Bằng nỗ lực chăm lo toàn diện của cấp ủy chính quyền địa phương và Bộ đội Biên phòng Hà Tĩnh, người Chứt đã tự giác, tự tin tìm đến trường học, trạm y tế và tiếp cận phương thức sản xuất mới để “sáng cái đầu, ấm cái bụng”.
Người Chứt trồng cây đặc sản
Dưới cơn mưa nhẹ hạt của những ngày cuối mùa thu, hàng chục cán bộ, chiến sĩ Bộ đội Biên phòng, Công an Hà Tĩnh cùng đông đảo các đoàn viên, hội viên mặt trận đoàn thể xã Hương Trạch đang cùng với các hộ dân người Chứt tỷ mẩn đào lỗ, vun xới, cắm cọc rào gốc các hàng cây dó trầm bên sườn đồi thoai thoải ở bản Rào Tre.
Đây là lần đầu tiên đồng bào dân tộc Chứt ở Hà Tĩnh trồng thứ cây vừa lạ vừa quý, do cấp ủy, chính quyền địa phương và Bộ đội Biên phòng "cầm tay chỉ việc".
Theo chia sẻ của Thiếu tá Đoàn Văn Tiệp (Đồn Biên phòng Bản Giàng), sau khi từ bỏ cuộc sống hoang dã nơi núi cao, rừng sâu, đồng bào Chứt ở bản Rào Tre đã bắt đầu được tiếp cận, triển khai các phương thức sản xuất nông nghiệp mới và đã tự tay làm nên hạt lúa, củ khoai. Tuy vậy, một số hộ dân vẫn chưa từ bỏ hẳn tập quán canh tác nương rẫy, hái lượm và săn bắt... Nên đời sống của đa phần người dân ở đây vẫn còn khó khăn.
Thấu hiểu được những trở lực này, các cán bộ, chiến sĩ Đồn Biên phòng Bản Giàng đã không ngừng tìm kiếm giải pháp để giúp người dân phát triển kinh tế bền vững. "Sau nhiều nghiên cứu, chúng tôi nhận thấy cây dó trầm là một lựa chọn lý tưởng: dễ trồng, ít sâu bệnh, thích nghi tốt với đất đai vùng núi và đặc biệt mang lại nguồn thu nhập đáng kể", Thiếu tá Đoàn Văn Tiệp cho biết.
Cùng với việc tìm hiểu đặc tính cây trồng và chất đất, Thiếu tá Đoàn Văn Tiệp, nhân viên vận động quần chúng thuộc Tổ công tác Rào Tre (Đồn Biên phòng Bản Giàng) đã tiên phong trong việc triển khai mô hình này. Anh tự bỏ tiền túi hàng chục triệu đồng để mua hạt giống trầm hương, ươm cây con và cấp miễn phí cho bà con. Không chỉ vậy, anh còn cùng đồng đội xây dựng vườn ươm ngay tại khuôn viên đồn biên phòng, tạo điều kiện để hàng chục hộ dân tiếp cận với loại cây có giá trị kinh tế cao này.
Cũng theo chia sẻ của Thiếu tá Đoàn Văn Tiệp, việc đưa cây trầm hương vào canh tác không hề đơn giản, đặc biệt khi chi phí giống cây ban đầu vượt quá khả năng tài chính của nhiều hộ gia đình.
Để vượt qua rào cản này, các chiến sĩ Bộ đội Biên phòng đã hỗ trợ giống cây miễn phí và tổ chức các buổi tập huấn kỹ thuật. Từ cách đào hố, bón phân, đến phương pháp bảo vệ cây khỏi sâu bệnh, tất cả đều được hướng dẫn tỉ mỉ. Nhờ đó, bà con dần làm quen với mô hình kinh tế mới. Ngoài ra, các chiến sĩ còn khuyến khích trồng xen canh các loại cây ngắn ngày như sắn, đậu để tăng thu nhập trong thời gian chờ cây dó trầm trưởng thành.
Chị Hồ Thị Duyên, một trong những hộ dân đầu tiên được Tổ công tác Rào Tre hướng dẫn, hỗ trợ trồng cây dó trầm phấn khởi cho biết: "Bộ đội đã khảo sát rồi, cây dó trầm phù hợp với điều kiện đất đai và khí hậu nơi đây. Chúng tôi hy vọng loại cây này sẽ mang đến nguồn thu nhập ổn định, lâu dài".
