Hệ lụy đến sức khỏe từ đồ uống có đường ngày càng rõ

Lượng tiêu thụ đồ uống có đường tại Việt Nam đang gia tăng nhanh chóng. Từ năm 2009 đến 2023, lượng tiêu thụ đã tăng gấp 4 lần, riêng từ năm 2013 đến năm 2023 lượng tiêu thụ tăng từ 3,44 tỷ lít lên 6,67 tỷ lít. Tính theo bình quân đầu người, mức tiêu thụ đã tăng 350%.

Trong năm 2023, trung bình mỗi người Việt Nam tiêu thụ khoảng 66 lít đồ uống có đường, tương ứng với 18g đường mỗi ngày từ các loại đồ uống này. Lượng đường này chiếm tới 36% mức khuyến nghị tối đa của Tổ chức Y tế thế giới dành cho người trưởng thành (dưới 50g đường/người/ngày), cho thấy nguy cơ tiềm ẩn đối với sức khỏe do tiêu thụ đường vượt mức.

Mức tiêu thụ đồ uống có đường ở trẻ em và thanh thiếu niên cũng đáng báo động. Theo Điều tra toàn cầu về sức khỏe học sinh Việt Nam năm 2019, khảo sát trên 7.796 học sinh từ 13 đến 17 tuổi tại 20 tỉnh, thành phố thì có tới 33,96% học sinh uống nước ngọt có ga ít nhất một lần mỗi ngày.

Dự báo của một số tổ chức quốc tế cho thấy, nếu không có biện pháp kiểm soát hiệu quả, tiêu thụ đồ uống có đường tại Việt Nam sẽ tiếp tục tăng trung bình 6,4% mỗi năm từ 2023 đến 2028, làm gia tăng nguy cơ các bệnh không lây nhiễm như thừa cân, béo phì và đái tháo đường.

Trước thực trạng này, việc triển khai các biện pháp kiểm soát tiêu thụ đồ uống có đường là cấp thiết để bảo vệ sức khỏe cộng đồng, nhất là trẻ em và thanh thiếu niên.

Các chuyên gia đã chỉ rõ, một trong những giải pháp hiệu quả được đề xuất là áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có đường, nhằm kìm hãm xu hướng tiêu thụ quá mức và giảm thiểu lượng đường hấp thụ trong dân số.

Sử dụng đồ uống có đường được chứng minh có mối liên quan với các bệnh tim mạch, tiểu đường, thừa cân, béo phì và bệnh ung thư. Theo kết quả khảo sát cắt ngang tại 31 trường trung học cơ sở ở Thành phố Hồ Chí Minh với 2.678 học sinh, những trẻ thường xuyên uống nước ngọt có nguy cơ mắc thừa cân béo phì cao hơn ba lần so với trẻ không uống thường xuyên.

Song song với mức độ tiêu thụ đồ uống có đường tăng gấp đôi ở Việt Nam thì trong 10 năm qua, tỷ lệ thừa cân béo phì ở trẻ học đường từ 5 đến 19 tuổi cũng đã tăng gấp đôi, ở mức 8,5% năm 2010 lên 19% năm 2020 và ở người trưởng thành, tỷ lệ thừa cân béo phì đã tăng 30% trong 6 năm, từ 15,6% năm 2015 lên 19,6% năm 2020 cho thấy mối liên quan trực tiếp giữa việc sử dụng đồ uống có đường với tình trạng béo phì và gây ra các bệnh tim mạch, tiểu đường.

Nghiên cứu toàn cảnh về thừa cân béo phì và yếu tố nguy cơ của thừa cân béo phì ở Việt Nam cho thấy tiêu thụ nước ngọt là yếu tố nguy cơ của thừa cân béo phì và cần phải được can thiệp để giảm sử dụng.

Một nghiên cứu tại 75 quốc gia trên thế giới cũng cho thấy cứ tăng tiêu thụ đồ uống có đường lên 1% thì có thêm 4,8% người lớn thừa cân, 2,3% người lớn béo phì và 0,3% người mắc tiểu đường. Tiêu thụ đồ uống có đường làm tăng 18% nguy cơ mắc béo phì, tăng 12% nguy cơ tăng huyết áp, tăng 29% nguy cơ mắc đái tháo đường tuýp 2 và tăng 29% nguy cơ mắc hội chứng rối loạn chuyển hóa.

