Việt Nam là nước đang phát triển năng động, tham gia ngày càng sâu rộng và khẳng định vai trò, mắt xích quan trọng trong dòng chảy toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế. Những thách thức của thời đại mà các quốc gia đang phải đối mặt, Việt Nam cũng không ngoại lệ và phải chủ động nhận diện, ứng phó, giải quyết một cách hiệu quả để giữ vững ổn định, phát triển vững mạnh, trường tồn. Đến nay, trên thế giới cũng như ở Việt Nam mặc dù còn có nhiều quan điểm, cách tiếp cận, luận giải khác nhau về an ninh phi truyền thống, tuy nhiên điểm chung có tính phổ biến là những “vấn đề an ninh mới”.
Cần có góc nhìn toàn diện hơn về an ninh phi truyền thống
Tính mới của nó thể hiện ở chỗ hoặc là chưa từng có trong lịch sử, mới chỉ xuất hiện ở giai đoạn hiện nay, là vấn đề của thời đại. Hoặc là những vấn đề an ninh truyền thống, song do tác động của điều kiện, hoàn cảnh cụ thể của thế giới đương đại mà có những biểu hiện, sắc thái mới, tính chất, quy mô, phạm vi tác động ảnh hưởng, hậu quả chưa từng có, vượt ra ngoài không gian lãnh thổ quốc gia, khu vực, thậm chí toàn cầu. Những vấn đề này nếu không được quản lý, kiểm soát, giải quyết một cách khoa học, hiệu quả sẽ dẫn tới hàng loạt các vấn đề đặc biệt nghiêm trọng khác về an ninh con người, an ninh chính trị, an ninh kinh tế, an ninh văn hóa-xã hội…
Xét ở góc độ nguồn gốc, nguyên nhân, điều kiện phát sinh, thách thức an ninh phi truyền thống có thể do con người trực tiếp gây ra (như tội phạm xuyên quốc gia, tội phạm ma túy, tội phạm mạng, khủng bố quốc tế...) hoặc do tự nhiên. Trên thực tế, mặc dù nhiều thách thức an ninh phi truyền thống có nguyên nhân tự nhiên, song về bản chất, sâu xa, suy đến cùng đều gắn với con người, do sự can thiệp thiếu kiểm soát, tàn phá của con người đối với tự nhiên gây ra. Chẳng hạn như các vấn đề về biến đổi khí hậu, nước biển dâng, thiên tai, dịch bệnh, ô nhiễm môi trường… đều có nguyên nhân thuộc về con người như: Chặt phá rừng, giảm độ che phủ trên bề mặt trái đất, xả thải, tốc độ đô thị hóa nhanh, mất kiểm soát, hiệu ứng nhà kính…
Về mối quan hệ giữa an ninh truyền thống và an ninh phi truyền thống, đây là hai mặt của an ninh toàn diện, quan hệ gắn bó, tác động, chuyển hóa lẫn nhau, là nguyên nhân thúc đẩy lẫn nhau. Thí dụ như chiến tranh, xung đột vũ trang dẫn tới sự tàn phá, hủy hoại môi trường tự nhiên, đe dọa trực tiếp tới môi trường sống, an ninh con người và hàng loạt các vấn đề khác như: An ninh lương thực, di cư bất hợp pháp, tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia như ma túy, buôn người…
Ở chiều ngược lại, các vấn đề an ninh phi truyền thống, như: Thiên tai, dịch bệnh, thảm họa tự nhiên, biến đổi khí hậu, ô nhiễm nguồn nước, sự thiếu hụt, khủng hoảng nguồn năng lượng... nếu không giải quyết tốt sẽ là nguyên nhân tác động trực tiếp làm phát sinh các vấn đề về an ninh chính trị, an ninh kinh tế, an ninh tư tưởng, văn hóa, an ninh đối nội, các loại tội phạm, vi phạm pháp luật, các hoạt động biểu tình, bạo loạn, phân hóa giàu nghèo, bất công, bạo lực… và nhiều vấn đề an sinh xã hội khác.
