Hội thảo tổng kết 5 năm thực hiện Chương trình 1187 do Bộ Khoa học và Công nghệ tổ chức mới đây đã làm rõ vai trò nền tảng của vật lý đối với nhiều lĩnh vực công nghệ then chốt như vật liệu mới, công nghệ lượng tử, năng lượng cao, bán dẫn và trí tuệ nhân tạo. Thực tiễn triển khai cho thấy, nếu không có nền tảng vật lý đủ mạnh, các công nghệ chiến lược khó có thể phát triển bền vững.
Sau 5 năm thực hiện, năng lực nghiên cứu vật lý của Việt Nam được nâng lên rõ rệt, đặc biệt là đội ngũ nhân lực và hệ thống phòng thí nghiệm trọng điểm tại các cơ sở nghiên cứu, đào tạo lớn. Năng lực công bố quốc tế của cộng đồng vật lý có bước tiến đáng chú ý, với sự hình thành của nhiều nhóm nghiên cứu mạnh và tạp chí khoa học đạt thứ hạng cao trong khu vực và quốc tế.
Tuy nhiên, Hội thảo cũng thẳng thắn chỉ ra những hạn chế mang tính cấu trúc, như nguồn lực đầu tư còn phân tán, khả năng tiếp cận thiết bị nghiên cứu lớn còn khó khăn, sự chênh lệch về năng lực giữa các nhóm nghiên cứu. Đáng lưu ý, thứ hạng công bố quốc tế của lĩnh vực vật lý có dấu hiệu chững lại, đặt ra yêu cầu phải đổi mới mạnh mẽ cách tiếp cận trong giai đoạn tới.
Trên cơ sở đó, Bộ Khoa học và Công nghệ xác định cần tập trung đầu tư có trọng điểm vào các hướng vật lý mũi nhọn, hình thành các nhóm nghiên cứu mạnh quy mô quốc gia, hoàn thiện cơ chế sử dụng chung hạ tầng nghiên cứu và đẩy mạnh hợp tác quốc tế theo mô hình linh hoạt, hiệu quả. Chuyển đổi số trong quản lý nhiệm vụ khoa học và công nghệ cũng được coi là giải pháp quan trọng nhằm nâng cao hiệu quả đầu tư và tạo điều kiện để nhà khoa học tập trung vào chuyên môn.
Từ tổng kết thực tiễn, Hội thảo cho thấy phát triển vật lý không chỉ là yêu cầu học thuật, mà là bài toán nền tảng gắn trực tiếp với mục tiêu nâng cao tiềm lực khoa học và công nghệ quốc gia trong giai đoạn mới.
