Ngày 31/10, Viện Nhà nước và Pháp luật (Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam) đã phối hợp cùng Quỹ Friedrich Naumann Foundation for Freedom, Cộng hòa Liên bang Đức tổ chức Hội thảo quốc tế với chủ đề “Thể chế pháp luật phát triển thị trường lao động tăng cường năng lực cạnh tranh quốc gia: Kinh nghiệm Cộng hòa liên bang Đức và gợi mở cho Việt Nam” theo hình thức trực tiếp kết hợp trực tuyến.
Cấp bách hoàn thiện thể chế pháp luật về thị trường lao động
Phát biểu khai mạc hội thảo, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Tạ Minh Tuấn, Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam cho biết, thị trường lao động được Diễn đàn Kinh tế Thế giới xác định là một trong mười hai trụ cột cấu thành năng lực cạnh tranh quốc gia. Một thể chế lao động năng động, linh hoạt và công bằng không chỉ bảo đảm quyền và lợi ích của người lao động, mà còn là điều kiện tiên quyết để nâng cao năng suất và năng lực cạnh tranh quốc gia trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng, chuyển đổi số và toàn cầu hóa. Thể chế thị trường lao động hiện đại cũng chính là cơ chế trung tâm để bảo đảm tăng trưởng bao trùm, bền vững và nhân văn.
Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam Tạ Minh Tuấn nêu rõ, Việt Nam hiện đang trong giai đoạn chuyển đổi mạnh mẽ khi thế giới đang trải qua cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư với sự bùng nổ của trí tuệ nhân tạo, sự phát triển của các mô hình kinh tế mới như kinh tế nền tảng, kinh tế số, kinh tế xanh và kinh tế tuần hoàn; đồng thời cũng phải đối diện với nhiều vấn đề xã hội như già hóa dân số, giảm tỷ lệ sinh.
Trong khi đó, Việt Nam đang đẩy mạnh triển khai Chiến lược phát triển kinh tế-xã hội 2021-2030, Chiến lược phát triển nhân lực 2021-2030 và đặc biệt là Nghị quyết số 57-NQ/TW (22/12/2024) của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.
“Để thực hiện thành công các Chiến lược, Nghị quyết quan trọng nêu trên đặt ra yêu cầu cấp bách phải hoàn thiện thể chế pháp luật về thị trường lao động, nhằm chuyển từ mô hình thụ động sang mô hình thị trường lao động chủ động-linh hoạt-hội nhập quốc tế, đáp ứng yêu cầu nâng cao năng suất và năng lực cạnh tranh quốc gia”, ông Tạ Minh Tuấn nhấn mạnh.
Trong bối cảnh đó, kinh nghiệm từ các quốc gia phát triển, đặc biệt là Cộng hòa Liên bang Đức sẽ giúp nhận diện rõ hơn các hướng đi phù hợp với điều kiện Việt Nam.
Bảo đảm quyền và lợi ích của lao động phi chính thức
Tại hội thảo, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Thị Lan Hương, Nguyên Viện trưởng Viện Khoa học-Xã hội, Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội (nay là Bộ Nội vụ) chỉ ra, các cản trở chính của thị trường lao động Việt Nam trong việc đáp ứng các mục tiêu của phát triển kinh tế mới và các mục tiêu an sinh xã hội gồm: Lao động không sử dụng hết tiềm năng; việc làm phi chính thức và khu vực phi chính thức giảm chậm; nhân lực phân bố không đồng đều giữa các khu vực, ngành kinh tế, làm mất cân đối nhu cầu nhân lực và nhu cầu việc làm; kết nối cung-cầu lao động vẫn còn nhiều vấn đề…
Để bảo đảm việc làm bền vững, theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Thị Lan Hương cần phát triển thị trường lao động linh hoạt, hiện đại, hiệu quả; nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, đổi mới hệ thống giáo dục đào tạo và giáo dục nghề nghiệp, đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số, chuyển đổi xanh, kinh tế tư nhân; thúc đẩy việc làm bền vững, chất lượng cao và bao trùm; tăng cường cải cách chính sách lao động, việc làm; cải cách quan hệ lao động và bảo vệ quyền lợi người lao động: Hài hòa, ổn định và tiến bộ.
Theo Tiến sĩ Phạm Thị Thúy Nga, Viện trưởng Nhà nước và Pháp luật, những năm gần đây, Việt Nam đã đạt được nhiều tiến bộ trong việc phê chuẩn và nội luật hóa các công ước cơ bản của Tổ chức Lao động Quốc tế, từng bước hoàn thiện hệ thống pháp luật lao động và an sinh xã hội. Tuy nhiên, khoảng cách giữa cam kết thể chế và hiệu quả thực thi vẫn còn đáng kể, nhất là trong việc bảo đảm quyền và lợi ích của lao động phi chính thức, lao động nền tảng và người làm việc trong nền kinh tế số những nhóm đang ngày càng chiếm tỷ trọng lớn trong lực lượng lao động quốc gia.
Để thu hẹp khoảng cách này, Việt Nam cần tiếp tục phê chuẩn và nội luật hóa đầy đủ các công ước quốc tế còn lại của Tổ chức Lao động quốc tế. Đồng thời, hoàn thiện khung pháp luật theo hướng bao quát mọi hình thức việc làm, mở rộng phạm vi bảo vệ sang khu vực phi chính thức và nền kinh tế số, bảo đảm mọi người lao động đều có quyền làm việc an toàn, công bằng và được tiếp cận an sinh xã hội. Cùng với đó, cần thúc đẩy văn hóa an toàn và đối thoại xã hội, coi hợp tác ba bên giữa Nhà nước, người sử dụng lao động và người lao động là trụ cột để củng cố niềm tin và nâng cao hiệu lực thực thi pháp luật.
Tại hội thảo, các đại biểu đã tập trung phân tích, đánh giá thực trạng thể chế pháp luật về thị trường lao động tại Việt Nam, làm rõ những điểm mạnh, hạn chế và yêu cầu đổi mới trong giai đoạn hiện nay; chia sẻ kinh nghiệm của Cộng hòa Liên bang Đức về xây dựng và vận hành thể chế thị trường lao động chủ động, đặc biệt là các cơ chế pháp lý, thiết chế trung gian và chính sách hỗ trợ đào tạo, chuyển đổi nghề nghiệp. Trên cơ sở đó, đề xuất các định hướng và giải pháp chính sách nhằm hoàn thiện khuôn khổ pháp luật về thị trường lao động Việt Nam theo hướng linh hoạt, hiện đại và hội nhập, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia và bảo đảm an sinh xã hội bền vững.
