Ý nghĩa hàn lâm của thư viện trong đời sống tri thức
Ngày nay, các thư viện tại Pháp được định vị như một dịch vụ công thiết yếu, với mục tiêu bảo đảm quyền tiếp cận một cách bình đẳng cho tất cả mọi người trước văn hóa, thông tin, giáo dục, nghiên cứu và giải trí.
Vai trò của thư viện tại Pháp đã vượt xa chức năng của các trung tâm lưu trữ tài liệu đơn thuần, mà đã trở thành những không gian mang tính cộng đồng thúc đẩy sự tiến bộ, tăng cường tương tác và sáng tạo xã hội, góp phần quan trọng vào sự phát triển của quốc gia.
Về mặt giáo dục, thư viện, đặc biệt là thư viện đại học và chuyên ngành, là nền tảng không thể thiếu cho hoạt động giảng dạy, học tập và nghiên cứu. Với nguồn tài liệu phong phú, thư viện tạo ra một môi trường tra cứu và học tập lý tưởng.
Sinh viên và người làm nghiên cứu có thể tập trung, trao đổi và xây dựng kiến thức. Hơn nữa, việc tiếp cận các không gian nghiên cứu chuyên ngành trong thư viện giúp người học xây dựng mối quan hệ xã hội ngay từ khi còn trên ghế nhà trường.
Về mặt văn hóa, thư viện hiện đại còn cung cấp cho người dùng một “không gian thực hành văn hóa”, tương tác và khám phá tri thức theo cách tiếp cận riêng của bản thân, thay vì chỉ khai thác thông tin như trước.
Do đó, các kiến trúc sư và nhà quản lý thư viện tại Pháp càng chú trọng hơn cả vào việc thiết kế không gian linh hoạt, cởi mở và kết nối, khuyến khích sự giao thoa, liên kết giữa các lĩnh vực tri thức.
Về mặt xã hội, mạng lưới thư viện trên toàn nước Pháp có hơn 15.500 thiết chế phổ rộng từ quy mô quốc gia xuống tới từng địa phương, kể cả vùng sâu vùng xa.
Tóm lại, mạng lưới thư viện ở Pháp là một hệ thống đa tầng từ quốc gia, đại học, công cộng, chuyên ngành cho đến lưu động và trực tuyến. Nhờ đó, mọi người dân, từ học giả đến người dân, từ thành thị đến nông thôn, đều có thể tiếp cận tri thức một cách bình đẳng. Thậm chí, thư viện ở Pháp còn đóng một vai trò quan trọng không kém trong thời đại hiện nay: Xóa bỏ nạn mù chữ và mù công nghệ.
Năm 2021, Pháp ban hành Luật Robert với mục tiêu thu hẹp bất bình đẳng về tiếp cận tri thức và củng cố sự gắn kết xã hội, quy định rõ về quyền truy cập miễn phí vào tài nguyên thông tin-tri thức cho tất cả mọi người, bất kể điều kiện tài chính hay trình độ học vấn.
Một số di sản kiến trúc và tri thức tiêu biểu tại Paris
Thư viện Quốc gia Pháp Richelieu
Có tiền thân là Thư viện Hoàng gia từ năm 1721, Thư viện Quốc gia Pháp Richelieu là một quần thể kiến trúc và tri thức đồ sộ rộng 58.000m2. Đây là một trong những kho tư liệu phong phú nhất thế giới, lưu trữ bản thảo, bản in khắc, huân huy chương, sách in, cùng nhiều bộ sưu tập từ thời Trung cổ.
Vào những năm 1860 dưới thời vua Pháp Napoléon Đệ Tam, công trình được mở rộng thêm Phòng đọc sách Labrouste, theo bản thiết kế của kiến trúc sư cùng tên với kết cấu kim loại, kính và gốm sứ độc đáo, cùng trần nhà lấy cảm hứng từ mái vòm kiến trúc Phục hưng Byzantine. Sau đó, kiến trúc sư Jean Louis Pascal đã xây dựng thêm Phòng Bầu dục với sức chứa 150 chỗ ngồi được mở cửa miễn phí cho công chúng.