Từ góc độ phòng ngừa, ứng phó, giải quyết, có thể thấy đối với các vấn đề an ninh truyền thống, việc sử dụng biện pháp quân sự, sức mạnh vũ trang có ý nghĩa quan trọng kết hợp với ngoại giao, kinh tế. Việc giải quyết, ứng phó các vấn đề an ninh phi truyền thống đề cao tính chủ động trong liên kết, phối hợp và đòi hỏi sự chung tay, tham gia của nhiều chủ thể là các quốc gia, tổ chức quốc tế, cá nhân, cộng đồng, tổ chức, doanh nghiệp… do đó, trọng tâm và ưu tiên các giải pháp đối thoại, hợp tác, kinh tế, văn hóa, xã hội và trong nhiều trường hợp có sử dụng tới sức mạnh quân sự.
Nhận diện, ứng phó các thách thức an ninh phi truyền thống
Việt Nam với đặc thù, lợi thế về lãnh thổ có vùng biển rộng, có vị trí địa lý, địa-dân cư, địa-kinh tế, địa chiến lược quan trọng trong khu vực và quốc tế, quá trình đổi mới, mở cửa hội nhập quốc tế sâu rộng đã đem đến những thời cơ, vận hội mới để phát triển toàn diện. Đặc biệt, việc triển khai các nghị quyết có tính động lực của Đảng trong thời gian gần đây hứa hẹn sẽ đưa đất nước vững chắc tiến vào kỷ nguyên mới. Tuy nhiên, thực tiễn mới này cũng đặt ra không ít thách thức, đòi hỏi phải được nhận diện, phòng ngừa, xử lý hiệu quả.
Có lẽ chưa bao giờ vấn đề an toàn, an ninh mạng “nóng” và đặt ra cấp thiết như hiện nay, trong bối cảnh cuộc cách mạng khoa học kỹ thuật phát triển như vũ bão với những thành tựu đột phá tác động toàn diện, sâu sắc đến mọi lĩnh vực, ngõ ngách của đời sống chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, đến mọi quốc gia, tổ chức, cá nhân, cộng đồng, doanh nghiệp, điển hình như trí tuệ nhân tạo (AI) và thời gian tới là công nghệ lượng tử và nhiều phát minh khác.
Việt Nam đang phải đối mặt với tội phạm sử dụng công nghệ cao; các hoạt động tấn công mạng, đánh cắp dữ liệu quốc gia, dữ liệu cá nhân, doanh nghiệp, làm gián đoạn các dịch vụ trực tuyến quan trọng gây thiệt hại lớn về kinh tế cũng như tâm lý người dân, doanh nghiệp như các vụ tấn công vào VNDirect, PVOIL, Vietnam Post; sự cố an ninh mạng xảy ra tại Trung tâm Thông tin tín dụng quốc gia (CIC) và nhiều cơ sở y tế, giáo dục quốc gia… Thời gian tới, những thách thức này dự báo sẽ gia tăng đáng kể.
Tình trạng ô nhiễm không khí, ô nhiễm nguồn nước, ô nhiễm đất, xả thải… là vấn đề nhức nhối, nan giải của nhiều địa phương, nhất là tại các khu công nghiệp, khu vực có tốc độ đô thị hóa cao. Nhiều vụ việc, sự cố ô nhiễm môi trường không chỉ tác động, gây ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe, chất lượng cuộc sống của người dân, môi trường sinh thái mà còn trực tiếp tác động, làm phát sinh những vấn đề xã hội phức tạp, nảy sinh các mâu thuẫn, xung đột xã hội, gây suy giảm niềm tin của nhân dân đối với sự quản lý của Nhà nước, chính quyền địa phương. Và như một quy luật, đây tiếp tục là những thách thức lớn của tương lai.
Trong vài thập niên trở lại đây, vấn đề thiên tai, dịch bệnh, các hiện tượng tự nhiên cực đoan như bão, lũ lụt, hạn hán, lũ quét, sạt lở đất… ngày càng diễn biến thất thường, gây ra những hậu quả, hệ lụy đặc biệt nghiêm trọng. Cùng với đó, những vấn đề như an ninh nguồn nước, nước biển dâng, xâm nhập mặn đã và đang tác động trực tiếp, toàn diện đến phát triển kinh tế-xã hội, sản xuất và đời sống của người dân ở nhiều địa phương trong cả nước, nhất là các nhóm yếu thế trong xã hội.
Các vấn đề an ninh y tế, dịch bệnh truyền nhiễm (Covid-19), chăm sóc sức khỏe người dân, vệ sinh, an toàn thực phẩm cũng nảy sinh nhiều vấn đề đáng quan tâm, có nhiều vụ việc liên quan đến an toàn thực phẩm, hàng giả, hàng kém chất lượng bị các cơ quan chức năng phát hiện, xử lý thời gian qua gây nhức nhối, thậm chí hoang mang trong dư luận xã hội.