Đồng chí Hoàng Quốc Nhã, Bí thư Đảng ủy xã Phúc Trạch chia sẻ, dó trầm từ lâu được xem là loại cây mang lại giá trị kinh tế cao, phù hợp với khí hậu và thổ nhưỡng vùng đồi núi Phúc Trạch. Với người dân Rào Tre, đây không chỉ là cây trồng mới, mà còn là "niềm hy vọng xanh" - mở ra hướng phát triển kinh tế bền vững, giúp bà con từng bước vươn lên thoát nghèo, ổn định cuộc sống.
Hoạt động trồng cây dó trầm lần này không chỉ đơn thuần là việc phủ xanh những triền đồi trọc, mà còn mang ý nghĩa sâu sắc trong việc bảo vệ môi trường sinh thái, phòng chống sạt lở đất, điều hòa nguồn nước.
Hơn thế nữa, đó là biểu hiện sinh động của tinh thần đoàn kết, gắn bó quân-dân, của tình cảm, trách nhiệm giữa chính quyền địa phương và các lực lượng đứng chân trên địa bàn với đồng bào dân tộc thiểu số trong hành trình đồng hành cùng đồng bào dân tộc Chứt xây dựng cuộc sống mới.
"Sáng cái đầu, ấm cái bụng"
Cùng với sự chăm lo đời sống toàn diện của Tổ công tác Rào Tre (Đồn Biên phòng Bản Giàng), những năm qua, có rất nhiều giáo viên không quản ngại khó khăn, vất vả xung phong mang ánh sáng tri thức đến với những trẻ em người dân tộc Chứt nơi đây. Họ không những dạy chữ cho các em nhỏ, mà còn chăm sóc, yêu thương trẻ em người dân tộc Chứt như chính những đứa con của mình.
Năm học 2025-2026, điểm trường Mầm non bản Rào Tre (Trường mầm non Hương Liên, xã Phúc Trạch) đón nhận 19 học sinh từ 2 đến 5 tuổi, tất cả đều là con em dân tộc Chứt. Đây không chỉ là nơi truyền đạt kiến thức mà còn là "ngôi nhà thứ hai" nơi các cô giáo đóng vai trò như những người mẹ, chăm sóc từ bữa ăn đến việc học hành.
Được chứng kiến buổi học đầy ắp tiếng cười, với tình thương yêu vô bờ bến của các cô giáo "vượt núi, cõng chữ" lên vùng cao chúng tôi càng thêm cảm phục tinh thần, nghị lực của các cô giáo cắm bản dẫu hoàn cảnh gia đình của các cô giáo còn rất nhiều khó khăn.
Trong bối cảnh điều kiện địa lý khắc nghiệt và phong tục tập quán khác biệt, câu chuyện của các giáo viên cắm bản đã trở thành nguồn cảm hứng, minh chứng cho sức mạnh của tình yêu nghề và lòng nhân ái.
Mỗi buổi sáng, công việc của các cô giáo tại bản Rào Tre bắt đầu từ rất sớm, khi mặt trời còn chưa ló dạng. Cô Hoàng Thị Hương, sinh năm 1975, có gần 30 năm kinh nghiệm trong ngành giáo dục và 24 năm gắn bó tại điểm trường này.
Cô kể lại: "Tôi dậy từ 5 giờ sáng để vệ sinh lớp học, sau đó bắt đầu hành trình đến từng nhà dân đón trẻ. Có cháu cách trường đến 3km, đường đồi núi quanh co, lầy lội, đặc biệt vào mùa mưa bão. Phụ huynh bận đi rẫy, đông con, nên ít có thời gian quan tâm. Chúng tôi phải gọi dậy, thay quần áo, vệ sinh cá nhân cho các em, thậm chí mang áo mưa đón trẻ tận nhà để bảo đảm các em đến lớp an toàn".
Cô Phan Thị Hoài Mơ, một giáo viên cách điểm trường hơn 26km, chia sẻ về những thử thách hằng ngày: "Đường vào trường khó khăn cả mùa nắng lẫn mùa mưa. Tôi tự nguyện vào đây để dạy các em dân tộc Chứt, niềm vui lớn nhất là thấy các em tiến bộ, nhưng khó khăn thì không ít. 100% bà con là dân tộc Chứt, phương tiện đi lại hạn chế, nhận thức về giáo dục còn thấp. Giáo viên phải phối hợp với trạm biên phòng để vận động, tuyên truyền phụ huynh đưa con đến trường. Mỗi buổi sáng, chúng tôi đi tận từng giường gọi dậy, chăm sóc trẻ như con ruột".
