Linh hoạt trong thực hiện chính sách duy trì mức sinh thay thế

Ông Lê Thanh Dũng, Cục trưởng Dân số (Bộ Y tế) cho biết: Việc xây dựng dự án Luật Dân số nhằm thể chế hóa quan điểm của Đảng về công tác dân số tại: Nghị quyết số 21-NQ/TW ngày 25/10/2017 của Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII về công tác dân số trong tình hình mới; Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng; Nghị quyết số 42-NQ/TW ngày 24/11/2023 của Hội nghị lần thứ tám Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về tiếp tục đổi mới, nâng cao chất lượng chính sách xã hội, đáp ứng yêu cầu sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong giai đoạn mới; Kết luận số 149-KL/TW ngày 10/4/2025 của Bộ Chính trị về đẩy mạnh thực hiện Nghị quyết số 21-NQ/TW của Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII về công tác dân số trong tình hình mới; Nghị quyết số 72-NQ/TW ngày 9/9/2025 của Bộ Chính trị về một số giải pháp đột phá, tăng cường bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân.

Dự thảo Luật Dân số tập trung vào các chính sách cốt lõi, không trùng lặp, gồm: duy trì mức sinh thay thế; giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh; thích ứng với già hóa dân số; nâng cao chất lượng dân số; truyền thông-vận động-giáo dục về dân số; và bảo đảm các điều kiện thực hiện công tác dân số...

Chính sách duy trì mức sinh thay thế là một trong bốn nhóm chính sách lớn được quy định dự thảo Luật; trong đó tiếp tục kế thừa quy định quyền và nghĩa vụ của mỗi cặp vợ chồng, cá nhân trong việc sinh con tại Pháp lệnh Dân số, đồng thời quy định các biện pháp, chính sách nhằm khuyến khích, hỗ trợ cặp vợ chồng, cá nhân sinh con, nuôi con. Đó là: Tăng thời gian nghỉ thai sản khi sinh con thứ hai; Hỗ trợ về tài chính đối với một số nhóm đối tượng (phụ nữ dân tộc thiểu số; phụ nữ ở địa phương có mức sinh thấp; phụ nữ sinh đủ hai con trước 35 tuổi); Ưu tiên mua hoặc thuê nhà ở xã hội theo quy định của pháp luật về nhà ở đối với phụ nữ sinh đủ hai con hoặc nam giới có hai con đẻ mà không có vợ hoặc vợ đã chết.

Ông Dũng cho biết, căn cứ điều kiện kinh tế-xã hội trong từng thời kỳ và khả năng cân đối ngân sách, chính quyền các địa phương bổ sung các quy định về các biện pháp duy trì mức sinh thay thế; bổ sung đối tượng được áp dụng các biện pháp duy trì mức sinh thay thế, cũng như quy định tăng thời gian nghỉ thai sản khi sinh con thứ hai và quy định ưu tiên xét mua hoặc thuê nhà ở xã hội theo quy định của pháp luật đối với cá nhân, cặp vợ chồng sinh đủ hai con là hai chính sách lớn, sát sườn đối với người dân.

Đối với chính sách ưu tiên mua hoặc thuê nhà ở xã hội, Luật Nhà ở xã hội năm 2023 đã có quy định các đối tượng được hưởng chính sách hỗ trợ về nhà ở xã hội và điều kiện hưởng chính sách; trong đó hướng đến các đối tượng nghèo, cận nghèo, thu nhập thấp hoặc công chức, viên chức, công nhân, lao động khu công nghiệp… mà không phân biệt có con hay chưa có con. Do vậy, đề xuất tại dự thảo Luật Dân số là đưa tiêu chí “phụ nữ sinh đủ hai con hoặc nam giới có hai con đẻ mà không có vợ hoặc vợ đã chết” được ưu tiên xét hưởng chính sách nhà ở xã hội giúp gia đình, cặp vợ chồng, cá nhân có hai con sớm an cư, giảm bớt gánh nặng về nhà ở, tập trung cho việc chăm sóc, nuôi dạy con cái.

Việc đề xuất các chính sách nêu trên xuất phát từ thực tiễn vấn đề mức sinh đang giảm thấp dưới mức sinh thay thế tại Việt Nam đồng thời tham khảo có chọn lọc kinh nghiệm quốc tế phù hợp với các giá trị văn hóa dân tộc và con người Việt Nam.

Chính sách về duy trì mức sinh thay thế có thể coi giải pháp trước mắt nhằm ngăn chặn xu hướng giảm sinh đang lan rộng trên phạm vi toàn quốc; khắc phục tình trạng sinh con muộn, sinh ít hoặc không sinh con. Theo các nghiên cứu, đánh giá và tổng quan kinh nghiệm quốc tế, sức ép về kinh tế trong việc sinh, nuôi dạy con cùng với các chính sách, biện pháp hỗ trợ gia đình có con nhỏ, đặc biệt tại các khu vực kinh tế, khu công nghiệp còn hạn chế, nhu cầu phát triển sự nghiệp, tìm kiếm thu nhập cao hơn, trải nghiệm bản thân... là những yếu tố tác động đến xu hướng kết hôn, sinh con muộn, sinh ít hoặc không sinh con.