Các vấn đề tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia, tội phạm ma túy, tội phạm mua bán người… tuy đã được quan tâm kiềm chế, đấu tranh quyết liệt, đẩy lùi, song chưa thể giải quyết triệt để. Ma túy và những hệ lụy của nó vẫn đang hiện hữu trong các cộng đồng dân cư từ nông thôn đến thành thị. Nạn buôn người sang Campuchia, trong các khu tự trị đã và đang đặt ra nhiều thách thức trong hợp tác quốc tế đấu tranh ngăn chặn cũng như tuyên truyền, vận động người dân nâng cao cảnh giác, tự phòng ngừa...
Những vấn đề đặt ra hiện nay
Dự thảo các văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng định vị kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, tiếp tục phát huy những thành tựu của đất nước trong 40 năm đổi mới, hiện thực hóa mục tiêu 100 năm dưới sự lãnh đạo của Đảng, 100 năm thành lập nước, việc giữ vững hòa bình, ổn định của đất nước trước những thách thức mới có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Trong bối cảnh mới, sự đổi mới, thống nhất về nhận thức, tư duy, hành động của cả hệ thống chính trị và toàn dân sẽ là điều kiện tiên quyết giúp nhận diện, ứng phó, giải quyết các thách thức an ninh phi truyền thống một cách hiệu quả đặt trong tổng thể chiến lược bảo vệ Tổ quốc, chiến lược an ninh quốc gia và chiến lược quốc phòng vững chắc.
Trong bối cảnh mới, sự đổi mới, thống nhất về nhận thức, tư duy, hành động của cả hệ thống chính trị và toàn dân sẽ là điều kiện tiên quyết giúp nhận diện, ứng phó, giải quyết các thách thức an ninh phi truyền thống một cách hiệu quả đặt trong tổng thể chiến lược bảo vệ Tổ quốc, chiến lược an ninh quốc gia và chiến lược quốc phòng vững chắc.
Tiếp tục thể chế hóa quan điểm, chủ trương của Đảng về chủ động phòng ngừa, ứng phó các thách thức an ninh phi truyền thống theo tinh thần Nghị quyết Đại hội XIII và tổng kết thực tiễn, bổ sung, phát triển trong văn kiện Đại hội XIV, gắn chặt giữa phát triển kinh tế-xã hội với phòng ngừa, giải quyết các thách thức và ngược lại. Cụ thể hóa, triển khai thực hiện sáng tạo, chủ động, hiệu quả các quan điểm, mục tiêu, nhiệm vụ, giải pháp được xác định trong Nghị quyết số 147/NĐ-CP ngày 22/5/2025 của Chính phủ về chiến lược tổng thể quốc gia phòng ngừa, ứng phó các đe dọa an ninh phi truyền thống đến năm 2030, tầm nhìn đến 2045 đến từng cấp, từng ngành và tại cơ sở.
Trong đó, cùng với việc đầu tư nguồn lực, cơ sở vật chất, trang bị hiện đại, hệ thống chính sách, pháp luật, cơ chế điều hành, quản lý, hợp tác quốc tế và các thiết chế khác, việc nâng cao năng lực, kỹ năng phòng ngừa, nhận diện, ứng phó thách thức an ninh phi truyền thống cho hệ thống chính trị và mỗi người dân có ý nghĩa quan trọng trong việc hạn chế rủi ro, giảm tác động, hậu quả nghiêm trọng nhiều mặt. Việc Việt Nam tổ chức lễ ký Công ước Hà Nội (Công ước của Liên hợp quốc về chống tội phạm mạng) dự kiến vào ngày 25-26/11 tới đây sẽ là một trong những bước đi quan trọng để sớm đưa Công ước vào thực tiễn chính trị, pháp lý quốc tế, thiết lập công cụ pháp lý kịp thời và đầy đủ để chống hình thức tội phạm đang ngày càng trở nên nguy hiểm hiện nay.
![[Infographic] Tổ chức lấy ý kiến nhân dân đối với dự thảo các văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng](https://cdn.nhandan.vn/images/86f096f623f51ea18e20f49f429decbc46362b32622ef4890133817eebb400ef01e570cbec4fe8a7f9909738b798261d4819dc98dd2c1bf25bde0d67c5931fad/dhd-8524.png.webp)
