Định hình tầm nhìn dài hạn cho giáo dục Việt Nam

Cụ thể, nhiều "điểm nghẽn" về thể chế, nhân lực, tài chính bộc lộ sự thiếu tương thích giữa tầm quan trọng chiến lược của giáo dục với cơ chế quản lý hành chính hiện nay, cản trở sự phát triển đột phá.

Nhằm thể chế hóa kịp thời, đầy đủ các quan điểm, mục tiêu, giải pháp được nêu tại Nghị quyết số 71-NQ/TW (NQ 71) của Bộ Chính trị, dự thảo Nghị quyết về một số cơ chế, chính sách đặc thù, vượt trội để thực hiện NQ 71 được kỳ vọng sẽ tạo hành lang pháp lý phù hợp để Chính phủ, các bộ, ngành và địa phương triển khai đồng bộ, quyết liệt ngay từ năm 2026.

Chấn hưng giáo dục là chấn hưng đất nước

Được xem là kim chỉ nam cho sự nghiệp giáo dục, đào tạo trong nhiều thập kỷ tới, NQ 71 đã định vị yếu tố giáo dục là động lực trung tâm để hiện thực hóa khát vọng đưa Việt Nam trở thành quốc gia phát triển, hùng cường, thịnh vượng trong giai đoạn mới. Với tư duy "đột phá chiến lược" được đặt lên hàng đầu, nghị quyết này đã nâng tầm nhận thức khi minh định trách nhiệm "phát triển giáo dục và đào tạo là sự nghiệp của Đảng, Nhà nước và của toàn dân".

Hướng đến mục tiêu thể chế hóa tinh thần "giáo dục và đào tạo là yếu tố quyết định vận mệnh dân tộc", trong khuôn khổ Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV, Bộ trưởng Tư pháp Nguyễn Hải Ninh đã trình bày trước Quốc hội tờ trình của Chính phủ về dự thảo Nghị quyết quan trọng này.

Theo đó, nhằm định hình tầm nhìn dài hạn cho giáo dục Việt Nam đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa và phát triển bền vững đất nước, Chính phủ đã đề xuất thiết lập một số cơ chế, chính sách đặc thù, gồm: Nhóm chính sách về phát triển đội ngũ nhà giáo, cán bộ quản lý, nhân lực giáo dục; Nhóm chính sách về đổi mới cơ chế, chương trình, hệ thống giáo dục; Nhóm chính sách về khoa học, công nghệ và chuyển đổi số trong giáo dục; Nhóm chính sách về tài chính, đầu tư và ưu đãi nguồn lực cho giáo dục và quản trị hệ thống giáo dục… Đặc biệt, Nhà nước bảo đảm nguồn lực để miễn học phí, giáo trình môn học Giáo dục quốc phòng và an ninh tại cơ sở giáo dục đại học, giáo dục nghề nghiệp theo lộ trình do Chính phủ quy định, phù hợp khả năng cân đối ngân sách nhà nước, pháp luật liên quan và yêu cầu bảo đảm công bằng trong tiếp cận giáo dục.

Theo Bộ trưởng Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn, đây là bước đi cần thiết để tháo gỡ "điểm nghẽn" trong lĩnh vực giáo dục, đào tạo; nâng cao quyền tự chủ của cơ sở giáo dục gắn với bảo đảm chất lượng, hiệu lực, hiệu quả, đồng thời đáp ứng yêu cầu mới về phân quyền, phân cấp, cải cách thủ tục hành chính, tinh gọn tổ chức bộ máy và thực hiện mô hình chính quyền địa phương hai cấp.

Thực tế, đến thời điểm này, giáo dục đã được đặt vào vị trí trung tâm của chiến lược phát triển quốc gia với quan điểm thống nhất "chấn hưng giáo dục là điều kiện tiên quyết để chấn hưng toàn diện đất nước". Đây cũng chính là tinh thần mà Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhấn mạnh tại Hội nghị quán triệt và triển khai thực hiện bốn nghị quyết mới của Bộ Chính trị, trước hơn 1,2 triệu cán bộ, đảng viên trên toàn quốc. Theo Tổng Bí thư, trong lĩnh vực giáo dục, mọi quyết sách chỉ có giá trị khi thật sự được đi vào đời sống, làm thay đổi chất lượng dạy và học, cải thiện năng lực sáng tạo của thế hệ trẻ. Do vậy, muốn giáo dục tạo ra đột phá, phải đổi mới từ tư duy, thể chế đến tổ chức thực hiện, lấy hiệu quả thực tế làm thước đo, lấy người dân làm trung tâm.

Tiền đề kiến tạo môi trường giáo dục cởi mở

Bày tỏ tán thành với sự cần thiết của việc ban hành một Nghị quyết để thể chế hóa định hướng của Đảng, cũng như đánh giá cao tinh thần đổi mới mạnh mẽ mà Chính phủ đã đề xuất trong dự thảo Nghị quyết, song Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội Nguyễn Đắc Vinh, đại diện cơ quan thẩm tra dự thảo Nghị quyết, đã thẳng thắn chỉ ra những điểm cần được làm rõ để văn bản quan trọng này đi vào cuộc sống một cách hiệu quả, minh bạch.

Cụ thể, theo ông Nguyễn Đắc Vinh, đối với vấn đề nhân lực ngành giáo dục, quy định trong dự thảo Nghị quyết "chưa chặt chẽ về phạm vi điều động", có thể gây hiểu nhầm sang thẩm quyền giữa các địa phương. Nếu phân cấp quá mạnh mà không đi kèm kiểm soát, nguy cơ "xin-cho" trong tuyển dụng có thể lại xảy ra dưới những hình thức mới.

Với đề xuất cho phép sử dụng một bộ sách giáo khoa thống nhất trên toàn quốc, thay vì nhiều bộ sách như hiện nay, dù nhìn nhận đây là giải pháp nhằm "bảo đảm tính ổn định, thống nhất", song ông Nguyễn Đắc Vinh cũng đặt câu hỏi: Chính sách này liệu có là nguồn cơn dẫn tới tình trạng "độc quyền" sách giáo khoa, gây ra nhiều bất cập như trong thời gian trước đây hay không?...

Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội cũng nhấn mạnh, mọi cơ chế đặc thù đều phải bảo đảm nguyên tắc: Không tạo xung đột với các luật đang sửa đổi; Không phát sinh khoảng trống pháp lý; Không gây rủi ro trong quản lý nhân sự, tài chính, đất đai. "Những điểm còn vướng mắc cần tiếp tục được làm rõ để Nghị quyết có thể trở thành tiền đề quan trọng kiến tạo môi trường giáo dục cởi mở, hiện đại, minh bạch, đúng như mục tiêu "đột phá thể chế để phát triển giáo dục và đào tạo" mà NQ 71 xác định", ông Nguyễn Đắc Vinh nêu rõ ■