Khu di tích Côn Sơn-Kiếp Bạc là vùng đất lịch sử còn vang vọng những chiến công lẫy lừng qua nhiều thời đại, đặc biệt là trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên Mông xâm lược ở thế kỷ XIII của quân và dân Đại Việt. Côn Sơn-Kiếp Bạc cũng là vùng danh sơn huyền thoại với những thắng cảnh tuyệt đẹp, những di tích cổ kính gắn liền với thân thế, sự nghiệp của hai tên tuổi kiệt xuất Trần Hưng Đạo và Nguyễn Trãi.
Đến hẹn lại lên, Lễ hội mùa Thu Côn Sơn-Kiếp Bạc truyền thống, một sự kiện văn hóa độc đáo in đậm bản sắc riêng có của thành phố Hải Phòng lại tái ngộ người dân đất Cảng cùng đông đảo du khách từ mọi vùng miền Tổ quốc bằng Lễ tưởng niệm 725 năm ngày mất của Anh hùng dân tộc Trần Hưng Đạo và Khai hội mùa Thu Côn Sơn-Kiếp Bạc năm 2025, Công bố giá trị nổi bật toàn cầu của Di sản văn hóa thế giới thuộc thành phố Hải Phòng.
Một dấu mốc thời gian đáng nhớ
Năm 2025 nhắc nhớ thời điểm này của 725 năm về trước, Hưng Đạo Đại vương Trần Quốc Tuấn qua đời vào ngày 20/8 năm Canh Tý (1300). Với vương triều nhà Trần, Ngài là Thái sư Thượng phụ, Thượng Quốc công, Nhân Vũ Hưng Đạo Đại vương. Còn với đông đảo con dân đất Việt, Ngài được kính cẩn suy tôn là Cửu thiên Vũ đế Đức Thánh Trần.
Tưởng nhớ một danh tướng lẫy lừng, một thiên tài quân sự được sử sách lưu danh vào đúng dịp kỷ niệm 725 năm ngày mất của Ngài, đây là dịp để các thế hệ cháu con được lần giở và tự hào cùng những trang sử đấu tranh chống giặc ngoại xâm hào hùng ở thế kỷ 13, khi vó ngựa của đội quân Nguyên Mông bạo tàn liên tiếp ba lần giày xéo bờ cõi Đại Việt và đều phải cay đắng nhận về những thất bại thảm hại.
Năm 2025 cũng lưu lại một dấu son rất đỗi tự hào, khi tại kỳ họp lần thứ 47, UNESCO đã công nhận Quần thể di tích Yên Tử-Vĩnh Nghiêm-Côn Sơn, Kiếp Bạc là Di sản Văn hóa thế giới. Đây là di sản tầm vóc toàn cầu thứ 9 và cũng là di sản thế giới liên tỉnh thứ hai mà Việt Nam được vinh danh (sau Di sản Thiên nhiên thế giới Vịnh Hạ Long-quần đảo Cát Bà thuộc thành phố Hải Phòng và tỉnh Quảng Ninh).
Không chỉ là niềm vui riêng của ba địa phương đồng sở hữu (thành phố Hải Phòng-tỉnh Quảng Ninh-tỉnh Bắc Ninh), không chỉ là niềm tự hào chung của cả dân tộc Việt Nam, đây cũng là một minh chứng rõ nét cho những giá trị nổi bật toàn cầu về văn hóa-lịch sử-tâm linh đặc sắc cũng như tính toàn vẹn, xác thực của các di tích mà cha ông ta từng gìn giữ, trao truyền qua bao thế hệ đang được nối dòng, bằng những nỗ lực bảo tồn và phát huy giá trị di sản cho muôn đời sau.
Diễn ra trong những ngày thu năm 2025 với nhiều dấu ấn khó quên, đây cũng chính là lễ hội truyền thống đầu tiên được tổ chức sau khi hai địa phương (thành phố Hải Phòng cùng tỉnh Hải Dương) chính thức hợp nhất và cũng là hoạt động thiết thực chào mừng thành công Đại hội Đảng bộ thành phố Hải Phòng lần thứ I (nhiệm kỳ 2025-2030). Được tổ chức với quy mô lớn nhất từ trước đến nay, các hoạt động thuộc cả phần lễ lẫn phần hội được nâng cấp, bảo đảm trang trọng đúng với nghi thức truyền thống cùng không gian lễ hội cũng được mở rộng.
Từ “miền đất danh nhân” đến “xứ Đông văn hiến”
Mỗi người dân Hải Phòng đều mang niềm tự hào sâu sắc về thành phố quê hương. Nơi đây từng diễn ra và hiện lưu giữ nhiều sự kiện, địa danh văn hóa-lịch sử có giá trị vượt thời gian như: Côn Sơn-Kiếp Bạc, Khu di tích Bạch Đằng Giang, Bãi cọc Cao Quỳ, Khu di tích Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm, Khu tưởng niệm Vương triều Mạc, Đảo cò Chi Lăng Nam, Văn Miếu Mao Điền, Bến tàu K15, Bến Nghiêng...