Tổ chức Y tế thế giới đã đưa ra kết luận: Tiêu thụ thường xuyên đồ uống có đường làm tăng nguy cơ mắc bệnh đái tháo đường tuýp 2, bệnh tim mạch, sâu răng, loãng xương và gây thừa cân và béo phì, đồng thời tiềm ẩn nhiều khả năng dẫn đến tăng nguy cơ mắc các bệnh không lây nhiễm khác, trong đó có ung thư.

Sử dụng đồ uống có đường là nguyên nhân trực tiếp gây ra tình trạng béo phì và từ đó gây ra các bệnh tim mạch, tiểu đường. Vậy nên, áp dụng các giải pháp hạn chế sử dụng đồ uống có đường là giải pháp khả thi và khoa học để kiểm soát, đẩy lùi các tình trạng bệnh như tim mạch, ung thư, tiểu đường, thừa cân, béo phì.

Để hạn chế tiêu dùng và sử dụng đồ uống có đường, Tổ chức Y tế thế giới nhấn mạnh rằng các quốc gia cần áp dụng đồng bộ các biện pháp: áp thuế đối với sản phẩm này; truyền thông trên diện rộng về tác hại của tiêu dùng thường xuyên đồ uống có đường; hạn chế quảng cáo; xây dựng chính sách bữa ăn học đường… trong đó thuế là biện pháp có hiệu quả cao và chi phí thấp.

Dựa trên các bằng chứng khoa học, Tổ chức Y tế thế giới đã khuyến cáo để giảm tiêu thụ đường từ đồ uống có đường ở mức đủ mạnh để phòng ngừa bệnh béo phì và các vấn đề sức khỏe có liên quan thì mức thuế đối với đồ uống có đường cần phải bảo đảm tăng giá bán lẻ lên ít nhất là 20%.

Nghiên cứu của Trường đại học Y tế công cộng đã chỉ ra nếu áp thuế để tăng giá bán lẻ đồ uống có đường lên 20% theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế thế giới thì tỷ lệ thừa cân, béo phì có thể giảm lần lượt 2,1% và 1,5%, phòng tránh được 80.000 ca đái tháo đường, tiết kiệm cho hệ thống y tế gần 800 tỷ đồng.

Trên thế giới, hiện nay đã có ít nhất 108 quốc gia áp thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có đường, trong đó trong khu vực Đông Nam Á cũng đã 7 nước áp thuế với mặt hàng này. Điều này minh chứng việc áp thuế với đồ uống có đường là biện pháp khả thi với các nước đã phát triển và đang phát triển, trong đó Việt Nam.

Trong Báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt sửa đổi tại phiên thảo luận tại phiên họp Quốc hội mới đây, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính Quốc hội Phan Văn Mãi cho rằng, việc bổ sung nước giải khát có đường vào diện chịu thuế tiêu thụ đặc biệt là nhằm thể chế hóa chủ trương của Đảng và Nhà nước về bảo vệ sức khỏe nhân dân, khuyến cáo của Tổ chức Y tế thế giới, Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc và Bộ Y tế.

Đề xuất áp thuế đối với nước giải khát có đường là đề xuất bước đầu trong tiến trình thực hiện các giải pháp nhằm hạn chế việc sản xuất, tiêu dùng các sản phẩm có nhiều đường trong thực phẩm, đồ uống. Áp thuế không chỉ giúp giảm bớt việc sử dụng các sản phẩm này, mà còn thúc đẩy các công ty sản xuất đồ uống tạo ra các sản phẩm lành mạnh hơn cho sức khỏe người tiêu dùng và người dân sẽ có xu hướng sử dụng các đồ uống lành mạnh hơn như nước lọc, nước trái cây nguyên chất, nước uống có ít đường.

Điều này sẽ góp phần phòng các bệnh không lây nhiễm đồng thời tăng nguồn thu thông qua thuế tiêu thụ đặc biệt, từ đó hiện thực hóa chỉ đạo của Tổng Bí thư về việc tiến tới miễn viện phí vào năm 2030–2035.