Ở lại với nghề, chờ được gọi tên

Giờ đây, hy vọng đã có điểm tựa: Luật Nhà giáo được Quốc hội thông qua, Công điện 61/CĐ-TTg được ban hành ngày 10/5/2025 và dự thảo Nghị định phụ cấp ưu đãi nghề đang chờ hiện thực hóa.

Những người giữ lửa thầm lặng

Cô Nguyễn Thị Hợp sinh con đầu lòng vào một ngày cuối đông ở Thanh Hóa. Thay vì được nghỉ ngơi và tận hưởng niềm vui làm mẹ, cô phải chờ từng đồng lương ít ỏi chưa biết khi nào về tài khoản. Là giáo viên mầm non hợp đồng hơn 10 năm đứng lớp, cô chưa từng có tên trong danh sách biên chế. Hợp đồng kéo dài chín tháng - đủ để cô chăm trẻ, dạy học, trực trường - nhưng không đủ điều kiện để đóng bảo hiểm, nhận phụ cấp hay xét thi đua. Mỗi cuối năm học, cô lại lo: liệu năm sau có còn được gọi lại?

Cùng tâm trạng ấy là chị Phạm Thị Ánh Hồng, nhân viên thiết bị Trường trung học cơ sở Trung Dã (Sóc Sơn, Hà Nội). Trong khi học sinh và giáo viên nghỉ hè, chị vẫn đến trường mỗi ngày để kiểm kê, vệ sinh, sửa chữa thiết bị cho năm học mới. Làm việc quanh năm, tiếp xúc hóa chất thường xuyên nhưng chị không có phụ cấp độc hại, kiêm nhiệm, không được xét thi đua hay cử đi tập huấn.

Khắc phục tình trạng thiếu giáo viên mầm non

13/10/2020 02:20

Câu chuyện của cô Hợp, chị Hồng không phải là cá biệt. Nhiều người không đứng trên bục giảng nhưng lại giữ cho ngôi trường vận hành mỗi ngày. Họ có thể không được gọi là “nhà giáo” theo luật định cũ, nhưng lại là một phần không thể thiếu để tạo nên môi trường học đường.

Tình trạng thiếu hụt giáo viên, đặc biệt là ở bậc mầm non, đang trở nên nghiêm trọng. Từ tháng 8/2023 đến tháng 4/2024, hơn 1.600 giáo viên mầm non đã nghỉ việc, chiếm 22% tổng số giáo viên rời bỏ nghề. Năm học 2024-2025, cả nước thiếu thêm gần 20 nghìn giáo viên mầm non và phổ thông so với năm trước. Nếu không có giải pháp kịp thời, đến năm 2030, con số thiếu hụt có thể lên tới hơn 55 nghìn giáo viên, ảnh hưởng trực tiếp đến mục tiêu phổ cập giáo dục mầm non và nâng cao chất lượng nuôi dạy trẻ.

Sự thiếu hụt ấy không chỉ nằm ở đội ngũ giáo viên. Cả nước hiện có khoảng 246.800 nhân viên trường học làm việc trong các cơ sở giáo dục công lập, phụ trách các mảng thiết bị, thư viện, y tế học đường, công nghệ thông tin, kế toán, văn thư, bảo vệ, cấp dưỡng, lao công... Nhưng trong số đó, chỉ khoảng 95.600 người có biên chế; còn lại 151.200 người là hợp đồng.

Phần lớn lực lượng này được xếp lương khởi điểm theo hệ số thấp: 1,86 đối với trình độ trung cấp, 2,1 đối với cao đẳng - tương đương 4,3 đến 6,9 triệu đồng/tháng (tính theo lương cơ sở 2,34 triệu đồng từ tháng 7/2024). Đây là mức thu nhập thấp hơn đáng kể so với giáo viên hay cán bộ hành chính, trong khi khối lượng công việc thường không hề nhẹ và có thể kéo dài suốt cả năm, không có kỳ nghỉ hè như giáo viên.

Khoảng trống về cơ chế, chính sách

Một trong những bất cập phổ biến là tình trạng ký hợp đồng ngắn hạn theo quý hoặc theo năm học, khiến giáo viên không tích lũy đủ thời gian đóng bảo hiểm để được tuyển dụng chính thức. Nguyên Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ Nguyễn Anh Hùng thừa nhận: “Ký hợp đồng theo quý khiến nhà trường không thể đóng bảo hiểm đầy đủ cho giáo viên hợp đồng”. Đây không chỉ là thiệt thòi cá nhân mà còn cho thấy lỗ hổng trong chính sách quản lý nhân sự công lập.

Bà Bùi Thị An, nguyên đại biểu Quốc hội, từng đặt vấn đề: “Hợp đồng 5-10 năm vẫn không được vào biên chế - do tiêu chí không rõ ràng hay do cách làm chưa thống nhất? Bộ Giáo dục và Đào tạo, các cơ quan liên quan cần rà soát, vướng ở đâu thì gỡ ở đó”.