Nơi đây sở hữu xấp xỉ 1.300 lễ hội truyền thống đặc sắc như các Lễ hội Côn Sơn-Kiếp Bạc-chọi trâu Đồ Sơn… Và đang bảo tồn, trao truyền những loại hình diễn xướng dân gian đặc sắc được UNESCO công nhận là Di sản đại diện của nhân loại và Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch ghi danh Di sản Văn hóa phi vật thể quốc gia như Hát Ca trù, múa Rối nước, hát Trống quân, …
Bên cạnh đó còn hình thành nên hàng trăm làng nghề truyền thống, đa dạng về loại hình, chất liệu, đậm chất truyền thống và đặc biệt hấp dẫn du khách trong và ngoài nước trên những hành trình khám phá.
Người dân đất Cảng gọi Hải Phòng bằng nhiều danh xưng, từ “miền đất danh nhân”, “Xứ Đông văn hiến” đến “Thành phố Anh hùng” và luôn tự hào về những danh nhân mà tên tuổi đã lưu danh ngàn đời như: Nữ tướng Lê Chân, Anh hùng dân tộc Khúc Thừa Dụ, Đức Thánh Trần Hưng Đạo, Vạn thế sư biểu Chu Văn An, Đại danh y Thiền sư Tuệ Tĩnh, Danh nhân văn hóa thế giới Nguyễn Trãi, Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm, Tiến sĩ Nguyễn Thị Duệ…
Đặc biệt, Hải Phòng vô cùng tự hào khi được sở hữu 5 “viên ngọc quý” làm nên vẻ lấp lánh cho chiếc vương miện “Di sản Văn hoá thế giới” mang tên Quần thể di tích Yên Tử-Vĩnh NghiêmCôn Sơn, Kiếp Bạc.
Đó là Quốc tự chùa Côn Sơn - nơi Tam tổ Trúc Lâm tu hành, hoằng dương Phật pháp và cũng là một trung tâm Phật giáo lớn của cả nước với nhiều công trình kiến trúc đặc sắc và gắn với Đệ Tam tổ Huyền Quang tôn giả.
Đó là đại danh lam chùa Thanh Mai xây dựng từ thời Trần trên núi Phật Tích gắn liền với sự nghiệp của Đệ Nhị tổ Pháp Loa tôn giả.
Đó là đền Kiếp Bạc - một trung tâm thờ tự Đức Thánh Trần. Đó là chùa Nhẫm Dương, nơi sở hữu nhiều hang động cùng núi non có giá trị cảnh quan đặc sắc và từng phát hiện nhiều di cốt hóa thạch của động vật, nhiều hiện vật thuộc văn hóa Đông Sơn giúp minh chứng về thời gian cư trú liên tục của người Việt cổ từ thời tiền sử và sơ sử.
Cuối cùng là động Kính Chủ trên núi Dương Nham với vẻ đẹp lộng lẫy được tôn vinh là “Nam Thiên đệ lục động” (Động đẹp thứ 6 của trời Nam), nơi nổi tiếng với hệ thống 47 bia Ma nhai niên đại từ thời Trần đến đầu thế kỷ 20 có giá trị lịch sử, văn hóa vô cùng độc đáo.
Hào khí Đông A – Tiếng vọng từ ngàn xưa cho đến hôm nay
Với sự góp mặt của một đội ngũ biểu diễn hùng hậu lên tới 580 người, chương trình nghệ thuật sử thi Hải Phòng - Tinh hoa miền di sản quy tụ nhiều gương mặt được công chúng yêu mến. Thiết kế sân khấu đạt tính thẩm mỹ với hiệu ứng Visual Background-Visual Art khá ấn tượng trên những màn hình LED kích thước lớn. Phục trang, đạo cụ được đầu tư mạnh tay, chăm chút kỹ lưỡng cùng phần tái hiện các hình tượng lịch sử giàu sức thuyết phục của nhiều gương mặt sân khấu quen thuộc cũng là những điểm cộng giúp chương trình đạt được hiệu quả nghệ thuật và thẩm mỹ như mong muốn.
Vinh danh và tỏ bày lòng tri ân đến vị danh tướng lẫy lừng Trần Hưng Đạo; ngợi ca tài đức tài của Phật Hoàng Trần Nhân Tông – Đệ Nhất tổ Trúc Lâm cùng Danh nhân văn hóa thế giới Nguyễn Trãi, hai tên tuổi gắn liền với khu di tích Côn Sơn-Kiếp Bạc; khẳng định giá trị nổi bật toàn cầu của Quần thể di sản thế giới thuộc địa phận thành phố Hải Phòng và tái hiện dòng chảy xuyên suốt của “hào khí Đông A”, từ ngàn xưa vang vọng tới hôm nay là những nội dung mà Hải Phòng - Tinh hoa miền di sản đã chuyển tải, chỉ trong dung lượng gói gọn một giờ đồng hồ. Tìm lời giải hữu hiệu cho một đề bài khó như thế là một thách thức không nhỏ với Ban tổ chức Lễ hội nói chung, nhà viết kịch Vũ Hải - tác giả kịch bản kiêm Tổng đạo diễn của chương trình nói riêng.