Đặc thù của lớp ghép khiến việc giảng dạy thêm phần phức tạp. Trẻ từ 2 đến 5 tuổi có nhận thức không đồng đều, khả năng tiếp thu chậm hơn trẻ Kinh, cộng thêm rào cản ngôn ngữ các em quen dùng tiếng dân tộc ở nhà.
Cô Hương cho biết: "Trẻ 4-5 tuổi dần quen tiếng Việt, nhưng trẻ 2 tuổi mới đến trường thì gặp nhiều khó khăn. Chúng tôi phải dạy tiếng Việt qua hình ảnh trực quan, sau giờ nghỉ trưa hoặc trong sinh hoạt ngoài trời. Hệ lụy từ hôn nhân cận huyết thống nhiều đời khiến phần lớn trẻ không nhanh nhẹn, đòi hỏi sự kiên trì cao. Trước đây, trường chưa khang trang, trẻ hay bỏ về nhà vì không có cổng che chắn. Giờ thì khác, chúng tôi tổ chức dạy học linh hoạt: nhóm riêng cho trẻ 3-4 tuổi tô màu, chuẩn bị chữ cái cho trẻ 5 tuổi để hòa nhập lớp 1".
Không dừng lại ở dạy học, các cô còn đảm nhận vai trò chăm sóc toàn diện. "Một ngày, chúng tôi cho trẻ ăn ba bữa: sáng, trưa và chiều. Chiều muộn, khoảng 16 giờ 15 phút, phải đưa trẻ về tận nhà vì phụ huynh không đón. Việc tổ chức dạy học muộn hơn các trường khác, thường bắt đầu lúc 8 giờ, nhưng chúng tôi vẫn kiên trì để trẻ phát triển toàn diện, hòa nhập với bạn bè vùng xuôi", cô Mơ chia sẻ và cho biết thêm, tại ngôi trường này, những câu chuyện như đón trẻ giữa mưa bão, thay đồ ướt sũng hay vận động phụ huynh từng nhà đã trở thành phần không thể thiếu trong cuộc sống của các giáo viên cắm bản.
Theo chia sẻ của các đồng chí lãnh đạo xã Phúc Trạch, ngoài những tấm gương giáo viên tận tụy cắm bản, trao truyền tri thức, tình thương đến với các em vùng cao, thời gian qua các hộ dân người Chứt ở bản Rào Tre luôn nhận được sự đồng hành, hỗ trợ thiết thực từ các cấp, các ngành.
Đơn cử, tại bản Rào Tre, hình ảnh các chiến sĩ biên phòng mang quân hàm xanh, khoác ba-lô y tế, vượt núi rừng đến từng hộ dân để khám, chữa bệnh đã trở nên quen thuộc. Trạm xá quân dân y kết hợp, được xây dựng khang trang ngay gần bản, trở thành "cánh tay nối dài" của ngành y tế, mang lại dịch vụ chăm sóc sức khỏe miễn phí và kịp thời. Những căn bệnh phổ biến như sốt rét, đau khớp, bệnh đường tiêu hóa hay hô hấp vốn là nỗi lo thường trực của bà con giờ đây được điều trị hiệu quả ngay tại chỗ.
Được biết, từ năm 2001, khi Tổ công tác bản Rào Tre thuộc Đồn Biên phòng Bản Giàng được thành lập, các chiến sĩ biên phòng đã không ngừng nỗ lực giúp bà con dân tộc Chứt xây dựng cuộc sống mới. Từ những ngày đầu đưa đồng bào ra khỏi hang đá, rừng sâu, đến việc hướng dẫn sản xuất, xóa mù chữ và chăm sóc y tế, hành trình ấy là minh chứng cho tinh thần "đồn là nhà, biên giới là quê hương, đồng bào là ruột thịt".
Rời bản Rào Tre, tiếng ríu rít, cười đùa của trẻ thơ và hình ảnh những cây dó trầm được chăm bẵm, bảo vệ kỹ lưỡng cứ đọng mãi trong chúng tôi. Và như cây dó trầm ở Phúc Trạch đang kiên trì gom góp từng giọt nhựa quý trong mỗi tấc gỗ, chúng tôi tin rằng, một ngày không xa, cuộc sống no ấm sẽ đến với đồng bào người Chứt ở bản Rào Tre.
