Cần tính đúng, tính đủ chi phí để sớm hoàn thiện thị trường điện cạnh tranh

Thị trường điện cạnh tranh tại Việt Nam được hình thành từ Quyết định 63/2013/QĐ-TTg, với lộ trình ba cấp độ: Thị trường phát điện cạnh tranh, thị trường bán buôn cạnh tranh và cuối cùng là thị trường bán lẻ.

Theo báo cáo của Bộ Công thương, sau 13 năm vận hành và phát triển, số lượng nhà máy tham gia thị trường điện đã tăng hơn 3 lần. Hiện tổng công suất đặt nguồn điện trong hệ thống điện quốc gia (theo trạng thái tham gia thị trường điện) đạt 89.920MW, trong đó có 118 nhà máy điện trực tiếp tham gia chào giá trên thị trường điện, với tổng công suất đặt là 34.080MW, chiếm tỷ lệ 38.4%; công suất các nhà máy điện gián tiếp tham gia thị trường điện là 35.494.4MW, chiếm 39%; nhà máy thủy điện đa mục tiêu và phối hợp là 8.802MW (gần 10%); nhập khẩu 2.302MW ( 3%) và BOT là 9.241.6MW (hơn 10%).

Theo Phó Cục trưởng Cục Điều tiết điện lực, Bộ Công thương Trịnh Quốc Vũ: Hiện nay thị trường điện Việt Nam đang ở cấp độ “thị trường bán buôn điện cạnh tranh” với những thành quả đáng ghi nhận, như: Từng bước tăng cạnh tranh, minh bạch và công khai; giá điện từng bước phản ánh theo cơ chế thị trường, quy luật cung cầu; tạo động lực nâng cao hiệu quả sản xuất-kinh doanh của các đơn vị phát điện; giảm chi phí, tối ưu phân bổ nguồn lực, góp phần ổn định giá điện và góp phần bảo đảm cung cấp điện; từng bước tạo được sự tin tưởng của các nhà đầu tư, các thành viên tham gia thị trường điện và hình thành một môi trường cạnh tranh năng động hơn trong ngành điện.

Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy còn không ít khó khăn, thách thức như: Cơ chế vận hành thị trường chưa thật sự hoàn thiện; hạ tầng truyền tải, phân phối và cơ chế điều tiết giá còn chưa đồng bộ và được điều chỉnh kịp thời; các yếu tố thị trường chưa phản ánh đầy đủ chi phí và rủi ro; sự phát triển nhanh của năng lượng tái tạo và các dạng nguồn điện mới đặt ra yêu cầu cao hơn về cân bằng cung-cầu, ổn định hệ thống và điều hành thị trường linh hoạt, hiện đại.

Phó Cục trưởng Cục Điều tiết điện lực, Bộ Công thương Trịnh Quốc Vũ chỉ ra rằng: Đến thời điểm cần rà soát đánh giá và điều chỉnh thiết kế để tạo ra tín hiệu thu hút các nhà đầu tư, từ đó tạo ra môi trường cạnh tranh bình đẳng, minh bạch, giúp các doanh nghiệp ngành điện nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh điện, đồng thời tạo ra tín hiệu tích cực từ việc giá điện phản ánh đúng nhu cầu thị trường để tự tin đầu tư vào thị trường.

Tại Hội thảo Kỹ thuật phát triển thị trường điện cạnh tranh tại Việt Nam do Cục điện lực (Bộ Công thương) phối hợp với Đại sứ quán Úc tại Việt Nam tổ chức sáng 7/11, tại Hà Nội, ông Craig Mickle, Chuyên gia đến từ Úc, tác giả chính của báo cáo kỹ thuật P4I “Nâng cao năng lực cạnh tranh của thị trường điện tại Việt Nam” cũng đã chỉ ra: Thị trường điện cạnh tranh tại Việt Nam dù đã có sự gia tăng của các nhà đầu tư nhưng chỉ dừng ở lĩnh vực sản xuất điện dưới hình thức các nhà sản xuất điện độc lập (IPP), chứ chưa khuyến khích đầu tư tư nhân vào các khâu khác của chuỗi cung ứng.