Phối trộn nhịp nhàng nhiều loại hình nghệ thuật (trình diễn ca khúc, dàn dựng hoạt cảnh sân khấu, sáng tác khí nhạc), kết nối nhiều màu sắc âm nhạc (từ sử thi hùng tráng đến huyền hoặc cõi thiền, từ mềm mại trong làn điệu chèo truyền thống tới sôi động đậm sắc màu đương đại trong giai điệu pop-rap) là phương thức mà ê-kíp đã triển khai. Nhờ đó, mạch nguồn quá khứ uốn lượn chảy qua những dấu mốc không-thời gian đáng nhớ, khơi gợi những áng thiên cổ hùng văn - những triết lý an dân cùng tấm lòng nhất tâm vì xã tắc của bao bậc tiền nhân để dẫn nhập vào hiện tại - như một bệ phóng giúp Hải Phòng vươn mình tới tương lai.
Nhờ đó, khán giả được lên chuyến tàu xuyên không về với 8 thế kỷ trước, được thấy lại cảnh hai danh tướng Yết Kiêu-Phạm Ngũ Lão đốc thúc luyện quân thủy-bộ, cảnh Hưng Đạo Vương gửi lời gan ruột “Hịch tướng sĩ” để hiệu triệu ba quân hay những trận chiến vang danh sử sách trên sông Lục Đầu - Bạch Đằng Giang, để “Xã tắc hai phen chồn ngựa đá /Non sông nghìn thuở vững âu vàng”. Và nghe lại rền vang lời thề quyết tâm Sát Thát trăm người như một từ Đại bản doanh Vạn Kiếp hay giữa Hội nghị Bình Than trong trường đoạn thứ nhất có tên “Uy linh Kiếp Bạc” đã thể hiện được vai trò của Đức Thánh Trần cũng với cách dụng binh tài tình, khích lệ quân sĩ qua bài "Hịch tướng sĩ" để “Tướng sĩ một lòng phụ tử” cùng xông pha trận mạc làm nên một Bạch Đằng Giang lẫy lừng trong mọi thời kỳ lịch sử.
Ở trường đoạn hai, “Phật Hoàng và Thiền phái Trúc Lâm” là nội dung chính mà ê-kíp sáng tạo dụng công chuyển tải ở phần hai. Phần khí nhạc mang âm hưởng Phật giáo cùng tiếng kinh Phật trong không gian thâm nghiêm được kết nối bằng mạch dẫn chuyện đậm sắc màu thiền tịnh đã khắc họa tinh thần “nhập thế tích cực” gắn đạo với đời của triết lý Thiền Phái Trúc Lâm, góp phần quan trọng trong việc thống nhất, phát triển đất nước, khẳng định mạnh mẽ nền độc lập, chủ quyền dân tộc.
Trường đoạn ba “Linh khí Côn Sơn” đưa khán giả đi từ làn điệu chèo Về Côn Sơn thu nay đến hoạt cảnh Phật Hoàng gặp Ức Trai trên Bàn cờ tiên để tưởng nhớ người anh hùng mưu lược Nguyễn Trãi. Một danh nhân văn hóa thế giới kiệt xuất đã dành trọn “nước mắt mười năm, viết sách bình Ngô đuổi thù trọn vẹn cõi bờ/Vung gươm giết giặc câu thơ nhân tình/ Ánh Sao Khuê lung linh rực rỡ/Danh thơm truyền muôn thuở nước non”. Hoạt cảnh “Chơi cờ trên đỉnh Côn Sơn” là một sáng tạo đáng ghi nhận, khi bức thông điệp nhân văn Bình Ngô đại cáo cùng triết lý trừ bạo - yên dân vang vọng đầy tự hào giữa non cao cổ tự.
Trường đoạn bốn “Hải Phòng – Tỏa sáng miền di sản” đã khéo léo kể lại câu chuyện về lịch sử hào hùng mà Cha ông đã để lại cho Hải Phòng những di sản văn hóa vô giá. Tự hào với truyền thống văn hiến, cách mạng và anh hùng, Hải Phòng bước vào giai đoạn phát triển mới với niềm tin, khí thế và khát vọng vươn lên mạnh mẽ cùng tinh thần đoàn kết, thống nhất, dám nghĩ dám làm, sự quyết tâm của các cấp các ngành, sự đồng lòng của toàn thể nhân dân và cộng đồng doanh nghiệp để góp phần đưa thành phố ngày càng phát triển giàu đẹp, văn minh.
Chuyển tải trọn vẹn những thông điệp tích cực ấy đến với cả nước là cái đích mà Ban Tổ chức Lễ hội mùa Thu Côn Sơn-Kiếp Bạc năm 2025 mong muốn đạt tới, thông qua chương trình nghệ thuật sử thi hoành tráng này. Như chính thông điệp mà phần kết của chương trình mang lại, với hừng hực khí thế một Hải Phòng vươn mình: “Thành phố trẻ và những người sức trẻ/Xây tương lai, từ chính những nụ cười/Hải Dương đến, bàn tay cùng siết chặt/Thành phố chung – rực sáng tương lai”.
