Thúc đẩy phát triển, ứng dụng và quản trị trí tuệ nhân tạo an toàn, trách nhiệm và nhân văn

Chiều 15/10, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội phối hợp Bộ Khoa học và Công nghệ, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam tổ chức Hội thảo “Góp ý hoàn thiện dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo”.

Đặt nền móng pháp lý cho toàn bộ hệ sinh thái trí tuệ nhân tạo

Theo Tiến sĩ Trần Văn Khải, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội: Trí tuệ nhân tạo là nền tảng công nghệ mang tính đột phá của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, đang tác động sâu sắc đến mọi lĩnh vực của đời sống, từ sản xuất, kinh doanh, giáo dục, y tế, giao thông, đến quốc phòng và an ninh. Ở Việt Nam, trí tuệ nhân tạo được xác định là một trong những công nghệ ưu tiên quốc gia, đóng vai trò then chốt trong chuyển đổi số, phát triển kinh tế tri thức và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

Nghị quyết số 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia đã đặt mục tiêu Việt Nam thuộc nhóm 3 nước dẫn đầu khu vực Đông Nam Á về nghiên cứu và phát triển trí tuệ nhân tạo; từng bước làm chủ một số công nghệ chiến lược, công nghệ số như trí tuệ nhân tạo; phát triển mạnh mẽ ứng dụng trí tuệ nhân tạo dựa trên dữ liệu lớn đối với các ngành, lĩnh vực quan trọng.

Tuy nhiên, sự phát triển nhanh của trí tuệ nhân tạo cũng đặt ra nhiều thách thức về pháp lý, đạo đức, trách nhiệm và an toàn, đòi hỏi phải có hành lang pháp lý phù hợp, vừa quản lý chặt chẽ, vừa khuyến khích, thúc đẩy phát triển, đổi mới sáng tạo.

Chính vì vậy, việc kịp thời xây dựng dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo trình Quốc hội xem xét, ban hành có ý nghĩa hết sức quan trọng.

“Đây là đạo luật đầu tiên của Việt Nam trong lĩnh vực này, góp phần tạo nền tảng pháp lý thúc đẩy nghiên cứu phát triển, ứng dụng và quản trị AI một cách an toàn, có trách nhiệm và nhân văn”, ông Khải nêu rõ.

Làm rõ cơ chế bảo hiểm, giới hạn trách nhiệm và tiêu chí phân bổ rủi ro -bảo đảm tính hợp lý, khả thi

Ông Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng thư ký kiêm Trưởng Ban Pháp chế Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam nhận định, việc Quốc hội và Chính phủ chủ động xây dựng Luật Trí tuệ nhân tạo là một bước đi kịp thời, thể hiện tư duy kiến tạo thể chế, đón bắt xu thế công nghệ và khơi mở không gian đổi mới sáng tạo. Đây là đạo luật đầu tiên tại Việt Nam đặt nền móng pháp lý cho toàn bộ hệ sinh thái trí tuệ nhân tạo - từ phát triển, ứng dụng, đến quản lý rủi ro và bảo vệ quyền lợi người dân.

Nhấn mạnh từ góc nhìn doanh nghiệp, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam đánh giá cao tinh thần cầu thị, khoa học và đổi mới trong dự thảo Luật, ông Tuấn cho biết, nhiều nội dung then chốt đã được tiếp cận theo chuẩn mực quốc tế như: quản lý dựa trên rủi ro, cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox), đạo đức và quyền con người trong trí tuệ nhân tạo, hay các quy định về minh bạch, giải trình và gắn nhãn nội dung sinh bởi trí tuệ nhân tạo.

Tuy nhiên, để Luật thực sự đi vào cuộc sống và trở thành động lực phát triển, ông Tuấn cũng lưu ý một số điểm lớn: Cần bảo đảm sự linh hoạt và thích ứng trong khung pháp lý; giảm tối đa rào cản hành chính cho doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và startup. Đồng thời, cần đầu tư nghiêm túc cho hạ tầng dữ liệu và tính toán - đây là "nhiên liệu" sống còn của trí tuệ nhân tạo; xác định rõ trách nhiệm pháp lý, đặc biệt trong chuỗi giá trị trí tuệ nhân tạo - từ nhà phát triển, nhà cung cấp đến người triển khai.

“Việc Luật đề xuất trách nhiệm pháp lý khách quan với hệ thống rủi ro cao là phù hợp, nhưng cần làm rõ cơ chế bảo hiểm, giới hạn trách nhiệm và tiêu chí phân bổ rủi ro một cách hợp lý và thực thi được”, ông Tuấn nói.

Điều 11 và Điều 15 dự thảo Luật quy định hệ thống trí tuệ nhân tạo có rủi ro cao phải tự phân loại và đánh giá sự phù hợp ban đầu trước khi đưa ra thị trường hoặc khi có thay đổi đáng kể trong quá trình vận hành.

Theo luật sư Nguyễn Tuấn Linh - Công ty Luật quốc tế BMVN, quy định tự đánh giá/phân loại yêu cầu hệ thống trí tuệ nhân tạo có rủi ro cao quá rộng và có thể yêu cầu các nhà cung cấp hoặc nhà nhập khẩu nền tảng phát triển trí tuệ nhân tạo phân loại tất cả các hệ thống trí tuệ nhân tạo mà người dùng tạo ra thông qua các nền tảng - điều không khả thi về mặt kỹ thuật đối với các nhà cung cấp hoặc nhà nhập khẩu và cũng không phù hợp với thực tiễn của ngành trí tuệ nhân tạo.

“Việc giao trách nhiệm này cho chủ sở hữu nền tảng cũng có thể gây ra những hậu quả không mong muốn. Nó có thể không khuyến khích họ cung cấp môi trường phát triển mở hoặc linh hoạt, đặc biệt là đối với các công ty khởi nghiệp, nhà nghiên cứu và doanh nghiệp”, luật sư nói.

Từ những phân tích trên, luật sư Tuấn Linh khuyến nghị cần có một sự miễn trừ rõ ràng - nhà cung cấp hoặc nhà nhập khẩu các nền tảng phát triển trí tuệ nhân tạo được miễn tiến hành tự phân loại các trí tuệ nhân tạo có rủi ro cao do người dùng của họ tạo ra.

Về cơ chế tiền kiềm đối với hệ thống trí tuệ nhân tạo, ông Trần Văn Trí, Giám đốc Công ty cổ phần Truyền thông Luật Việt Nam đề nghị nên xem xét linh hoạt hơn để không làm chậm tiến độ ra mắt sản phẩm trí tuệ nhân tạo, đặc biệt trong bối cảnh công nghệ thay đổi nhanh. Đồng thời, cần có quy định cụ thể, rõ ràng hơn về phạm vi, mức độ áp dụng trí tuệ phải gắn nhãn.