Tuy nhiên, ngành mắc-ca đang đối mặt nhiều thách thức, như quy mô sản xuất nhỏ lẻ, phân tán; kỹ thuật canh tác và quản lý vườn chưa đồng đều; diện tích được chứng nhận VietGAP, hữu cơ còn thấp; liên kết chuỗi chưa bền vững; cơ sở chế biến quy mô nhỏ, công nghệ đơn giản…
Lâm Đồng dẫn đầu cả nước về diện tích và năng suất mắc-ca, với khoảng 16.000 ha, trong đó có 6.600 ha đang cho thu hoạch, sản lượng năm 2025 dự kiến đạt 13.700 tấn, tăng gần 50% so với năm 2024. Mắc-ca đóng vai trò quan trọng trong cơ cấu lại ngành nông nghiệp, tăng thu nhập cho nông dân và nâng cao độ che phủ rừng. Tuy nhiên, ngành mắc-ca tại Lâm Đồng còn đối mặt với các vấn đề, như chất lượng cây giống chưa đồng đều; kỹ thuật canh tác còn hạn chế, thời gian từ trồng đến thu hoạch dài, giảm sức hấp dẫn so với cây trồng khác như bơ hay sầu riêng; quy mô sản xuất phân tán, cản trở hình thành chuỗi liên kết sản xuất-chế biến-tiêu thụ; hệ thống thu mua và chế biến quy mô nhỏ, sản phẩm chưa đa dạng, chủ yếu là mắc-ca sấy…
Trong khi đó, tỉnh đang đặt mục tiêu phát triển cây mắc-ca theo hướng bền vững, hình thành vùng nguyên liệu tập trung, quy mô lớn. Đến năm 2030, diện tích đạt 37.000 ha, sản lượng khoảng 48.000 tấn, với hơn 90% sản lượng được sơ chế hoặc chế biến; tầm nhìn đến năm 2050 đạt 50.000 ha, sản lượng khoảng 90.000 tấn, hình thành chuỗi giá trị khép kín từ sản xuất giống đến xuất khẩu.
Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Lâm Đồng Nguyễn Hà Lộc cho biết, để đạt được các mục tiêu nêu trên, tỉnh sẽ tập trung tháo gỡ các điểm nghẽn, quy hoạch vùng nguyên liệu tập trung gắn với các doanh nghiệp chế biến. Đồng thời, tích hợp phát triển mắc-ca vào các chương trình mục tiêu quốc gia; đẩy mạnh phát triển chuỗi liên kết bền vững; xây dựng nhãn hiệu “mắc-ca Lâm Đồng” và thúc đẩy kết nối cung cầu.
Có diện tích mắc-ca đứng sau Lâm Đồng, tỉnh Đắk Lắk hiện có hơn 7.136 ha, trong đó có hơn 3.126 ha cho thu hoạch, sản lượng đạt 6.801 tấn. Mắc-ca chủ yếu được trồng xen trong các vườn cà-phê, hồ tiêu; toàn tỉnh có 15 cơ sở sơ chế, với công suất từ 100 đến 200 tấn hạt tươi/năm.
Tuy nhiên, ngành mắc-ca tại đây cũng gặp một số bất cập, hạn chế như Lâm Đồng. Để mắc-ca trở thành ngành hàng chủ lực trong tương lai, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Đắk Lắk Nguyễn Văn Hà cho biết, cơ quan chức năng của địa phương sẽ tăng cường quản lý chất lượng giống, nâng cấp công nghệ chế biến và đa dạng hóa sản phẩm, xây dựng chính sách hỗ trợ hiệu quả.
Theo Trung tâm Khuyến nông quốc gia, đến cuối năm 2024, diện tích mắc-ca cả nước đạt 46.241 ha, năng suất trung bình trồng thuần đạt 3 tấn hạt tươi/ha, giá bán từ 70.000 đến 100.000 đồng/kg hạt tươi. Mắc-ca là cây trồng giàu tiềm năng tại các vùng trung du, miền núi, nhất là Tây Nguyên và Tây Bắc, nhờ khí hậu và thổ nhưỡng phù hợp. Với giá trị thương mại cao và nhu cầu thị trường quốc tế lớn, mắc-ca được định hướng là cây trồng chiến lược trong cơ cấu lại ngành nông nghiệp.
Tuy nhiên, thực tế sản xuất mắc-ca còn nhiều hạn chế như đã nêu; cùng với đó, liên kết chuỗi giá trị còn lỏng lẻo, việc truy xuất nguồn gốc và xây dựng thương hiệu chưa được chú trọng. Trong khi đó, thị trường tiêu thụ mắc-ca toàn cầu, nhất là tại châu Á, châu Âu và Mỹ tăng trưởng mạnh. Người tiêu dùng yêu cầu sản phẩm đạt tiêu chuẩn chất lượng, có chứng nhận, thân thiện với môi trường. Việc sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP và xây dựng chuỗi liên kết tiêu thụ ổn định sẽ nâng cao giá trị sản phẩm và bảo đảm phát triển bền vững.
Nhiều chuyên gia cho rằng, để mắc-ca trở thành cây trồng chiến lược, cần đồng bộ các giải pháp, như hoàn thiện chính sách hỗ trợ chi phí chứng nhận VietGAP, cấp mã số vùng trồng, truy xuất nguồn gốc và tín dụng dài hạn; chọn giống năng suất, chất lượng cao, phù hợp từng vùng sinh thái; đầu tư hạ tầng chế biến sâu và công nghệ bảo quản; tăng cường xúc tiến thương mại, tận dụng ưu đãi từ các hiệp định thương mại tự do (EVFTA, CPTPP, RCEP…); nâng cao vai trò khuyến nông trong xây dựng mô hình trình diễn, tập huấn kỹ thuật, hỗ trợ nông dân tiếp cận thị trường…
Giám đốc Trung tâm Khuyến nông quốc gia Lê Quốc Thanh cho biết, mắc-ca mang lại nhiều lợi ích về kinh tế, môi trường và việc làm cho đồng bào dân tộc thiểu số, nhưng cần định vị lại toàn bộ chuỗi giá trị ngành hàng này. Nâng cao chất lượng và tổ chức sản xuất theo chuỗi giá trị, áp dụng VietGAP và xây dựng liên kết bền vững với doanh nghiệp chế biến, tiêu thụ sẽ là yếu tố quyết định giúp ngành mắc-ca Việt Nam khẳng định vị thế trên thị trường quốc tế. “Mỗi vùng trồng cần có doanh nghiệp đồng hành, mỗi doanh nghiệp cần gắn bó lâu dài với vùng nguyên liệu. Chỉ khi “ba nhà” (nhà nông, nhà khoa học, nhà doanh nghiệp) cùng bắt tay chặt chẽ, mới tạo ra sản phẩm mắc-ca chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu của những thị trường khó tính nhất”, ông Thanh phân tích.
Giám đốc Trung tâm Khuyến nông quốc gia cảnh báo, nếu bỏ qua việc kiểm soát sâu bệnh, bảo đảm an toàn vật tư đầu vào, sản phẩm sẽ khó tiếp cận thị trường quốc tế. Vì vậy, trung tâm sẽ tiếp tục phối hợp các địa phương xây dựng mô hình mẫu đạt chuẩn, kết nối doanh nghiệp để hình thành chuỗi giá trị mắc-ca phát triển bền vững, thân thiện với môi trường và đủ sức cạnh tranh toàn cầu.
