Đột phá công nghệ trong y học: Cơ hội để Việt Nam hợp tác và bứt phá

Y tế và chăm sóc sức khỏe toàn cầu đang chứng kiến những bước tiến vượt bậc nhờ sự kết hợp của trí tuệ nhân tạo, công nghệ sinh học, dữ liệu lớn và thiết bị y tế thông minh. Tọa đàm giới thiệu những tiến bộ nổi bật trong việc ứng dụng công nghệ vào y học và chăm sóc sức khỏe, bao gồm y học chính xác, dược phẩm thế hệ mới, các giải pháp kỹ thuật số trong quản lý và theo dõi bệnh tật, cũng như công nghệ hỗ trợ điều trị cá thể hóa.

Liệu pháp thực khuẩn thể trong ức chế tế bào ung thư và ứng phó với kháng kháng sinh

Giáo sư Ana Belén Elgoyhen, Đại học Buenos Aires, Hội đồng Nghiên cứu Khoa học và Kỹ thuật Quốc gia (Argentina), Thành viên Hội đồng Sơ khảo Giải thưởng VinFuture chia sẻ về hướng nghiên cứu về di truyền học, sinh lý học và bệnh học liên quan đến thính giác ở cấp độ hệ thống và khớp thần kinh, các cơ chế gây mất thính lực do tiếng ồn và các cơ chế sinh lý bệnh dẫn đến chứng ù tai.

Theo Giáo sư, mất thính lực giảm chất lượng cuộc sống, không hòa nhập cộng đồng. Mất thính lực ở người trưởng thành là nguyên nhân chính gây ra suy giảm về nhận thức và gặp những vấn đề tâm thần. Hiện có hơn 1,5 tỷ người bị ảnh hưởng bởi mất thính lực đến từ quốc gia thu nhập thấp và trung bình, gây thiệt hại 980 tỷ USD mỗi năm. Con số này sẽ tăng lên 2,5 tỷ người vào năm 2050 nếu chúng ta không hành động.

Ngoài yếu tố di truyền, những yếu tố sinh học như tình trạng sức khỏe, bệnh lý, hành vi lối sống như hay nghe nhạc to hoặc yếu tố môi trường cũng tác động lớn đến suy giảm thính lực.

Giáo sư chia sẻ về phương pháp vận chuyển gene đến tai trong thông qua virus để giúp người bệnh mất thính lực. "Phương pháp này triển khai thử nghiệm lâm sàng 2-3 năm qua, được xem là bước ngoặt trong điều trị mất thính lực. Tuy nhiên, phương pháp này vẫn cần theo dõi trong tương lai và cần mở rộng thử nghiệm lâm sàng", Giáo sư Ana Belén Elgoyhen nói.

Giáo sư Pascale Cossart, FRS Viện Pasteur Paris (Pháp), Thành viên Hội đồng Giải thưởng VinFuture chia sẻ về tình trạng kháng kháng sinh trên toàn cầu và đang ảnh hưởng lớn ở các nước Nam Á, châu Phi, Úc, châu Á. Kháng kháng sinh là vấn đề dịch tễ lớn, tăng từ người 70 tuổi trở lên và xu thế tăng ở trẻ nhỏ.

Thông qua những nghiên cứu đột phá về cách vi khuẩn xâm nhập và tồn tại trong tế bào vật chủ, bà sử dụng vi khuẩn gây bệnh qua thực phẩm Listeria monocytogenes làm mô hình nghiên cứu, qua đó mở ra hướng đi mới cho các liệu pháp điều trị trong tương lai. Thông qua việc tạo ra mô hình chuột biến đổi gene, bà đã thúc đẩy các nghiên cứu in vivo (nghiên cứu trên các cơ thể sống), khám phá những cơ chế điều hòa mới trong vi khuẩn, và tiên phong trong lĩnh vực biểu sinh học và nhiễm trùng.

"Khi các kháng sinh đều thất bại, đây là liệu pháp đặc biệt và đang được nhiều nước ở châu Âu như Pháp, Bỉ, Bồ Đào Nha, Mỹ... áp dụng. Khác với liệu pháp kháng kháng sinh, khi dùng liệu pháp này, số thực khuẩn thể tăng lên để tiêu diệt vi khuẩn. Tuy nhiên, chúng ta cần tìm ra tạp chất gây viêm nhiễm trong thực khuẩn thể", Giáo sư nói.

Cũng chia sẻ về liệu pháp phage (thực khuẩn thể) trong chẩn đoán và điều trị bệnh, với phần chia sẻ về “Virus chống ung thư: Triển vọng đột phá của liệu pháp thực khuẩn thể”, Giáo sư Chuanbin Mao, Đại học Trung văn Hồng Kông (Trung Quốc) cho biết, liệu pháp này cũng hiệu quả trong điều trị ung thư. Theo phương pháp này, các nhà khoa học sẽ điều chỉnh gene thay đổi protein từ bên ngoài, đưa gene này vào trong phage. Khi phát hiện tế bào ung thư, các phage sẽ sinh sôi từ đó tiêu diệt vi khuẩn.

Phương pháp này ức chế sự sinh trưởng của tế bào ung thư theo thời gian. “Chúng tôi thử nghiệm và thấy kích thước khối u giảm theo thời gian”, Giáo sư nói.

