Chợ nằm cạnh kênh Tha La, hoạt động mạnh trong hai tháng 10 và 11 dương lịch. Cái tên “chợ ma” do ngư dân, bạn hàng đặt, lâu ngày thành tên. Gọi là chợ ma vì chợ họp cố định từ lúc 3 giờ đêm hằng ngày, đến 5 giờ sáng cùng ngày thì chợ tan.
Kênh Tha La trải dài đấu nối cùng kênh Trà Sư, kênh Vĩnh Tế góp phần chuyển nước, phù sa và nguồn cá sông Hậu vào ruộng đồng miệt Tứ giác Long Xuyên.
Tháng 9, khi nước tràn đồng, ngư dân đi giăng lưới, đặt dớn bắt cá. Mùa nước nổi, nguồn cá tự nhiên đều gom về chợ đầu mối Tha La, các mối lái, vựa cá đều đổ về đây mua cá tươi.
Một ngày cuối tháng 10, tôi đến chợ, tấp vào ngồi quán cà phê tán gẫu cùng chủ quán trong lúc chờ nhóm chợ. Những năm trước, về đêm khu vực chợ tối om nhưng gần đây chính quyền địa phương lắp đặt đèn đường tạo điều kiện cho việc mua bán thuận lợi cũng như việc đi lại của người dân.
Gần 3 giờ sáng, con đường làng êm ắng bắt đầu vang lên tiếng xe gắn máy, xe tải trộn lẫn tiếng gọi ơi ới của bạn hàng. Quán cà-phê cứ thế đông dần người. Dưới bờ kênh, tiếng thuyền máy của ngư dân chạy ầm ỉ rẽ nước tấp vào chợ.
Thuyền cập bến, ngư dân đeo đèn chóa trên đầu, pha rọi đèn tay thoăn thoắt lựa cá to, tôm càng xanh, các loại cá ngon có giá cao như cá kết, cá cá leo, cá heo để riêng.
Phân loại cá xong, cánh đàn ông khệ nệ bưng thau, sọt chứa cá lên bờ, giao việc còn lại cho cánh phụ nữ, còn họ đi vào quán cà phê ngồi nghỉ ngơi. Cảnh mua bán cá lúc nào cũng nhanh chóng, các chị bạn hàng dùng đèn pin pha rọi lựa cá.
Người thì mua cá lóc, cá trê, người mua cá heo đuôi đỏ, người mua cá linh, tép, cua đồng… Người mua, kẻ bán trả giá nhanh lẹ, đồng ý giá cả cân cá trả tiền mặt tại chỗ.
Chúng tôi làm quen với ông Nguyễn Văn Hai đang thư thả cầm tách trà nóng nhấp từng ngụm. Ông Hai tâm sự, nhà ông ven kênh Vĩnh Tế, phường Châu Đốc, tỉnh An Giang, ông sống bằng nghề cá hơn 20 năm.
Ông Hai nói, mấy năm trước nước nổi có năm vào đồng muộn, có năm mực nước thấp cá tôm ít theo. Vì thế, phiên chợ ngày nhóm ngày không, còn năm nay nước nổi dâng cao nên cá tôm kha khá, chợ hoạt động xuyên suốt trừ những ngày mưa bão.
Mỗi ngày, ông Hai cùng vợ đi đặt dớn trên các cánh đồng, khoảng 0 giờ, hai vợ chồng bắt đầu chạy thuyền đến điểm đặt dớn dỡ lên bắt cá cho đến 2 giờ sáng xong.
Ông Hai tâm sự về nghề: “Hôm nào mưa gió hay nước lớn cá lặn sâu nên đổ dớn chỉ vài ký, còn hôm nào nước kém dớn bắt cả chục ký cá”.
Một đêm đặt dớn, nếu bắt được hàng trăm ký lộn xộn như cá leo, cá lăn, cá rô, cá linh… có thể kiếm được vài triệu đồng. Trong đó, cá linh giá rẻ còn lại các loại cá đồng khác đều có giá cao, một mùa cá đẹp giúp ông Hai dư giả trang trải cho cuộc sống.
Còn bà Nguyễn Thị Út, vựa cá ở phường Châu Đốc thường ra chợ Tha La mua cá đồng chia sẻ, năm nay nước lớn, nguồn cá phong phú theo Các vựa cá như bà Út thu mua cá xong ngay lập tức phân phối nguồn cá đồng về các chợ ở Long Xuyên và các chợ khác cho kịp bán trong buổi sáng.
Bà Út nói: “Cá lóc đồng thịt ngon nên các mối lái luôn đặt. Mùa này cá đồng mới có nhiều, thịt cá ngon nên ai người đi chợ luôn tìm mua cá đồng dù giá cả mắc so với thịt gia súc, gia cầm”.
Tầm 4 giờ 30 phút, bầu trời hửng sáng, các bạn hàng kiên nhẫn chờ vì còn biết một vài ngư dân đổ dớn, kéo lưới trễ nên đến muộn. Đến 5 giờ sáng, "Chợ ma" tan, quang cảnh trở lại bình thường.
Các ngư dân lên thuyền nổ máy về nhà nghỉ ngơi lấy lại sức bù lại một đêm sầm gió sương. Các bạn hàng cũng đã hoàn thành xong đưa cá cho mối lái về giao các chợ đầu mối.
Nhiều bà nội trợ nhà gần chợ ma buổi sáng sớm tranh thủ ra chợ lựa tôm cá đồng, lươn, chạch. Họ cho biết, tới tháng 12 nước giựt hết cá đồng không còn.
Những ngư dân, bạn hàng cho biết chợ hình thành hơn 24 năm, hoạt động trong ngần ấy năm nhưng hiếm khi xảy ra chuyện mua bán, ẩu đã giành giựt nhau. Cứ thế, mỗi mùa nước nổi, chợ đêm tạo công ăn việc làm cho biết bao lao động mưu sinh sông nước.
"Chợ ma " không phải năm nào cũng nhóm họp như mùa nước này. Những năm 2014-2017 và 2009-2023 mùa nước nổi về bất thường nên chợ vắng tanh hoặc vài ngày mới nhóm.
Theo dòng chảy thời gian, khu chợ đồng quê này góp phần hình thành chỉ dấu riêng của mùa nước nổi, năm nào nước về sớm tràn đồng cá tôm nhiều chợ hoạt động rộn rịp. Còn năm nào nước vào đồng thấp nguồn cá ít, ngư dân bắt cá ngày có cá ngày không kéo theo chợ đìu hiu.
Chợ đêm Tha La mang đậm nét văn hóa sông nước tỉnh An Giang. Và văn hóa miệt vườn ấy cứ lặp lại khi mùa nước nổi về. Nét đẹp mộc mạc đơn sơ ấy đã thu hút du khách nơi xa quan tâm và họ tranh thủ đi "chợ ma" khi có dịp đến vùng Vĩnh Tế, Châu Đốc.
