Nguồn tài nguyên cần được định hướng khai thác rốt ráo

Thiếu đồng bộ, kết nối

Nhiều chuyên gia cho rằng, lẽ ra, khi luật có hiệu lực thi hành thì cần ban hành các quy định cụ thể, giúp quy trình phân loại, thu gom, vận chuyển, trung chuyển và xử lý rác thải được đồng bộ. Thực tế, dù có nơi người dân đã thực hiện phân loại tại nguồn, rác thải vẫn bị công nhân môi trường thu gom chung trên cùng phương tiện và đưa về một địa điểm xử lý. Điều này khiến những người có ý thức bảo vệ môi trường cảm thấy bức xúc. Ở các đô thị lớn như Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, với hàng nghìn tòa chung cư cao tầng, việc tập kết rác thải ở mỗi tòa đều qua một đường ống (họng rác) duy nhất và được dồn xuống bãi tập kết hỗn hợp ở tầng hầm. Ủng hộ việc phân loại tại nguồn, chị Hoàng Thị Hạnh (quận Đống Đa), tâm tư: “Hiện công nhân môi trường đi thu gom đã lựa ra một phần đồ đồng nát có thể tái chế, đem bán. Còn phần lớn được đưa lên xe chuyên dùng. Nếu không có các loại xe phân loại ngay, thì việc phân loại tại nguồn từ phía người dân cũng thành vô nghĩa”.

Thực tế, không phải đến bây giờ việc phân loại rác tại nguồn mới được triển khai. Chục năm trước, Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh từng thực hiện một số dự án phân loại rác thải với sự hỗ trợ tài chính từ một số tổ chức quốc tế. Các dự án này thí điểm tại một số khu vực, cung cấp hai loại thùng rác cho các hộ gia đình và trường học. Giai đoạn đầu, người dân hưởng ứng tích cực, tỷ lệ phân loại rác đạt kết quả khả quan. Tuy nhiên, khi dự án kết thúc và không còn sự hỗ trợ đồng bộ về hạ tầng, người dân lại quay về cách làm như trước đây.

Đại diện Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), cho rằng, công tác quản lý chất thải rắn sinh hoạt, phân loại tại nguồn ở nước ta chưa đồng bộ, chưa cung cấp đầy đủ dịch vụ thu gom chất thải rắn sinh hoạt tại nhiều khu vực nông thôn, miền núi; thiếu thiết bị thu gom vận chuyển; thiếu địa điểm tập kết, trung chuyển đáp ứng quy định.

Đồng quan điểm, PGS, TS Bùi Thị An, Viện trưởng Tài nguyên, Môi trường và Phát triển cộng đồng, cho biết thêm: Phân loại rác tại nguồn không chỉ là phân rác thành nhiều loại, mà theo đó có một loạt phần việc khác, như: thu gom thế nào, vận chuyển ra sao, xử lý, rồi liên quan các đơn vị quản lý bãi rác, lò đốt, công nghệ... Để bảo đảm hiệu quả, các địa phương cần rà soát lại thực trạng từng khu vực, đồng thời tham khảo các mô hình phân loại rác đã thực hiện thành công để áp dụng phù hợp.

Trước vấn đề này, PGS, TS Lưu Đức Hải, Chủ tịch Hội Kinh tế Môi trường Việt Nam, cho rằng: Việc phân loại rác kém hiệu quả không nên đổ lỗi hoàn toàn cho ý thức người dân, mà cần nhìn nhận rõ hơn về những thiếu hụt trong chính sách và chiến lược.

“Thứ nhất, cả đô thị và nông thôn hiện nay đều thiếu vị trí để phân loại trung gian rác thải. Thứ hai, thiếu thị trường kinh doanh rác thải, tức là thiếu động lực kinh tế. Nếu có một thị trường (chỗ bán) thuận tiện, người dân sẵn sàng cất giữ những vỏ lon, giấy vụn, đồ nhựa… để bán thay vì dồn hết vào sọt rác”, ông Hải phân tích.

Thay đổi tư duy, biến rác thành nguồn lực

Ước tính mỗi ngày, cả nước phát sinh khoảng hơn 70 nghìn tấn rác thải sinh hoạt, nhưng chỉ 15% lượng rác này được tái chế hoặc tái sử dụng. Trong khi rác thải có thể sinh ra lợi nhuận, thì việc đem chôn, hoặc đốt thông thường là một sự lãng phí. Việc quy định phân loại rác tại nguồn sẽ giúp tăng nguyên liệu tái chế, là cơ sở hình thành nền kinh tế tuần hoàn, biến chất thải thành tài nguyên đồng thời phát triển các ngành sản xuất khác. Cũng có nhiều ý kiến lưu ý, bước đầu nên đơn giản hóa bằng việc chỉ phân loại rác thành hai nhóm: tái chế được và không tái chế được. Hoặc, nếu địa phương có nhà máy điện rác, có thể phân thành nhóm có thể đốt và không thể đốt. Sau khi người dân đã hình thành thói quen, có thể chuyển sang phân loại chi tiết hơn.

Theo GS Đặng Kim Chi, Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ thiên nhiên và môi trường Việt Nam, vấn đề tuyên truyền ý thức phân loại rác cần được nâng cao hơn nữa, đồng thời cần có giải pháp để toàn xã hội thấy rằng, rác là tài nguyên, tạo ra nguồn lực kinh tế.

Phân loại rác tại nguồn là việc làm tất yếu vì một tương lai bền vững. Song, để các quy định đạt hiệu quả cao hơn cần xây dựng chính sách đột phá. PGS, TS Lưu Đức Hải kiến nghị: Mỗi phường, xã bố trí một vị trí để phân loại trung gian, thay vì thu gom hết vào một đầu mối; nên xây dựng một thị trường kinh doanh rác, khuyến khích người dân, doanh nghiệp vào cuộc. Cụ thể, tại các điểm phân loại trung gian, thành lập các hợp tác xã thu mua để tạo ra thị trường, khuyến khích người dân phân loại, mang ra bán. Khi có lợi nhuận, các hợp tác xã sẽ tự nuôi mà Nhà nước không phải trả lương.

Việc phân loại rác tại nguồn đòi hỏi sự kiên trì, bền bỉ, cần có sự phối hợp đồng bộ giữa các cơ quan chức năng, đơn vị thu gom và ý thức tự giác của các cá nhân, tổ chức.

Tham khảo kinh nghiệm quốc tế, ở nhiều nước trên thế giới như Bỉ, Nhật Bản, Mỹ, Hàn Quốc… đều quy định mỗi hộ phân rác thành hai hoặc ba loại, công ty môi trường có xe chuyên dụng, thu gom mỗi ngày một loại, hoặc sáng một loại, chiều một loại. Rác sẽ được đưa về khu vực phân loại trung gian. Vì rác là tài nguyên, nên rất nhiều đơn vị đấu thầu xử lý rác đã ăn nên làm ra, góp phần rất đắc lực cho sự phát triển kinh tế quốc gia.

Theo Nghị định 45/2022 của Chính phủ, với trường hợp hộ gia đình, cá nhân vi phạm sẽ bị xử phạt từ 500 nghìn đồng đến 1 triệu đồng.