Giáo sư khẳng định, việc sử dụng phage không chỉ hiệu quả trong điều trị nhiễm khuẩn gây ra bởi vi khuẩn theo thời gian mà còn trong chẩn đoán và điều trị ung thư. Xa hơn, phương pháp này được kết hợp với liệu pháp miễn dịch trong điều trị ung thư để nâng cao hiệu quả của liệu pháp miễn dịch.

Đột phá trong phẫu thuật chỉnh hình bằng vật liệu in 3D

Giáo sư, Tiến sĩ Trần Trung Dũng, Tổng Giám đốc Hệ thống Y tế Vinmec, Chủ tịch Hiệp hội Công nghệ 3D trong Y học Việt Nam, Chủ tịch Ủy ban Y học của Liên đoàn Bóng đá Việt Nam chia sẻ về những ứng dụng các kỹ thuật phẫu thuật tiên tiến và công nghệ y học 3D tại Việt Nam, đã thực hiện hàng nghìn ca phẫu thuật phức tạp, góp phần thiết lập những tiêu chuẩn mới trong chăm sóc người bệnh.

Theo Giáo sư Dũng, 30% bệnh nhân có chỉ định cắt cụt do ung thư thì đã từ chối phẫu thuật. Nhưng với công nghệ vật liệu in 3D, đặc biệt là khi bệnh viện thiết lập một Trung tâm in 3D đã chủ động trong sản xuất vật liệu thay thế cho phần xương khuyết thiếu của người bệnh, giảm giá thành sản phẩm, phù hợp điều trị cho nhiều người bệnh.

Đến nay, đã có nhiều người bệnh ung thư xương đã có thể vận động bình thường sau khi loại bỏ ung thư và thay thế phần xương khuyết thiếu bằng vật liệu in 3D.

"Đây là giải pháp toàn diện cho bệnh nhân mất xương nhiều hoặc các trường hợp khác có thể áp dụng và tái tạo 3D phối hợp AI. Tương lai, chúng tôi muốn giảm giá thành thông qua phương pháp mạng lưới với các bác sĩ tại các trung tâm, bệnh viện, đại học khác để có thể in 3D được nhiều dụng cụ. HIện chúng tôi đã thiết lập được mạng lưới đào tạo, nghiên cứu và hướng dẫn các bác sĩ trung tâm khác để đưa vật liệu này vào hỗ trợ điều trị, nâng cao chất lượng cuộc sống cho người bệnh, đặc biệt là người bệnh ung thư xương", Giáo sư Dũng chia sẻ.

Những ca phẫu thuật thay thế xương chậu và xương đùi bằng vật liệu in 3D do ông và ê-kíp thực hiện được đánh giá là bước tiến quan trọng, đưa Việt Nam khẳng định được trình độ quốc tế trong lĩnh vực này.

Tuy nhiên, các nhà khoa học cũng bày tỏ thực tế, công nghệ tuyệt vời nhưng không rẻ, liệu pháp gene cũng vậy, không phải tất cả bệnh nhân đều có thể tiếp nhận liệu pháp gene để điều trị mất thính lực, tiêu dính cơ. Chúng ta có bước tiến nhất định nhưng nó sẽ tạo khoảng cách trong tiếp cận dịch vụ và giải pháp về y tế. Các quốc gia có thu nhập thấp khó tiếp cận các công nghệ khoa học này và đây là vấn đề đặt ra để cùng tạo ra sự công bằng trong tiếp cận y tế cho người dân.

Cơ hội cho Việt Nam mở ra nhiều hợp tác sâu rộng

Phát biểu tại buổi tọa đàm, Tiến sĩ Nguyễn Ngô Quang, Cục trưởng Cục Khoa học Công nghệ và Đào tạo (Bộ Y tế) đã chỉ ra bức tranh y tế thế giới năm 2025 đang đứng trước hàng loạt biến động sâu sắc. Nhân loại tiếp tục đối mặt với những gánh nặng sức khỏe toàn cầu ngày càng gia tăng và phức tạp. Tuy nhiên, song hành với thách thức là những cơ hội chưa từng có từ sự bùng nổ của công nghệ số, trí tuệ nhân tạo, công nghệ gen và vật liệu sinh học trong chẩn đoán và điều trị bệnh.

Bộ Y tế Việt Nam xác định khoa học-công nghệ là động lực then chốt để nâng cao chất lượng khám chữa bệnh và tăng cường năng lực hệ thống y tế. Trong 5 năm qua, Giải thưởng VinFuture đã tạo nên những giá trị rất lớn, tôn vinh các nghiên cứu đột phá, truyền cảm hứng cho cộng đồng khoa học, và đặc biệt là mở ra những cơ hội hợp tác quốc tế thiết thực cho Việt Nam.

Ông Nguyễn Ngô Quang tin tưởng, buổi tọa đàm không chỉ dừng lại ở trao đổi học thuật, mà còn là khởi đầu của nhiều hợp tác sâu rộng, giữa Việt Nam và các viện nghiên cứu, trường đại học, bệnh viện hàng đầu thế giới. Đây sẽ là động lực quan trọng giúp Việt Nam tiếp cận các công nghệ tiên tiến, triển khai nghiên cứu chung, và mang những tiến bộ khoa học đến gần hơn với người bệnh Việt Nam.

"Tôi mong các nhà khoa học, bác sĩ Việt Nam sẽ tận dụng tối đa cơ hội đặc biệt này để học hỏi, kết nối và cùng kiến tạo những giải pháp y tế hiệu quả, bền vững và dễ tiếp cận nhất cho người dân", ông Quang nói.