Bảo tồn ngôi đình cổ 200 năm và tín ngưỡng thờ Đức Huyền Thiên Chân Vũ giữa lòng phố cổ Hà Nội

Hướng tới kỷ niệm 20 năm Ngày Di sản Văn hóa Việt Nam (23/11/2005 – 23/11/2025), cuộc tọa đàm khoa học diễn ra trong dịp cuối tuần do Ban Quản lý Hồ Hoàn Kiếm và Phố Cổ Hà Nội phối hợp với Tiểu ban Quản lý di tích Đình Đông Thành đã tổ chức đã góp phần làm rõ nguồn gốc, những giá trị và sự tiếp biến của tín ngưỡng Huyền Thiên Chân Vũ trong văn hóa Việt Nam, đồng thời làm rõ vai trò đặc biệt của Đình Đông Thành – Quán Chân Thiên trong dòng chảy văn hóa đô thị Thăng Long – Hà Nội.

Tọa đàm khoa học mang tên “Đình Đông Thành – Quán Chân Thiên với tín ngưỡng thờ Đức Huyền Thiên Chân Vũ”, thu hút sự tham gia của nhiều giáo sư, tiến sĩ, nhà nghiên cứu uy tín trong lĩnh vực Hán Nôm, lịch sử và di sản văn hóa như Giáo sư, Tiến sĩ Đinh Khắc Thuân (Viện Trần Nhân Tông), Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Tá Nhí (Viện Nghiên cứu Hán Nôm), Tiến sĩ Đinh Thanh Hiếu, Tiến sĩ Lê Phương Duy, nhà nghiên cứu Nguyễn Hùng Vĩ, nhà nghiên cứu Nguyễn Đức Dũng (Cục Di sản Văn hóa, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) cùng đại diện địa phương là ông Nguyễn Đức Tiến, Trưởng Tiểu ban Quản lý di tích, kiêm Thủ từ Đình Đông Thành.

Từ các tham luận được trình bày, nhiều học giả thống nhất rằng tín ngưỡng thờ Huyền Thiên Chân Vũ bắt nguồn từ quan niệm tôn sùng các vì sao trong văn hóa cổ đại Trung Hoa, được hình tượng hóa thành vị thần trấn giữ phương bắc, biểu trưng cho sức mạnh của nước-hành Thủy-và sự thanh lọc, trừ tà. Khi du nhập vào Việt Nam, tín ngưỡng này được tiếp nhận và Việt hóa, đặc biệt từ thời Lý, gắn liền với huyền tích thần Chân Vũ trấn giữ kinh thành Thăng Long, bảo vệ quốc thái dân an.

Sự quan tâm của các triều đại phong kiến qua việc xây dựng quán thờ, ban sắc phong, sáng tác văn chương, tổ chức tế lễ đã giúp tín ngưỡng này hòa nhập sâu sắc vào đời sống tinh thần người Việt. Giáo sư, Tiến sĩ Đinh Khắc Thuân cho rằng, đây là một trong những tín ngưỡng thể hiện rõ tư tưởng dung hòa giữa đạo giáo và tín ngưỡng dân gian, tạo nên sức sống bền vững của văn hóa Việt qua các thời kỳ.

Trong khi đó, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Tá Nhí (Viện Nghiên cứu Hán Nôm) đã phân tích hàng loạt văn bản cổ cho thấy sự lan tỏa và biến đổi linh hoạt của tín ngưỡng Huyền Thiên Chân Vũ, từ cung đình đến dân gian, phản ánh mối giao thoa văn hóa Việt – Trung nhưng vẫn mang sắc thái riêng biệt của người Việt trong việc tôn vinh các vị thần bảo hộ quốc gia.

Đối với Đình Đông Thành – Quán Chân Thiên, các nhà nghiên cứu đánh giá đây là một di tích đặc biệt hiếm hoi còn lưu giữ được hệ thống tư liệu Hán Nôm, sắc phong và văn bản hành chính cổ có giá trị cao. Di tích thờ song song Huyền Thiên Chân Vũ Thượng Đế và Đương cảnh Thành hoàng, thể hiện sự hòa hợp giữa tín ngưỡng Đạo giáo và tín ngưỡng Thành hoàng – một nét đặc trưng của văn hóa Thăng Long.

Thông qua việc khai thác các nguồn tư liệu như bộ “Hà Thành thần sắc” (1909) và bản kê khai di tích địa phương, các học giả đã làm sáng tỏ lịch sử thờ phụng, các lần phong sắc, cùng những nghi thức tế lễ được duy trì qua nhiều thế kỷ. Nhà nghiên cứu Nguyễn Đức Dũng (Cục Di sản Văn hóa, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) nhấn mạnh rằng việc “chỉnh lý và thống nhất hệ thống thờ tự tại di tích không chỉ mang ý nghĩa tôn giáo mà còn có giá trị khoa học – góp phần xây dựng nền tảng vững chắc cho công tác bảo tồn, phục dựng và phát huy giá trị di sản trong bối cảnh đô thị hiện nay”.

Đáng chú ý, nhóm của Tiến sĩ Lê Phương Duy đề xuất việc số hóa dữ liệu Hán Nôm, lập bản đồ di sản số và phát triển các sản phẩm truyền thông tương tác, giúp kết nối di tích với du lịch văn hóa và giáo dục cộng đồng, mở ra hướng tiếp cận mới trong công tác quản lý và bảo tồn.

Phát biểu tại buổi tọa đàm, ông Nguyễn Đức Tiến – Trưởng Tiểu ban Quản lý di tích, kiêm Thủ từ Đình Đông Thành – chia sẻ: “Đình Đông Thành không chỉ là nơi thờ tự linh thiêng, mà còn là không gian văn hóa sống của cộng đồng phố cổ. Chúng tôi mong muốn những giá trị tâm linh, đạo đức và nhân văn nơi đây sẽ tiếp tục được lan tỏa trong đời sống hôm nay”.

Các ý kiến cũng nhấn mạnh vai trò của cộng đồng dân cư địa phương, những người trực tiếp gìn giữ di tích qua nhiều thế hệ. Chính sự đồng thuận, tự nguyện và ý thức của người dân đã giúp Đình Đông Thành duy trì sức sống của một “di sản sống” – nơi quá khứ và hiện tại giao hòa trong từng nhịp sinh hoạt.

Đại diện Ban Quản lý Hồ Hoàn Kiếm và Phố Cổ Hà Nội khẳng định, buổi tọa đàm không chỉ là sự kiện khoa học mà còn là hành động thiết thực nhằm kết nối nghiên cứu-quản lý-cộng đồng, hướng tới mô hình bảo tồn bền vững. Những kết quả nghiên cứu hôm nay sẽ là cơ sở quan trọng cho công tác chỉnh lý, phục dựng và khai thác giá trị di tích trong tương lai, góp phần khẳng định Đình Đông Thành – Quán Chân Thiên là một “hạt nhân văn hóa” trong không gian di sản khu phố cổ Hà Nội.

Buổi tọa đàm khép lại với ấn tượng sâu sắc về tinh thần học thuật, trách nhiệm xã hội và tình yêu di sản. Từ những trang tư liệu cổ được khơi mở, những ý kiến tâm huyết được chia sẻ, Đình Đông Thành – Quán Chân Thiên tiếp tục khẳng định vị thế một chứng tích sống động của lịch sử Thăng Long – Hà Nội, nơi mạch nguồn văn hóa dân tộc vẫn bền bỉ chảy qua từng thế kỷ, giữa lòng một đô thị hiện đại đang đổi thay từng ngày.