

Để hiện thực hóa chủ trương này, còn nhiều vấn đề cần được nhận diện rõ. Thứ nhất là cơ chế pháp lý. Hiện Nghị định số 24/2012/NĐ-CP được sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định số 232/2025/NĐ-CP của Chính phủ chưa có quy định cụ thể về mô hình sàn giao dịch vàng vật chất.

Việc xây dựng và vận hành sàn sẽ cần khung pháp lý mới, trong đó làm rõ cơ quan chủ quản, cơ chế quản lý, cấp phép, giám sát và xử lý rủi ro.

Thứ hai là hạ tầng kỹ thuật, năng lực vận hành. Một sàn vàng quốc gia cần hệ thống lưu ký, kho bãi, tiêu chuẩn hóa vàng miếng, cùng nền tảng công nghệ bảo đảm an toàn, minh bạch và bảo mật.

Nếu thiếu chuẩn hóa, sàn có thể trở thành “điểm nóng” cho đầu cơ, thậm chí thao túng giá. “Thách thức lớn nhất hiện nay nằm ở sự đa dạng các loại vàng trên thị trường chưa được chuẩn hóa. Việc thiếu hệ thống lưu ký và kho lưu trữ tập trung, cùng với cơ chế thanh toán và cơ sở pháp lý rõ ràng, là những yếu tố cần được đồng bộ hóa”, ông Nguyễn Đức Thái Hân chia sẻ.

Thứ ba là quản lý dòng vốn và kiểm soát đầu cơ. Vàng vốn là tài sản trú ẩn, cho nên khi tâm lý bất ổn, dòng tiền có thể chảy mạnh vào vàng, gây tác động tới chính sách tiền tệ. Do đó, cần cơ chế giám sát tài khoản, ngưỡng giao dịch, cũng như quy định rõ việc tham gia của nhà đầu tư tổ chức và cá nhân.

Tại phiên khai mạc sáng 20/10, các báo cáo kinh tế-xã hội trình Quốc hội nêu rõ nhiệm vụ bảo đảm an toàn hệ thống tài chính, kiềm chế lạm phát và ổn định tiền tệ. Trong đó, Chính phủ và NHNN đang được giao nghiên cứu cơ chế quản lý thị trường vàng, bao gồm cả đề án sàn giao dịch vàng vật chất.

Theo đó, định hướng là không mở rộng tự do hóa vàng, nhưng tăng tính minh bạch và công khai, qua đó thu hẹp chênh lệch giá vàng trong nước và thế giới, ngăn đầu cơ, bảo vệ người tiêu dùng, hỗ trợ điều hành chính sách tiền tệ.

Một số đại biểu Quốc hội cho rằng, việc thành lập sàn vàng cần được thực hiện từng bước, thận trọng, có lộ trình, đồng thời phối hợp với các bộ, ngành liên quan như Tài chính, Công thương, Công an để bảo đảm an toàn hệ thống.

Để sàn giao dịch vàng thật sự đi vào cuộc sống, cần một thiết kế chính sách đồng bộ, từ pháp lý, hạ tầng kỹ thuật đến quản trị rủi ro và truyền thông.

Cần tránh tình trạng “nóng vội”, lập sàn khi chưa đủ điều kiện, khiến niềm tin thị trường bị ảnh hưởng.

Phó Thống đốc NHNN Phạm Tiến Dũng khẳng định: Việc triển khai phải thận trọng, từng bước chắc chắn bởi đây là chính sách có tác động lớn tới kinh tế vĩ mô. Giai đoạn đầu, sàn sẽ chỉ giao dịch vàng đạt tiêu chuẩn quốc tế song song với việc chuẩn hóa quy trình kiểm định trong nước. NHNN sẽ xây dựng dự thảo pháp lý, xin ý kiến các bộ, ngành trước khi trình Thủ tướng Chính phủ.

Đích đến của mô hình này không chỉ là quản lý hiệu quả dòng chảy vàng vật chất, mà còn là một bước đi chiến lược để đưa thị trường vàng Việt Nam vào quỹ đạo minh bạch, chuẩn mực và hội nhập sâu hơn với thị trường quốc tế.

Xem thêm