Từ nắng gió đến “thủ phủ” năng lượng tái tạo

Tiềm năng vượt trội

Trên những đồi bắp khô cằn năm nào, mảnh đất của bà H’Mai ở Ea H’leo (Đắk Lắk) nay đã trở thành nơi dựng các turbine gió. Sự hiện diện của năng lượng tái tạo mang đến cho bà nguồn thu nhập ổn định và đem ánh sáng về buôn làng. Với đồng bào Ê Đê, những cánh quạt gió không chỉ tạo ra dòng điện, mà còn thắp lên niềm hy vọng về một cuộc sống đủ đầy và bớt nhọc nhằn hơn.

Ở Chư Prông (Gia Lai), thách thức lại đến từ chính sản phẩm chủ lực của vùng. Sau mỗi mùa thu hoạch cà-phê, hàng nghìn tấn vỏ và trấu bị chất đống, gây ô nhiễm và lãng phí. Trăn trở trước thực tế đó, anh Nguyễn Văn Hùng, chủ một xưởng chế biến cho rằng, nếu tận dụng phụ phẩm để làm điện, người dân vừa giảm được chi phí xử lý, vừa góp phần bổ sung nguồn năng lượng sạch cho Tây Nguyên.

Từ câu chuyện của bà H’Mai ở Đắk Lắk đến trăn trở của anh Hùng tại Gia Lai cho thấy tiềm năng năng lượng tái tạo ở Tây Nguyên không chỉ đến từ các dự án điện gió, điện mặt trời lớn mà còn hiện hữu trong đời sống thường ngày. Theo Bộ Công thương, khu vực này có tiềm năng phát triển điện gió khoảng 15 nghìn MW, chiếm gần 1/3 cả nước, với tốc độ gió trung bình 7-7,5 m/s, ổn định quanh năm. Đồng thời, Tây Nguyên cũng sở hữu bức xạ mặt trời thuộc nhóm cao nhất Việt Nam, 1.900-2.200 giờ nắng/năm, thuận lợi để xây dựng các trang trại điện mặt trời quy mô lớn.

Không chỉ gió và nắng, Tây Nguyên còn sở hữu “kho nguyên liệu sinh khối” khổng lồ từ nông nghiệp. Riêng Gia Lai và Đắk Lắk mỗi năm thải ra hàng triệu tấn phụ phẩm từ cà-phê, hồ tiêu, mía, điều. Đây là nguồn nguyên liệu dồi dào để sản xuất điện sinh khối hoặc khí sinh học, giúp giảm ô nhiễm và gia tăng giá trị chuỗi nông sản.

Các tiềm năng từ gió, nắng và sinh khối đã được hiện thực hóa qua nhiều dự án tiêu biểu như Nhà máy điện gió Ea Nam (Đắk Lắk) với tổng mức đầu tư trên 16.500 tỷ đồng, sản lượng khoảng 1,1 tỷ kWh/năm, giúp giảm phát thải khí nhà kính và cụm điện mặt trời Sêrêpôk (Buôn Đôn) cung cấp khoảng 150 triệu kWh/năm, thu ngân sách gần 300 tỷ đồng.

Theo TS Nguyễn Anh Tuấn, nguyên Giám đốc Trung tâm Năng lượng tái tạo, Viện Năng lượng, Bộ Công thương, nếu như trước đây, vùng đất này được nhắc đến nhiều với điện từ thủy điện bậc thang, thì nay, gió, nắng và phụ phẩm nông nghiệp đang dần trở thành nguồn năng lượng chiến lược. Nếu được quy hoạch và đầu tư đồng bộ, vùng này hoàn toàn có thể trở thành trung tâm năng lượng xanh không chỉ của Việt Nam mà cả khu vực.

Nguồn sáng cho một tương lai bền vững

Để hiện thực hóa tiềm năng, Tây Nguyên cần hệ sinh thái chính sách và hạ tầng đồng bộ. TS Nguyễn Anh Tuấn cho rằng, tích hợp năng lượng tái tạo vào quy hoạch đất đai, nông nghiệp và hạ tầng là điều kiện tiên quyết, tránh tình trạng dự án phát triển ồ ạt nhưng thiếu kết nối truyền tải. Hiện nay, hạn chế lớn nhất là lưới điện: nhiều dự án phải “nằm im” vì không có đường dây giải tỏa công suất, do đó cần sớm huy động vốn xã hội hóa, khuyến khích tư nhân cùng Tập đoàn điện lực Việt Nam (EVN) đầu tư.

Song song đó, cơ chế giá điện cũng mang tính sống còn. Thực tiễn cho thấy nhiều dự án điện gió, điện mặt trời tại Tây Nguyên gặp khó vì chưa có khung giá rõ ràng, khiến nhà đầu tư không thể tính toán hiệu quả dài hạn. Một chính sách giá minh bạch, ổn định thông qua FIT (giá bán điện cố định trong thời gian nhất định) và DPPA (đấu thầu hoặc hợp đồng mua bán điện trực tiếp) sẽ là “chìa khóa” để dòng vốn trong và ngoài nước mạnh dạn chảy vào lĩnh vực này.

Đặc biệt, người dân cần trở thành chủ thể của chuyển dịch năng lượng. Khi bà con tham gia từ khâu cho thuê đất, cung ứng dịch vụ, thu gom phụ phẩm đến vận hành, giám sát dự án, lợi ích không chỉ dừng ở dòng điện, mà còn là niềm tin và trách nhiệm cộng đồng. Nguồn nhân lực cũng là “mắt xích” không thể thiếu. Các trường đại học, viện nghiên cứu tại địa phương cần liên kết với doanh nghiệp để đào tạo kỹ sư, công nhân lành nghề trong lĩnh vực năng lượng xanh.

Nhờ lợi thế tự nhiên và sự chung sức của Nhà nước, doanh nghiệp, người dân, Tây Nguyên có cơ hội trở thành “thủ phủ năng lượng tái tạo”. Nếu khai thác đúng hướng, vùng đất này không chỉ cung cấp nguồn điện sạch cho cả nước mà còn biến những đồi bắp khô cằn, những đống vỏ cà-phê bỏ phí thành ánh sáng cho một tương lai bền vững.