Không chỉ thiếu cơ chế đồng bộ, sự lúng túng ở cấp địa phương còn phản ánh khoảng trống trong phân bổ biên chế. Giám đốc Sở Nội vụ tỉnh Thanh Hóa Trần Quốc Huy cho biết: “Ngân sách hạn chế, chỉ tiêu biên chế thấp khiến địa phương rất khó xoay xở. Rất cần sự linh hoạt từ Trung ương để có thể ký hợp đồng dài hạn hoặc bổ sung biên chế kịp thời”.

Tại Phú Thọ, ông Lê Anh Văn, nguyên Trưởng phòng Nội vụ huyện Lâm Thao cũng nêu rõ: “Thông tư số 19/2023/TT-BGDĐT ngày 30/10/2023 của Bộ Giáo dục và Đào tạo quy định tỷ lệ giáo viên/lớp rất cao, nhưng biên chế Trung ương phân bổ không đáp ứng được, các trường buộc phải giữ lại giáo viên hợp đồng để duy trì hoạt động”.

Nhìn vào hệ thống thi đua-khen thưởng, nhiều nhân viên trường học không có tiết dạy, không tham gia hội thi chuyên môn, phụ trách học sinh giỏi… nên bị loại khỏi danh sách xét khen thưởng, dù vẫn đảm nhận và hoàn thành tốt các công việc thiết yếu. Trong khi giáo viên có lộ trình nâng hạng theo quy định chức danh nghề nghiệp, thì phần lớn nhân viên trường học vẫn giậm chân tại hệ số khởi điểm sau cả chục năm công tác. Họ không có mã ngạch riêng, không được tập huấn chuyên sâu, không nằm trong diện quy hoạch phát triển nghề nghiệp. Nhiều người dù có năng lực và tinh thần trách nhiệm cao vẫn không đủ điều kiện thi viên chức, chỉ vì thiếu hợp đồng đúng quy định hoặc chưa đủ thời gian đóng bảo hiểm.

Trước thực trạng này, Thứ trưởng Giáo dục và Đào tạo Hoàng Minh Sơn cho biết: “Bộ đang nghiên cứu đề xuất chế độ phụ cấp nghề phù hợp với từng vị trí việc làm. Việc xét thăng hạng chức danh nghề nghiệp cũng là một trong những giải pháp để giữ chân và ổn định nhân lực”.

Khi chính sách bắt đầu gọi tên

Ngày 10/5/2025, Thủ tướng Chính phủ ban hành Công điện 61/CĐ-TTg, yêu cầu các địa phương khẩn trương bổ sung biên chế giáo viên và nhân viên trường học, nhất là ở vùng khó khăn, khối mầm non và tiểu học. Đồng thời, chỉ đạo các bộ, ngành liên quan xử lý dứt điểm những bất cập kéo dài: hợp đồng ngắn hạn, thiếu phụ cấp và quyền lợi chưa bảo đảm cho người lao động trong nhà trường.

Tháng 6/2025, Quốc hội đã thông qua Luật Nhà giáo (Luật). Theo Điều 2, khái niệm “nhà giáo” lần đầu tiên được mở rộng, bao gồm cả giáo viên hợp đồng, giáo viên ngoài công lập và nhân viên hỗ trợ giảng dạy như thiết bị, thư viện, y tế học đường. Khoản 3, Điều 14 quy định, người từng giảng dạy ở vị trí phù hợp sẽ được ưu tiên khi tuyển dụng viên chức...

Cùng với đó, Luật đặt nền tảng cho lộ trình nghề nghiệp rõ ràng: từ hệ thống chức danh nhà giáo (Điều 12), chuẩn nghề nghiệp (Điều 13), đến chính sách đào tạo, bồi dưỡng thường xuyên (Điều 31). Điều 23 xác lập nguyên tắc xếp lương nhà giáo ở mức cao nhất trong hệ thống hành chính-sự nghiệp, đồng thời tạo cơ sở cho việc thiết lập phụ cấp ưu đãi nghề theo đặc thù vị trí và điều kiện công tác.

Không chỉ dừng ở cam kết chính sách, Điều 6 của Luật đã giao trách nhiệm cho Chính phủ, Bộ Giáo dục và Đào tạo quy hoạch phát triển đội ngũ ngành giáo dục, xây dựng chuẩn đạo đức, chuyên môn và hệ thống an sinh nghề nghiệp một cách đồng bộ, bền vững.

Hiện nay, Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng đang hoàn thiện Dự thảo Nghị định phụ cấp, đề xuất hỗ trợ 15-25% lương cho các vị trí không giảng dạy như thiết bị, thư viện, y tế, văn thư, bảo vệ - một bước tiến nhằm hiện thực hóa các chính sách của Nhà nước.