1. Đây là lần đầu tiên Chi hội Đồ họa 2 (Hội Mỹ thuật Việt Nam) tổ chức triển lãm toàn quốc giới thiệu các thiết kế bìa sách báo, tạp chí và tôn vinh các họa sĩ thiết kế ba miền. Công chúng đã được xem những bìa sách, báo, tạp chí được thiết kế ấn tượng và giao lưu với chính những người đã tạo nên chúng.
Theo họa sĩ Tiến Vượng, Chi hội trưởng Đồ họa 2, thiết kế mỹ thuật bìa báo, tạp chí là một trong những lĩnh vực sáng tạo thẩm mỹ đặc thù, nhưng lại ít khi được vinh danh. Nhiều năm làm Chi hội trưởng, anh lắng nghe tâm tư của rất nhiều thế hệ họa sĩ. Họ là những người âm thầm làm đẹp cho báo, tạp chí, sách… nhưng khi vinh danh, người ta thường tôn vinh những tác giả xuất hiện trên mặt chữ mà “quên mất” những người đứng sau hình ảnh, bố cục, bìa sách, bìa báo. Từng trực tiếp trình bày, dàn trang, vẽ minh họa không biết bao nhiêu số báo, họa sĩ Tiến Vượng hiểu rõ, họa sĩ thiết kế không đơn thuần là người vẽ mà còn là người làm văn hóa. Muốn thiết kế một bìa báo tốt, họ phải đọc tác phẩm, hiểu nhân vật, đồng cảm với nội dung. Trong khi nhà văn xuất hiện ở “kênh chữ”, họa sĩ làm việc ở “kênh hình” là lời chào, sân khấu mở đầu để tôn vinh người viết.
Việt Nam vẫn đi sau một bước so thế giới trong việc ứng dụng công nghệ số vào thiết kế mỹ thuật cho các ấn phẩm. Trong khi các nước phát triển đã số hóa thiết kế từ những năm 1970 và khuyến khích sự hợp tác sáng tạo giữa tác giả và họa sĩ, thì tại Việt Nam, quá trình này còn rời rạc và mang tính trực quan nhiều hơn. Họa sĩ quốc tế thường đóng vai trò đồng tác giả, cùng tham gia vào quá trình hình thành câu chuyện thị giác cho tác phẩm. Ngược lại, tại Việt Nam, phần lớn thiết kế mỹ thuật mang tính minh họa thuần túy, và chưa thật sự trở thành một phần trong cấu trúc nội dung tổng thể.
Theo họa sĩ Nguyễn Thu Thủy, Chi hội phó Đồ họa 2, Phó Trưởng khoa Nghệ thuật và Thiết kế (Trường Khoa học liên ngành nghệ thuật, Đại học Quốc gia Hà Nội) ở nước ngoài, họa sĩ có thể được chia sẻ doanh thu từ cuốn sách, yếu tố tạo động lực để đầu tư sâu vào thiết kế. Trong khi đó, tại Việt Nam, chi phí dành cho thiết kế mỹ thuật thường thấp, khiến nhiều tác phẩm thiếu đầu tư chiều sâu. Dù vậy, vẫn có những trường hợp “vượt khó” nhờ sự đồng cảm giữa họa sĩ và nội dung, cho ra đời những thiết kế ấn tượng dù kinh phí hạn hẹp.
2. Các tác phẩm từ triển lãm cho thấy, xu hướng ứng dụng đa chất liệu trong thiết kế bìa ngày càng phong phú, vẽ tay, ảnh chụp, tranh kỹ thuật số, kết hợp đồ họa trên nhiều nền tảng truyền thông. Tuy nhiên, theo họa sĩ Tiến Vượng, thách thức lớn nhất vẫn là làm sao giữ được cá tính nghệ thuật và dấu ấn Việt trước nguy cơ đồng dạng hóa trong kỷ nguyên AI. Họa sĩ cho biết, ngày xưa chúng tôi vẽ tay bằng bút lông, bút sắt. Nay mọi thứ chuyển sang kỹ thuật số, từ “kênh hình” của báo chí, họa sĩ thiết kế nay trở thành chủ thể. Công nghệ số đã thôi thúc họ phải thích ứng nhanh, nắm vững AI, thiết kế đồ họa, giao diện đa nền tảng. Tuy nhiên, công nghệ chỉ là phương tiện. Còn cốt lõi vẫn là cá tính sáng tạo và bản sắc. Chúng ta không đối đầu với AI. Chúng ta dùng AI để giữ lại đặc trưng của ngòi bút và dân tộc.
Cùng quan điểm, họa sĩ Nguyễn Thu Thủy nhấn mạnh, trong bối cảnh văn hóa đọc dần thu hẹp, thiết kế mỹ thuật đóng vai trò không chỉ là “làm đẹp”, mà còn là phương tiện truyền tải tinh thần nội dung và thu hút độc giả. Các ấn phẩm báo chí, sách, tạp chí hiện nay không thể tách rời yếu tố thiết kế, đặc biệt trong môi trường số, nơi thị giác đóng vai trò then chốt trong tương tác. Trong thời đại công nghệ số và AI, nguy cơ các tác phẩm trở nên đồng dạng, thiếu cá tính là rất rõ ràng. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết đối với mỗi họa sĩ bởi thiết kế mỹ thuật không chỉ là kỹ thuật, đó là tầm nhìn và cốt cách.
Dù Việt Nam chưa theo kịp hoàn toàn với xu hướng thiết kế toàn cầu, nhưng các hoạt động chuyên môn, sự góp mặt của lực lượng họa sĩ trẻ và sự cởi mở từ các chi hội chuyên ngành đang tạo nên động lực mới. Thiết kế mỹ thuật từ chỗ là phần phụ họa đang dần khẳng định vị trí như một ngôn ngữ sáng tạo độc lập, gắn chặt với hành trình chuyển đổi số của ngành xuất bản báo chí Việt Nam.
Thiết kế mỹ thuật hiện đại không bó hẹp trong một phương thức, từ vẽ tay, tranh sơn dầu, ảnh chụp đến các công cụ đồ họa, tất cả đều có thể trở thành ngôn ngữ thị giác nếu phù hợp thị hiếu và định hướng thẩm mỹ của độc giả. Tuy nhiên, thách thức lớn nhất là làm sao cân bằng giữa sáng tạo cá nhân, yêu cầu của tác giả và mục tiêu từ phía tòa soạn, nhà xuất bản.
