Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, quá trình thực hiện Luật Đất đai năm 2024, một số địa phương phản ánh pháp luật về đất đai hiện hành (khoản 7 Điều 111 Luật Đất đai năm 2024) có quy định về chính sách tạm cư đối với trường hợp bố trí tái định cư tại chỗ khi thực hiện dự án đầu tư xây dựng khu đô thị và giao Ủy ban nhân dân cấp tỉnh quy định chi tiết nội dung này nhưng chưa có quy định về chính sách tạm cư đối với trường hợp bố trí tái định cư tại chỗ khi thực hiện các dự án khác (không phải là dự án đầu tư xây dựng khu đô thị), dự án bố trí tái định cư theo tuyến công trình chính, dự án đầu tư công khẩn cấp mà cần phải quyết định thu hồi đất trước khi bố trí tái định cư để rút ngắn thời gian thực hiện.
Mặt khác, điểm g khoản 5 Điều 87 Luật Đất đai có quy định cho phép ban hành quyết định thu hồi đất trong thời hạn 10 ngày kể từ ngày người có đất thu hồi tự nguyện bàn giao đất cho Nhà nước và đã được bố trí tạm cư hoặc được chi trả kinh phí tạm cư, tuy nhiên không có quy định giao cho Ủy ban nhân dân cấp tỉnh quy định nội dung này dẫn đến vướng mắc khi tổ chức thực hiện.
Pháp luật về đất đai cũng chưa có quy định về cơ chế thưởng cho người bàn giao đất trước thời hạn khi thu hồi đất thực hiện dự án khác không phải là dự án đầu tư xây dựng khu đô thị.
Cần cơ sở pháp lý thống nhất cho chính sách tạm cư
Thực tế, thời gian qua, khi thực hiện thu hồi đất theo trường hợp tự nguyện bàn giao, nhiều địa phương đã thực hiện biện pháp hỗ trợ khác (hỗ trợ tạm cư) cho người có đất thu hồi trong thời gian chờ bố trí tái định cư đối với dự án đầu tư khác không phải là dự án đầu tư xây dựng khu đô thị.
Tuy nhiên, để có cơ sở pháp lý cho các địa phương ban hành quy định về chính sách tạm cư để áp dụng thống nhất trên địa bàn (không phải xem xét, quyết định việc tạm cư với từng trường hợp cụ thể thông qua biện pháp hỗ trợ khác), giảm chi phí tuân thủ, thuận lợi trong thực hiện, đẩy nhanh tiến độ thực hiện dự án thì việc ban hành Nghị quyết của Chính phủ quy định về chính sách tạm cư để xử lý khó khăn, vướng mắc khi Nhà nước thu hồi đất là cần thiết, có đầy đủ cơ sở chính trị, pháp lý, cơ sở thực tiễn.
Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho rằng, việc ban hành Nghị quyết sẽ kịp thời xử lý vướng mắc về chính sách tạm cư khi thu hồi đất trước khi bố trí tái định cư đối với dự án khác không phải là dự án đầu tư xây dựng khu đô thị như dự án bố trí tái định cư theo tuyến công trình chính, dự án đầu tư công khẩn cấp mà cần phải quyết định thu hồi đất trước khi bố trí tái định cư để rút ngắn thời gian thực hiện; Giải quyết khoảng trống pháp lý trong tổ chức thực hiện, giảm chi phí tuân thủ, thuận lợi trong thực hiện; Bảo đảm quyền lợi cho người sử dụng đất, rút ngắn thời gian thu hồi đất đáp ứng yêu cầu cấp bách về tiến độ hoàn thành các dự án trọng điểm.
Ủy ban nhân dân cấp xã có thể quy định bố trí tái định cư
Theo dự thảo Nghị quyết, chính sách tạm cư áp dụng cho người đủ điều kiện được bồi thường bằng đất ở, nhà ở theo quy định trong thời gian chờ bố trí tái định cư khi thu hồi đất thực hiện các dự án đầu tư công khẩn cấp; dự án thực hiện bố trí tái định cư theo tuyến công trình chính; dự án thực hiện tái định cư tại chỗ, trừ dự án đầu tư xây dựng khu đô thị.
Ủy ban nhân dân cấp tỉnh sẽ quy định bố trí tạm cư (bố trí vào nhà ở tạm hoặc hỗ trợ tiền thuê nhà ở; thời gian và mức hỗ trợ) và cơ chế thưởng đối với người có đất thu hồi bàn giao đất trước thời hạn phù hợp với thực tế tại địa phương. Nếu chưa có quy định của Ủy ban nhân dân cấp tỉnh thì giao thẩm quyền này cho Ủy ban nhân dân cấp xã.
Thực tế, theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, do yêu cầu tiến độ thu hồi đất để thực hiện dự án đầu tư công khẩn cấp, dự án tái định cư tại chỗ, dự án thực hiện bố trí tái định cư theo tuyến công trình chính thì chưa thể có khu tái định cư để bố trí cho người có đất thu hồi.
Do đó, bổ sung quy định này để giải quyết khoảng trống pháp lý trong tổ chức thực hiện, giảm chi phí tuân thủ, thuận lợi, rút ngắn thời gian thu hồi đất, bảo đảm quyền lợi cho người sử dụng đất, phù hợp với chủ trương phân cấp, phân quyền theo phương châm “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”.
Về phạm vi áp dụng, dự kiến Nghị quyết chỉ có hiệu lực đến 28/2/2027, thời điểm dự kiến Luật Đất đai hiện hành được sửa đổi và hoàn thiện các quy định liên quan. Trong thời gian đó, nếu có sự thay đổi của các văn bản luật, các quy định tương ứng trong nghị quyết sẽ tự chấm dứt hiệu lực để bảo đảm tính thống nhất của hệ thống pháp luật.
