Bảo đảm quyền con người trong lĩnh vực tư pháp

Được xây dựng trên cơ sở kế thừa các quy định của Luật Tương trợ tư pháp hiện hành và bảo đảm cụ thể hóa các chính sách xây dựng luật đã được phê duyệt, Dự án Luật Tương trợ tư pháp về dân sự hướng đến mục tiêu thể chế hóa các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách của Nhà nước về hội nhập quốc tế, cải cách pháp luật và tư pháp, xây dựng nhà nước pháp quyền và bảo đảm quyền con người trong lĩnh vực tư pháp.

Dự án Luật này cũng hướng đến mục tiêu khắc phục toàn diện các hạn chế, bất cập của thực tiễn công tác tương trợ tư pháp về dân sự; đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số; bám sát ý kiến chỉ đạo của lãnh đạo Đảng, Quốc hội, Chính phủ về đổi mới tư duy trong công tác xây dựng pháp luật.

Cơ bản bảo đảm tính hợp hiến, thống nhất

Về cơ bản dự án Luật đã được sự nhất trí của các bộ, ngành; thống nhất về cơ cấu, bố cục với ba dự án luật còn lại được tách ra từ Luật Tương trợ tư pháp năm 2007 là: Luật Tương trợ tư pháp về hình sự; Luật Dẫn độ; Luật Chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù. Chính phủ đã tiếp thu các ý kiến của Ủy ban
Thường vụ Quốc hội và ý kiến thẩm tra của Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội hoàn thiện dự án Luật với 4 chương, 36 điều.

Dự án Luật này quy định nguyên tắc, thẩm quyền, trình tự, thủ tục thực hiện tương trợ tư pháp về dân sự, trách nhiệm của các cơ quan nhà nước Việt Nam trong hoạt động này và áp dụng đối với cơ quan, tổ chức, cá nhân Việt Nam và nước ngoài có liên quan đến hoạt động tương trợ tư pháp về dân sự với Việt Nam.

Đại diện cơ quan thẩm tra dự án Luật, Ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội Hoàng Thanh Tùng,
Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội, cho biết, trong bối cảnh hội nhập khu vực và quốc tế ngày một sâu rộng, toàn diện, dự án Luật đáp ứng yêu cầu phù hợp luật pháp quốc tế về lĩnh vực này.

Cơ bản tán thành phạm vi điều chỉnh và đối tượng áp dụng của dự thảo Luật, song, theo ông Hoàng Thanh Tùng, một số vấn đề như: điều kiện áp dụng pháp luật nước ngoài; hợp pháp hóa lãnh sự đối với hồ sơ tương trợ tư pháp về dân sự; trả lại hồ sơ yêu cầu tương trợ tư pháp về dân sự của Việt Nam; ứng dụng công nghệ thông tin trong tương trợ tư pháp về dân sự... cơ quan thẩm tra dự án Luật đã đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo nghiên cứu, rà soát, chỉnh lý các quy định của dự thảo Luật theo hướng bám sát nội dung sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013, các luật được Quốc hội xem xét, thông qua tại Kỳ họp thứ 9 và các luật có liên quan bảo đảm tính hợp hiến, thống nhất trong hệ thống pháp luật.

Mở rộng phạm vi áp dụng pháp luật nước ngoài

Trình bày tóm tắt Báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật Tương trợ tư pháp về dân sự, ông Hoàng Thanh Tùng khẳng định, sau khi được tiếp thu, chỉnh lý, dự thảo Luật đã bám sát mục tiêu, quan điểm đề ra khi xây dựng dự án luật, kịp thời thể chế hóa chủ trương của Đảng về tăng cường hợp tác quốc tế trong xây dựng pháp luật và hội nhập quốc tế; khắc phục cơ bản các bất cập, hạn chế trong quá trình thực hiện Luật Tương trợ tư pháp năm 2007.

Đặc biệt, dự thảo Luật đang được xây dựng có nhiều quy định mới so Luật hiện hành, đáng chú ý là bổ sung việc áp dụng luật nước ngoài. Cụ thể, mở rộng phạm vi tương trợ tư pháp dân sự, bổ sung phạm vi cung cấp thông tin pháp luật trên cơ sở nội luật hóa các điều ước quốc tế tương trợ tư pháp dân sự mà Việt Nam là thành viên; bổ sung quy định điều kiện để áp dụng pháp luật nước ngoài trong trường hợp không có điều ước quốc tế hoặc điều ước quốc tế không quy định.

Mặt khác, có những nguyên tắc được coi là thông lệ quốc tế lại được đưa vào dự thảo Luật này một cách linh hoạt. Đơn cử như nguyên tắc "có đi, có lại". Phát biểu giải trình, làm rõ về vấn đề này, Bộ trưởng Tư pháp Nguyễn Hải Ninh cho biết, dự thảo Luật không quy định trực tiếp và chặt chẽ về nguyên tắc "có đi, có lại" mà tiếp cận linh hoạt hơn bằng việc bổ sung trường hợp có thể "từ chối yêu cầu tương trợ tư pháp về dân sự của nước ngoài" khi có căn cứ cho thấy nước đó không hợp tác thực hiện yêu cầu tương trợ tư pháp về dân sự của Việt Nam tại điểm a, khoản 2, Điều 25 của dự thảo Luật.

Quy định này tạo cơ sở pháp lý cho cơ quan có thẩm quyền có thể tùy trường hợp cụ thể để xem xét và quyết định việc "có đi, có lại" trong thực hiện tương trợ tư pháp với phía nước ngoài với mục đích bảo đảm tối đa quyền và lợi ích hợp pháp của người dân, doanh nghiệp Việt Nam trong các vụ việc dân sự, mở rộng hợp tác quốc tế.

Hay về quy định tương trợ tư pháp trên môi trường điện tử, theo Bộ trưởng Nguyễn Hải Ninh, tại Điều 12 dự thảo Luật đã quy định hệ thống thông tin tương trợ tư pháp về dân sự được xây dựng, hoàn thiện và vận hành để bảo đảm xử lý, lưu trữ thông tin tương trợ tư pháp về dân sự trên môi trường điện tử; với quy định "Chính phủ hướng dẫn thi hành", Chính phủ sẽ tiếp thu, hướng dẫn nội dung này sau khi luật có hiệu lực thi hành.

"Đây là những điểm rất mới của dự thảo Luật so quy định của luật hiện hành. Điều này thể hiện bước hoàn thiện quan trọng thể chế hóa chủ trương tăng cường hợp tác quốc tế của Đảng và Nhà nước trong lĩnh vực dân sự", Bộ trưởng Nguyễn Hải Ninh khẳng định ■