Ngoài khu vườn với nhiều loại cây xanh, Thư viện Quốc gia Pháp Richelieu còn tích hợp các dịch vụ hiện đại như quán cà-phê, cửa hàng sách, và các không gian tương tác cho trẻ em.
Thư viện Mazarine
Được xây dựng vào năm 1643 trong khuôn viên Viện Hàn lâm Pháp, Mazarine là thư viện công cộng lâu đời nhất nước Pháp. Xuất phát từ bộ sưu tập cá nhân của Hồng y Mazarine, thư viện ra đời với ý tưởng tiến bộ là trao quyền tiếp cận tri thức cho tất cả mọi người.
Thư viện Mazarine hiện lưu giữ hơn 600.000 đầu sách, trong đó có nhiều bản in cổ và bản thảo quý hiếm. Thư viện còn trưng bày hơn 200 tác phẩm nghệ thuật và đồ vật quý, như tượng giáo sĩ Richelieu bằng đồng, quả địa cầu thiên văn của nhà địa lý học Coronelli và những chiếc đèn chùm từng thuộc về Nữ hầu tước De Pompadour (thế kỷ 18).
Ngày nay, Thư viện Mazarine trở thành một trung tâm nghiên cứu quan trọng cho các chuyên gia về lịch sử, văn học và nghệ thuật và mở cửa cho tất cả công chúng Pháp cũng như du khách quốc tế.
Thư viện Sainte-Geneviève
Được khởi công từ năm 1844 và xây dựng trong vòng 8 năm theo thiết kế của kiến trúc sư Henri Labrouste, Thư viện Sainte-Geneviève ở bên cạnh Điện Panthéon (Paris) ngày nay là điểm đến không thể bỏ qua đối với sinh viên và những người yêu sách.
Có nguồn gốc trong khuôn viên Tu viện Sainte-Geneviève vào thế kỷ thứ 6, thư viện đã trở nên quá tải sau nhiều thế kỷ phát triển và được chuyển đến địa điểm hiện tại.
Kiến trúc của Thư viện Sainte-Geneviève mang đậm nét cảm hứng được lấy từ kiến trúc vương cung thánh đường, với kết cấu sắt và các cột gang được chạm khắc tinh xảo. Vẻ ngoài của tòa nhà được thiết kế theo phong cách tân Gothic khá giản dị, nhưng không gian bên trong lại vô cùng ấn tượng và tràn ngập ánh sáng.
Với khoảng 2 triệu tài liệu cùng sự góp mặt của các bộ sưu tập tôn giáo quan trọng, Thư viện Sainte-Geneviève là nơi học tập quen thuộc của sinh viên từ các trường đại học lân cận và điểm tham quan miễn phí cho tất cả mọi người.
Thư viện Lịch sử Nghệ thuật
Phòng Labroust trong Viện Lịch sử Nghệ thuật Quốc gia (INHA) được tách ra với tên gọi Thư viện Lịch sử Nghệ thuật, được mệnh danh là một trong những thư viện đẹp nhất Paris.
Không gian được nâng đỡ bởi các cột kim loại cao 10m. Trên trần là chín mái vòm bằng kính được lấy cảm hứng từ những chiếc tùng váy crinoline vô cùng thịnh hành vào những năm 50 của thế kỷ 19.
Với kho tàng tài liệu khổng lồ về lịch sử nghệ thuật, gồm 550.000 sách in và 7.000 đầu tạp chí, Thư viện Lịch sử Nghệ thuật hướng tới tạo ra một không gian nghiên cứu cho giới học thuật, không mở cửa cho công chúng. Tuy nhiên, du khách vẫn có thể tham quan vào những dịp đặc biệt như Ngày Di sản châu Âu (tháng 9 hằng năm) hoặc tham dự các hội thảo.
Nhiều thách thức trong bối cảnh hiện nay
Có vai trò lịch sử và có ý nghĩa hàn lâm và vai trò thông tin-văn hóa quan trọng như vậy trong hàng trăm năm qua, nhưng hệ thống thư viện Pháp đang đối mặt với nhiều thách thức trong bối cảnh hiện nay.
