Nghiên cứu, xây dựng hạ tầng ứng phó thiên tai, thích ứng bền vững môi trường

Đây là nhiệm vụ cấp bách đòi hỏi sự khẩn trương của không chỉ doanh nghiệp mà còn là sự đồng lòng quyết liệt từ các cơ quan.

Thay đổi tầm nhìn và tư duy hoạch định

Tình trạng ngập úng đang là nỗi ám ảnh của người dân tại các đô thị lớn như Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh, khi “phố cũng như sông” sau mỗi trận mưa lớn. Hai trận bão gần đây đã làm ngập hàng nghìn ngôi nhà, hư hỏng công trình dân sinh, cho thấy tính cấp bách trong việc tái định nghĩa chiến lược quản lý ngập úng, quy hoạch đô thị và phát triển kinh tế-xã hội bền vững.

Phát biểu ý kiến chỉ đạo tại Đại hội đại biểu Đảng bộ Chính phủ lần thứ nhất (nhiệm kỳ 2025-2030) diễn ra sáng 13/10/2025, Tổng Bí thư Tô Lâm đặc biệt yêu cầu Đảng bộ Chính phủ chỉ đạo các địa phương tập trung giải quyết dứt điểm các vấn đề ngập úng, ô nhiễm môi trường ảnh hưởng đến đời sống của nhân dân, phát triển kinh tế-xã hội và có kế hoạch chủ động đối phó với bão lụt, thiên tai một cách chủ động, bài bản hơn.

“Trong nhiệm kỳ này phải xử lý được những vấn đề đang bức xúc ở các đô thị lớn như ùn tắc giao thông, ô nhiễm môi trường, ngập lụt,... Những vấn đề này tồn trong nhiều năm, nhiều nhiệm kỳ, chúng ta quyết tâm trong nhiệm kỳ này phải giải quyết xong”, Tổng Bí thư nhấn mạnh. Cứ mỗi một trận mưa, mỗi một mùa mưa đến, nhân dân rất lo lắng, rất băn khoăn. Điều này không những ảnh hưởng đến đời sống mà còn ảnh hưởng đến phát triển kinh tế-xã hội nói chung của cả khu vực, các đô thị, các thành phố lớn.

Đây được coi là nhiệm vụ cấp bách, liên quan trực tiếp đến đời sống người dân và sự phát triển bền vững của đất nước. Nhiệm vụ này đòi hỏi sự tham gia của toàn xã hội, không chỉ từ phía Nhà nước mà còn từ các doanh nghiệp tư nhân có năng lực kỹ thuật, tiềm lực tài chính và tinh thần trách nhiệm

Cần nhìn nhận thẳng thắn rằng, các giải pháp chống ngập tại Việt Nam hiện nay chưa thể đáp ứng yêu cầu thực tế, trong khi thiên tai và biến đổi khí hậu đang diễn biến ngày càng phức tạp, cực đoan. Thực trạng này đòi hỏi cần phải thay đổi tầm nhìn và tư duy hoạch định, từ “chống đỡ” sang “thích ứng” với thiên tai và biến đổi khí hậu.

Đầu tháng 10 vừa qua, tại công trường dự án đường cao tốc Đồng Đăng-Trà Lĩnh, đoạn qua địa phận Cao Bằng, trận lũ quét đã cuốn trôi toàn bộ tài sản, thiết bị và đặc biệt cướp đi sinh mạng 3 kỹ sư trẻ có năng lực, được đào tạo bài bản, thực chiến của Tập đoàn Đèo Cả. Hiện Tập đoàn đang tái thiết, ổn định hoạt động tổ chức thi công, quyết tâm đồng hành cùng hai tỉnh Cao Bằng, Lạng Sơn và các bộ, ngành liên quan hoàn thành mục tiêu thông tuyến từ Lạng Sơn đến Cao Bằng trong tháng 12/2025.

Cao Bằng chỉ là một trong số nhiều thí dụ tại Việt Nam đang chịu sức ép ngày càng lớn từ biến đổi khí hậu và tốc độ đô thị hóa. Bí thư Tỉnh ủy Cao Bằng Quản Minh Cường đã khẳng định tỉnh sẽ tìm giải pháp thích ứng bởi “không thể phát triển như cũ trong một môi trường khí hậu đã khác”.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Chủng, Chủ tịch Hiệp hội các nhà đầu tư công trình giao thông đường bộ Việt Nam (VARSI) nhận định: "Việc thay đổi tư duy trong quy hoạch, xây dựng hạ tầng để tăng cường khả năng chống ngập úng, thích ứng với tình hình biến đổi khí hậu hiện nay, đặc biệt tại các đô thị lớn là nhiệm vụ rất cấp bách. Để giải quyết dứt điểm bài toán úng ngập, cần sự vào cuộc của tất cả các bên. Trong đó, Nhà nước đóng vai trò dẫn dắt và chỉ đạo tổng thể, mở ra cơ chế chính sách để triển khai thực hiện. Mặt khác, khối doanh nghiệp cũng phải có trách nhiệm chung tay với các cơ quan quản lý, thể hiện thông qua việc tìm hiểu, nghiên cứu các mô hình giải pháp, ứng dụng khoa học - công nghệ mới cũng như thực thi".

