Gìn giữ, phát huy giá trị Di tích lịch sử

Nhà tù Phú Lợi do chế độ Ngô Đình Diệm và đế quốc Mỹ dựng lên năm 1957 để giam cầm các chiến sĩ cách mạng và những người yêu nước. Tồn tại trong 8 năm (từ 1957 đến năm 1964), Nhà tù Phú Lợi được mệnh danh “địa ngục trần gian” là nơi ghi dấu tội ác tột cùng của đế quốc và tay sai.

Tại Nhà tù Phú Lợi, ngày 1/12/1958, Mỹ-Diệm đã gây ra vụ đầu độc tù nhân chính trị làm chết rất nhiều tù nhân. Trước tội ác tàn độc này, Tổ chức Ðảng Cộng sản trong nhà tù vừa tổ chức tự cứu chữa cho nhiều tù nhân bị trúng độc, vừa kiên quyết đấu tranh tố cáo hành động dã man này.

Vụ việc nhanh chóng lan truyền rộng, gây làn sóng căm phẫn không chỉ trong nước mà cả thế giới, buộc Nhà tù Phú Lợi phải đóng cửa vào năm 1964. Sự kiện đầu độc tại Nhà tù Phú Lợi đã gây ra sự phẫn nộ đối với những người yêu chuộng hòa bình trên toàn thế giới, làm nhân dân cả nước Việt Nam sôi sục căm thù và dấy lên làn sóng đấu tranh của nhân dân giành lấy độc lập, tự do dân tộc.

Nhà tù Phú Lợi là một trong những chứng tích tố cáo tội ác chiến tranh xâm lược của Mỹ và bè lũ tay sai Ngô Đình Diệm và trở thành nơi giáo dục truyền thống cách mạng cho thế hệ trẻ.

Trên di tích có tổng diện tích đất 77.028m2 có các hạng mục chính: Nhà giam C, phòng kỷ luật, sàn nằm các nhà A và B, lô cốt trung tâm và 4 lô cốt góc, tượng đài “Phú Lợi căm thù”, khối nhà làm việc-phòng chiếu phim-phòng trưng bày… Lịch sử Việt Nam đã sang trang mới nhưng sự hy sinh của các đảng viên, những chiến sĩ trung kiên đã đấu tranh anh dũng... vẫn mãi trường tồn tại Nhà tù Phú Lợi.

Ngày nay, Di tích lịch sử Nhà tù Phú Lợi còn lưu giữ những hiện vật, những lời kể của các nhân chứng có tác dụng giáo dục rất lớn đối với thế hệ mai sau. Chứng kiến những dấu tích đau thương còn lại ở nơi đây giúp người dân, khách tham quan cảm nhận và hiểu thêm giá trị của cuộc sống yên bình ngày nay.

Với những ý nghĩa sâu sắc đó, Di tích lịch sử Nhà tù Phú Lợi là một trong những địa chỉ đỏ, là điểm đến của khách tham quan trong những tour du lịch văn hóa-lịch sử; mỗi năm di tích tiếp đón gần 100.000 lượt khách đến tham quan.

Đối với công tác bảo tồn và phát huy giá trị di tích, trên cơ sở đề án “Bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị các di tích lịch sử-văn hóa và danh lam thắng cảnh trên địa bàn tỉnh Bình Dương đến năm 2010 và định hướng đến năm 2020”, năm 2011 Di tích lịch sử Nhà tù Phú Lợi được đầu tư tu bổ, tôn tạo với các hạng mục, như: khu nhà làm việc-nhà trưng bày-nhà chiếu phim; cổng di tích, hàng rào, phục dựng cảnh giam cầm, sinh hoạt của tù nhân, hệ thống sân vườn, đèn chiếu sáng, đường nội bộ…

Năm 2019, từ nguồn vốn Chương trình mục tiêu Quốc gia, Di tích lịch sử Nhà tù Phú Lợi được tu sửa hạng mục cổng di tích, làm lối đi vào các lô cốt góc, dặm vá nền nhà giam, quét vôi lô cốt trung tâm và các lô cốt góc. Năm 2020 đầu tư xây dựng nhà vệ sinh phục vụ khách tham quan di tích. Năm 2021, năm 2023 và năm 2024 đã thực hiện tu sửa cấp thiết hạng mục Nhà giam C.

Bên cạnh đó, hằng năm, di tích được đầu tư thực hiện xử lý, chống mối mọt di tích định kỳ 4 lần/năm, chăm sóc khuôn viên, cây kiểng nhằm duy trì vẻ mỹ quan cho di tích. Di tích lịch sử Nhà tù Phú Lợi có ý nghĩa truyền thống và lịch sử, là nơi thu hút đông đảo khách tham quan hiện được Bảo tàng Bình Dương, trực thuộc Sở Văn hóa và Thể thao Thành phố Hồ Chí Minh quản lý.

Bà Văn Thị Thùy Trang, Giám đốc Bảo tàng Bình Dương cho biết: Mặc dù được duy tu, bảo dưỡng qua các năm nhưng trải qua gần 70 năm tồn tại, chịu tác động của điều kiện tự nhiên cho nên hiện nay Di tích lịch sử cấp quốc gia Nhà tù Phú Lợi xuống cấp nghiêm trọng, có dấu hiệu nứt gãy từng bộ phận kết cấu, ảnh hưởng xấu đến tổng thể kiến trúc của Nhà giam C, gây nguy hiểm cho khách tham quan. Một số hạng mục thuộc khu nhà làm việc nhà trưng bày-nhà chiếu phim bị thấm dột. Hệ thống tượng composite trong Nhà giam C và phòng kỷ luật với số lượng 500 tượng có trang phục bằng chất liệu vải dễ hư hỏng, bạc màu, bám bụi, nhiều tượng đã xuống cấp nghiêm trọng…

Để nâng cao hiệu quả công tác bảo vệ và phát huy giá trị di tích, bảo đảm tính liên tục, phù hợp với tình hình thực tiễn của địa phương và quy định của Luật Di sản văn hóa, Thành phố Hồ Chí Minh cần sớm xây dựng và ban hành quy chế quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di tích trên địa bàn thành phố.

Đối với các di tích cấp quốc gia, trong đó có Di tích lịch sử Nhà tù Phú Lợi cần tăng cường đầu tư kinh phí cho hoạt động bảo quản, tu bổ, chống xuống cấp, bảo đảm an toàn cho di tích và khách tham quan. Đây cũng là giải pháp phát triển du lịch bền vững gắn với giữ gìn các giá trị văn hóa truyền thống, lịch sử của Thành phố Hồ Chí Minh.