Chính vì vậy, nhu cầu cấp thiết hiện nay cần sớm hoàn thiện cơ chế pháp lý để bảo vệ và khai thác loại tài sản này, góp phần thể chế hóa đầy đủ các quyền đối với “tài sản vô hình” theo đúng tinh thần Nghị quyết 68-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân.
Đó là những nội dung được đưa ra thảo luận tại Diễn đàn “Thể chế hoá đổi mới sáng tạo - Bảo vệ tài sản vô hình theo tinh thần Nghị quyết 68-NQ/TW” do Tạp chí Luật sư Việt Nam phối hợp Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cùng Công ty Luật TNHH Trương Anh Tú (TAT Law Firm) tổ chức sáng ngày 11/9 tại Hà Nội.
Theo đó, Nghị quyết 68-NQ/TW lần đầu tiên công nhận “tài sản vô hình” là nguồn lực then chốt, yêu cầu thể chế hóa đầy đủ quyền sở hữu, định đoạt và tài chính hóa tiếp nối tinh thần Nghị quyết 57-NQ/TW về đột phá khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo.
Trong nền kinh tế tri thức, giá trị tài sản vô hình toàn cầu vượt 80 nghìn tỷ USD, nhưng tại Việt Nam, nhiều doanh nghiệp vẫn chưa chú trọng định giá và bảo vệ, dẫn đến rủi ro xâm phạm cao. Nguyên nhân không nằm ở sáng tạo, mà ở thể chế chưa đủ mạnh để tài sản vô hình được định giá, giao dịch, thế chấp và trở thành tài sản ngang hàng chấp nhận.
Luật sư Trương Anh Tú, Chủ tịch TAT Law Firm khẳng định: “Tài sản vô hình là đất đai" của nền kinh tế số. Nếu không làm chủ, chúng ta sẽ bị chiếm dụng. Nghị quyết 68-NQ/TW là bước ngoặt tư duy, nâng bảo vệ sở hữu trí tuệ thành chiến lược kinh tế thị trường hiện đại”.
Theo Luật sư Tú, có ba rào cản chính khiến việc tài sản vô hình chưa được chú trọng do pháp luật phân mảnh, ngân hàng chưa chấp nhận IP làm tài sản bảo đảm và doanh nghiệp thiếu chiến lược “tài sản hóa” ý tưởng.
Từ đó, Luật sư Tú đề xuất ba trụ cột chính sách như: ghi nhận IP là tài sản tài chính hóa (hạch toán, góp vốn, thế chấp); xây dựng thị trường định giá - giao dịch IP với trung tâm quốc gia và sàn giao dịch; bảo vệ mạnh mẽ qua tòa chuyên trách sở hữu trí tuệ và thi hành án minh bạch.
Còn theo Tiến sĩ, Phạm Minh Huyền, Phó Trưởng Bộ môn Luật Sở hữu trí tuệ (Trường đại học Luật Hà Nội), cần phải bổ sung về cơ chế tài phán. Việc thành lập Tòa Sở hữu trí tuệ tại thành phố Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh theo Luật Tổ chức Tòa án nhân dân 2025 là bước tiến, nhưng còn khoảng trống như thiếu thẩm quyền hình sự và tiêu chuẩn nhân sự.
Bên cạnh đó, cần bổ sung thẩm quyền hình sự, biên chế tối thiểu 3 thẩm phán, đào tạo chuyên sâu, và thủ tục rút gọn ứng dụng công nghệ. Từ kinh nghiệm Nhật Bản, Malaysia, Thái Lan cho thấy, một cơ chế tài phán đầy đủ sẽ bảo vệ quyền sáng tạo, khuyến khích đổi mới, nâng uy tín quốc tế.
Ngoài ra, các diễn giả tham dự Diễn đàn cũng nêu bất cập thực tiễn về việc xâm phạm thương hiệu phổ biến, xử phạt thấp không răn đe, doanh nghiệp nhỏ thiếu hỗ trợ. Từ đó kiến nghị, cần áp dụng cơ chế bồi thường mang tính trừng phạt với hành vi xâm phạm nghiêm trọng để răn đe; thành lập hệ thống tòa án chuyên trách về sở hữu trí tuệ; mở rộng tổ chức giám định độc lập nhằm tránh tình trạng “nút cổ chai” kéo dài vụ việc. Đồng thời, cần thành lập Quỹ hỗ trợ pháp lý sở hữu trí tuệ để giúp doanh nghiệp nhỏ và vừa có điều kiện theo đuổi các vụ kiện.