Kinh nghiệm thực tế rút ra từ các công trường và vùng bị thiên tai cho thấy, dù năng lực ứng phó tốt nhưng thiếu phương án thích ứng, vẫn có thể xảy ra thiệt hại về người và tài sản. Do đó, cần trả lại không gian cho sông hồ, khôi phục điều tiết tự nhiên; tăng diện tích thấm nước, mở rộng mảng xanh; xây hồ điều hòa, bể trữ ngầm với hệ thống bơm-cống linh hoạt.

Theo đó, Tập đoàn Đèo Cả đưa ra đề xuất: “Bố trí đường hầm TBM chạy dọc các tuyến phố thường xuyên ngập, đường kính khoảng 13m, bên trong thiết kế 2 tầng hầm, mỗi tầng gồm 2 làn xe ô-tô. Trong điều kiện thời tiết bình thường, hầm hoạt động như tuyến giao thông ngầm; khi mưa lớn, hầm sẽ chuyển sang chế độ chứa và thoát nước khẩn cấp. Trung bình, 1km đường hầm TBM có thể chứa khoảng 130.000m³ nước, tương đương khả năng xử lý ngập cho khoảng 3km đường phố với mặt cắt ngang trung bình 50m”.

Giải pháp này mang lại nhiều lợi ích nổi bật như tiết kiệm không gian đô thị, bảo tồn cảnh quan và không gian sinh hoạt; tăng hiệu quả chống ngập khi kết hợp bể điều tiết, hồ chứa ngầm và trạm bơm thông minh để kiểm soát dòng chảy; đồng thời bảo đảm an toàn và bền vững, giảm thiểu thiệt hại hay gián đoạn hoạt động dân sinh.

Mô hình tuyến đường hầm này có nguyên lý vận hành tương tự hầm Smart Tunnel tại Kuala Lumpur (Malaysia), công trình đã chứng minh hiệu quả chống ngập và giảm ùn tắc giao thông đô thị. Đặc biệt, với kinh nghiệm và năng lực thi công hầm hiện có, Tập đoàn Đèo Cả hoàn toàn đủ năng lực để triển khai, điều chỉnh và "nội địa hóa" mô hình TBM phù hợp điều kiện tự nhiên, địa chất và nhu cầu phát triển đô thị của Việt Nam.

Bên cạnh giải pháp xây dựng hệ thống đường hầm TBM thoát nước lũ, Tập đoàn cũng đang nghiên cứu các giải pháp hỗ trợ đồng bộ khác như ứng dụng công nghệ giám sát và cảm biến thời gian thực để theo dõi mực nước, dự báo ngập và điều khiển tự động hệ thống thoát nước. Các giải pháp này được vận dụng từ mô hình “Sponge City” đã triển khai tại thành phố Thượng Hải (Trung Quốc), kết hợp công viên, sân vận động thấm nước, mái xanh và hồ điều tiết ngầm để hấp thụ, lưu trữ và tái sử dụng nước mưa một cách tự nhiên.

Bên cạnh đó, khôi phục sông ngòi, kênh rạch đô thị và kiểm soát bê-tông hóa quá mức để tăng khả năng thấm và điều tiết nước; tính toán quy mô đê, bờ kè kiên cố, đặc biệt ở các khu vực thường xuyên chịu mưa bão, bảo vệ hạ tầng và dân cư.

Để bảo đảm nguồn lực và hiệu quả vận hành bền vững, các dự án chống ngập có thể triển khai theo hình thức PPP (đối tác công-tư); trong đó, có sự kết hợp của ngân sách Nhà nước nhằm bảo đảm tính khả thi và lợi ích công cộng; vốn tư nhân để tăng cường năng lực quản lý, công nghệ hiện đại và đổi mới sáng tạo; cơ chế tài chính minh bạch, vận hành hiệu quả, tiết kiệm chi phí và nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân.

Nếu các đô thị lớn như Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh đồng thuận phối hợp và mạnh dạn thử nghiệm những giải pháp mới một cách có kiểm soát, thì vấn đề ngập lụt mới có thể được tháo gỡ tận gốc. Đó không chỉ là thách thức của ngành hạ tầng, mà còn là phép thử về tầm nhìn, bản lĩnh và tinh thần đồng hành giữa Nhà nước-doanh nghiệp-cộng đồng, hướng tới kiến tạo đất nước kiên cường, bền vững, tạo dựng nên “kỳ tích sông Hồng” của Việt Nam.