Sự bùng nổ của mạng Internet và các nguồn tài nguyên số đã làm thay đổi thói quen đọc và tìm kiếm thông tin của công chúng. Tỷ lệ người đọc sách, nhất là giới trẻ, có chiều hướng giảm. Sau thời kỳ tăng trưởng mạnh mẽ trong giai đoạn 1980 và 2000, lượng người đến thư viện hiện nay đã chững lại.
Công chúng ngày nay cũng đòi hỏi nhiều hơn từ một thư viện đơn thuần. Theo đó, không còn chỉ là nơi tra cứu hay mượn sách, thư viện còn phải là một không gian học tập, làm việc, giao lưu và trải nghiệm văn hóa.
Trang thông tin điện tử của tập san chuyên ngành thư viện tại Pháp BBF có đăng tải bài viết “Không gian sáng tạo và hợp tác giảng dạy. Thư viện trong diện mạo mới?” của ba đồng tác giả Coline Blanpain, Isabelle Eleuche và Enrica Harranger.
Trong đó, các chuyên gia cho rằng, các nhu cầu của thời đại hiện nay đòi hỏi thư viện phải liên tục đổi mới, cung cấp các dịch vụ đa dạng từ góc làm việc riêng biệt, không gian chung, phòng họp, đến các không gian sáng tạo và cả các chương trình văn hóa.
Hơn thế, bài viết “Đào tạo năng lực thông tin cho sinh viên năm thứ nhất đại học: Ai là người hướng dẫn?” của tác giả Christel Candalot được xuất bản trên cổng thông tin BBF cũng đề cập đến một vấn đề quan trọng.
Thư viện phải tạo ra một môi trường học thuật, hỗ trợ tốt nhất cho người dùng, đặc biệt là giúp sinh viên năm nhất thích nghi, cảm thấy tự tin và trải nghiệm khám phá tri thức một cách tự chủ.
Biện pháp bảo tồn và phát huy giá trị mang tính chiến lược
Để duy trì và tăng cường vai trò của các công trình thư viện, Chính phủ Pháp đã và đang triển khai nhiều biện pháp chiến lược.
Kể từ những năm 1980, Pháp đã liên tục đầu tư mạnh mẽ vào việc xây dựng, cải tạo và hiện đại hóa các thư viện. Mục đích là không chỉ mở rộng diện tích mà còn chú trọng đến chất lượng kiến trúc, tạo ra những không gian thoải mái, thẩm mỹ và hiện đại.
Các thư viện cũng chuyển mình thành những trung tâm đa phương tiện, tích cực số hóa các bộ sưu tập và phát triển các dịch vụ trực tuyến để đáp ứng nhu cầu của người dùng trong thời đại số.
Đồng thời, các hoạt động tại chỗ cũng được đa dạng hóa, như sự kiện văn hóa, triển lãm, hội thảo và các chương trình đào tạo kỹ năng.
Từ năm 2018, Nhà nước và chính quyền địa phương đã tăng cường hợp tác để kéo dài thời gian mở cửa của thư viện, cũng như kết nối chặt chẽ với các tổ chức giáo dục, xã hội để triển khai các chương trình chung.
Các thư viện ở Pháp, từ những công trình cổ kính mang đậm dấu ấn lịch sử và kiến trúc nay trở thành những trung tâm đa phương tiện hiện đại. Các thiết chế đó đã và đang khẳng định vai trò không thể thiếu trong việc phát huy trí tuệ, bảo tồn di sản và xây dựng một xã hội công bằng, tiến bộ.
Năm 2024, chương trình hành động quốc gia với tên gọi “Biblis en folie” (tạm dịch là “Sôi động cùng thư viện”) nhằm thúc đẩy việc đọc và tăng cường sự tham gia của cộng đồng tại các thư viện và trung tâm thông tin.
Bằng nhiều phương thức không ngừng đổi mới, thích ứng với những nhu cầu của thời đại và lấy đại chúng làm trung tâm, thư viện ở Pháp được kỳ vọng tiếp tục là những “ngọn hải đăng tri thức”, điểm đến du lịch độc đáo để trải nghiệm di sản và vẻ đẹp của nước Pháp.