Sự tham gia của năng lượng tái tạo bị hạn chế - khi quy định yêu cầu các nguồn năng lượng tái tạo không phải thủy điện chào giá ở mức 0 đồng/kWh - làm giảm sự tham gia trực tiếp của họ vào thị trường bán buôn, vì họ chủ yếu nhận được các khoản thanh toán công suất và phụ thuộc vào các Thỏa thuận mua điện (PPA)…

Ông nhấn mạnh: “Điều thị trường cần là cơ chế mua-bán điện hướng tới mức giá cạnh tranh nhất, thấp nhất có thể, nhưng vẫn bảo đảm bù đắp đầy đủ chi phí như nguyên, nhiên liệu, truyền tải... Thị trường bán buôn cạnh tranh cần thể hiện rõ các yếu tố chi phí trong quá trình tính toán”.

Đại diện Cục Điều tiết Điện lực cũng cho biết: Hiện nay Việt Nam đang thực hiện mô hình chào giá theo chi phí, trong đó nhà máy điện mới, có hiệu quả cao, sẽ được thu hồi đầy đủ chi phí dài hạn. Thiết kế này có ưu điểm là giúp kiểm soát tốt giá thị trường và thông qua đó ổn định giá bán lẻ điện, bảo đảm phát triển kinh tế. Tuy nhiên, mô hình này vẫn chưa tạo đủ tín hiệu giá để thu hút đầu tư mới để có thể mạnh dạn đầu tư vào các nhà máy để tham gia thị trường điện trong tương lai.

Đồng tình với ý kiến các chuyên gia đến từ Úc, chuyên gia năng lượng Hà Đăng Sơn cũng cho rằng: Các nhà đầu tư vẫn còn lo ngại do thông tin về chi phí, biến động giá và cơ chế điều hành chưa thực sự rõ ràng, minh bạch. “Khi các yếu tố thông tin không được công khai, nhà đầu tư khó phân tích, đánh giá để xây dựng kế hoạch và quyết định đầu tư” - ông Sơn chia sẻ.

Phá vòng “kim cô” trong cung ứng điện năng

19/09/2025 16:18

Theo ông Sơn, thông tin về chi phí, giá cả trong cơ cấu sản xuất, truyền tải và phân phối điện vẫn chưa thực sự tường minh. Do đó, cần xây dựng thị trường điện với hai mục tiêu: Bảo đảm hiệu quả, tối ưu giá trong ngắn hạn, đồng thời tạo động lực và thu hút đầu tư dài hạn.

Câu chuyện bảo đảm an ninh cung ứng điện trong giai đoạn nền kinh tế hướng đến tăng trưởng hai con số càng cho thấy yêu cầu cấp thiết về minh bạch chi phí và giá điện. Đây cũng là yếu tố đầu tiên mà nhà đầu tư quan tâm khi xem xét dự án tại Việt Nam.

Việt Nam đang bước vào giai đoạn phát triển mới với nhiều thay đổi về thể chế, công nghệ và xu thế chuyển dịch năng lượng toàn cầu. Trong nước, Luật Điện lực (sửa đổi năm 2024) cùng các Nghị quyết của Bộ Chính trị, Quốc hội và Chính phủ đã đặt ra yêu cầu hoàn thiện cơ chế thị trường điện, hướng tới thị trường bán lẻ cạnh tranh hoàn chỉnh, phù hợp với mục tiêu bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia và phát triển bền vững.

Đặc biệt, Nghị quyết số 70-NQ/TW khẳng định: Phát triển thị trường điện cạnh tranh, cải cách cơ chế giá điện là yêu cầu khách quan, tất yếu và không thể đảo ngược.

Hiện Cục Điều tiết điện lực đang khẩn trương xây dựng Đề án hoàn thiện thị trường bán buôn điện cạnh tranh, dự kiến trình Bộ Công thương trong tháng 12/2025. Theo kế hoạch, thị trường bán buôn điện cạnh tranh hoàn chỉnh sẽ được triển khai chính thức từ 1/1/2027. Việc hoàn thiện thị trường điện cạnh tranh được kỳ vọng sẽ góp phần hiện thực hóa mục tiêu cung cấp đủ điện cho phát triển kinh tế với giá thành hợp lý.