Ngành thủy lợi và ngành nước Việt Nam: Hướng tới quản trị bền vững, thông minh trong kỷ nguyên mới

Thực trạng hệ thống thủy lợi: Nhiều thách thức đặt ra

Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, cả nước hiện có hơn 900 hệ thống công trình thủy lợi, cung cấp nước tưới cho khoảng 4,28 triệu héc-ta đất nông nghiệp, tương đương 36,5% tổng diện tích canh tác. Mỗi năm, hệ thống này phục vụ tưới tiêu cho 7,26 triệu héc-ta lúa, cấp nước cho 686.600 héc-ta nuôi trồng thủy sản và cung cấp 1,5 tỷ m³ nước cho sinh hoạt, công nghiệp.

Tuy nhiên, phần lớn công trình được xây dựng từ nhiều thập kỷ trước, đã xuống cấp nghiêm trọng, nhiều hồ đập chưa được nâng cấp, chưa đáp ứng yêu cầu mới của ngành nông nghiệp. Hiện có 670 hồ chứa bị hư hỏng, trong đó 334 hồ đặc biệt nghiêm trọng, tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn trong mùa mưa lũ.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Lương Văn Anh, Phó Cục trưởng Quản lý Xây dựng công trình thủy lợi, nhấn mạnh: “An ninh nguồn nước trong nông nghiệp phụ thuộc lớn vào vận hành an toàn hồ đập và công trình thủy lợi. Nếu một hồ lớn gặp sự cố, hậu quả sẽ vô cùng nghiêm trọng. Cần thay đổi căn bản tư duy quản trị nước từ quản lý cục bộ theo công trình sang quản lý liên vùng, liên tỉnh và toàn quốc".

Theo ông Lương Văn Anh, ngành nước Việt Nam đang đối mặt với ba thách thức chính: Thứ nhất, biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp, các cơn bão gần đây như Yagi, Kajiki, Bualoi hay Matmo đều gây thiệt hại nặng nề và không theo quy luật truyền thống. Thứ hai, gia tăng dân số và đô thị hóa nhanh khiến nhu cầu sử dụng nước cho sinh hoạt, công nghiệp, nông nghiệp tăng cao, gây áp lực lớn cho hệ thống cấp nước hiện hữu. Thứ ba, phân bố nguồn nước không đồng đều, khi miền trung và Tây Nguyên mùa khô thì thường xuyên thiếu nước, còn mùa mưa lại chịu ngập úng cục bộ, đặt ra yêu cầu cấp bách về điều phối, phân bổ nước hợp lý.

Tư duy mới trong quản trị nguồn nước

Kết luận 36-KL/TW của Bộ Chính trị (2022) và Quyết định 1595/QĐ-TTg (2022) yêu cầu đầu tư khép kín, hoàn chỉnh hệ thống thủy lợi, bảo đảm điều hòa và phân phối nước liên vùng, liên tỉnh, toàn quốc. Điều này giúp hình thành mạng lưới hồ chứa và công trình điều tiết nhiều tầng, vừa cung cấp nước, vừa phòng chống thiên tai hiệu quả hơn. Ngành thủy lợi đang chuyển đổi từ quản lý hành chính sang quản trị số, xây dựng hệ thống giám sát an ninh nguồn nước thời gian thực, tích hợp cơ sở dữ liệu quốc gia về hồ đập, lưu vực và dòng chảy.
Phó Giáo sư, Tiến sĩ Lương Văn Anh khẳng định: “Đây là bước chuyển từ quản lý dựa vào kinh nghiệm sang quản trị dựa trên dữ liệu, khoa học và công nghệ".

Các công trình thủy lợi hiện nay không chỉ phục vụ tưới tiêu, mà còn tích hợp cấp nước sinh hoạt, phát điện, nuôi trồng thủy sản, du lịch sinh thái và phòng chống thiên tai. Việc sáp nhập Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn với Bộ Tài nguyên và Môi trường từ tháng 3/2025 giúp thống nhất quản lý nguồn nước quốc gia, khắc phục tình trạng phân tán, chồng chéo trước đây.

Ngành nước chuyển từ tư duy “phản ứng khi có sự cố” sang chủ động tích trữ, điều hòa, và khai thác hiệu quả nguồn nước, đồng thời nâng cao năng lực dự báo thiên tai, hạn mặn và xâm nhập mặn theo thời gian thực. Đây là yêu cầu sống còn trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng cực đoan.

Vietwater 2025- Cầu nối hợp tác quốc tế ngành nước

Song song với nỗ lực quản trị, ngành nước Việt Nam đẩy mạnh hợp tác quốc tế thông qua Triển lãm quốc tế Vietwater 2025, diễn ra vào tháng 10 vừa qua tại Thành phố Hồ Chí Minh. Sự kiện do Informa Markets Vietnam tổ chức, với sự đồng hành của Cục Quản lý Tài nguyên nước, Viện Nước và Môi trường Đông Nam Á, Bộ Môi trường Nhật Bản, Đại sứ quán Hà Lan cùng các hiệp hội ngành nước từ Singapore, Thái Lan, Hàn Quốc và nhiều quốc gia khác.

Vietwater 2025 quy tụ hơn 400 doanh nghiệp đến từ 45 quốc gia và vùng lãnh thổ, giới thiệu các giải pháp công nghệ tiên tiến trong xử lý nước, tái sử dụng tài nguyên, lọc nước và kiểm soát ngập lụt. Sự kiện dự kiến thu hút hơn 11.000 khách tham quan thương mại, tạo diễn đàn kết nối-đổi mới-hợp tác quốc tế giữa doanh nghiệp Việt Nam và đối tác toàn cầu.

Trong khuôn khổ triển lãm, nhiều hội thảo chuyên sâu được tổ chức, nổi bật là: “Quản trị nước bền vững trong kỷ nguyên mới”, bàn về quản lý tài nguyên nước, phòng chống ngập đô thị, ứng phó hạn mặn. “Kinh tế tuần hoàn trong ngành nước”, giới thiệu mô hình tái sử dụng nước thải và giảm phát thải môi trường. “Water Hackathon”, sân chơi sáng tạo cho sinh viên và start-up trình bày ý tưởng công nghệ giải quyết thách thức ngành nước.

Với chủ đề “Phát triển bền vững và thông minh”, Vietwater 2025 không chỉ là nơi trưng bày sản phẩm mà còn là diễn đàn chiến lược định hình tương lai ngành nước Việt Nam, hướng tới nền kinh tế nước tuần hoàn, hiệu quả và thân thiện môi trường.

Sự kết hợp giữa chính sách quản trị hiện đại, ứng dụng công nghệ số, và hợp tác quốc tế sâu rộng đang mở ra kỷ nguyên mới cho ngành nước và thủy lợi Việt Nam, nơi mỗi giọt nước được quản lý, sử dụng và tái tạo một cách thông minh, an toàn và bền vững.