Cuộc gặp gỡ giữa di sản và nhịp điệu đương đại

Trong ánh đèn nhấp nháy, tiếng đàn bầu ngân vang; một khán giả trẻ, giữa âm nhạc điện tử dồn dập, xúc động rơi nước mắt trước một trích đoạn tuồng xưa... Những tưởng hai thế giới nghệ thuật truyền thống và hiện đại không thể chạm vào nhau, thế nhưng, “Ái Long Địa” của nhóm Entropy đã kết hợp được hai điều trái ngược đó làm một.

Nhóm Entropy là một tập thể các bạn trẻ sáng tạo, mong muốn xây dựng một hệ sinh thái văn hóa về đêm, nơi nghệ thuật truyền thống, âm nhạc điện tử và các hình thức thị giác đương đại cùng tồn tại, va chạm và chuyển hóa thành những trải nghiệm mới mẻ. Từ mong muốn đó, dự án “Ái Long Địa” ra đời. “Ái Long Địa” có thể hiểu là “yêu đất rồng”, tên gọi thể hiện tình yêu đất nước với những di sản văn hóa đã nuôi dưỡng tâm hồn người Việt.

Ý tưởng thực hiện dự án “Ái Long Địa” là kết quả của một quá trình quan sát, chiêm nghiệm và thậm chí là day dứt của những người trẻ đang sống giữa lòng Hà Nội. Dự án đặt ra một câu hỏi cấp thiết: làm sao để những giá trị truyền thống không chỉ được bảo tồn trong bảo tàng hay nhà hát, mà có thể thực sự sống lại, thăng hoa, và chạm đến trái tim người trẻ ngay cả trong những không gian vốn bị coi là phi truyền thống?

Chị Trần Khánh Linh, người khởi xướng dự án cho biết: “Lý do khiến chúng tôi muốn đưa truyền thống vào những không gian như: bar, club, những nơi tưởng như “đối lập” - là vì chúng tôi tin văn hóa không phải chỉ để bảo tồn, mà để sống. Và truyền thống, nếu thực sự còn sức sống, thì phải được đặt giữa những trải nghiệm, những va chạm thật. Chúng tôi không tổ chức “Ái Long Địa” như một chuỗi show giải trí mang màu sắc “lạ mắt” để gây chú ý. Ngược lại, mỗi một đêm diễn, mỗi một kết hợp đều được chuẩn bị kỹ càng như một đề án nghệ thuật nghiêm túc, nơi âm nhạc điện tử hiện đại là chất dẫn, còn các yếu tố truyền thống là cốt lõi”.

Ra đời từ năm 2024, “Ái Long Địa” đã tổ chức được ba buổi trình diễn, mỗi buổi khai thác một yếu tố văn hóa truyền thống khác nhau. Buổi đầu tiên tôn vinh đàn bầu, biểu tượng của âm nhạc Việt Nam.

Là người đã có thời gian gắn liền với cây đàn bầu gần 14 năm, nghệ sĩ đàn bầu Âu Thị Hà Anh đã được thử sức ở nhiều sân khấu khác nhau, nhưng khi nhận được lời mời biểu diễn cho dự án “Ái Long Địa”, chị cảm thấy rất bất ngờ: “Điều này mang lại nhiều thách thức đối với tôi, nhưng cũng khiến cho tôi muốn chinh phục. Sự kết hợp giữa đàn bầu và âm nhạc điện tử mang lại màu sắc mới mẻ độc đáo, không những không làm mất đi giá trị của âm nhạc truyền thống mà còn giúp cho âm nhạc truyền thống được phát triển mạnh mẽ hơn, đến gần hơn với các bạn trẻ”.

Sau đàn bầu, “Ái Long Địa” tiếp tục mang đến cho khán giả bất ngờ khi mở ra không gian cồng chiêng Tây Nguyên, một di sản được UNESCO công nhận, tái hiện âm thanh nghi lễ trong thế giới ánh sáng và âm thanh điện tử. Và gần đây nhất là một thử nghiệm táo bạo với tuồng - loại hình sân khấu cổ xưa.

Dưới bàn tay đạo diễn của NSƯT Trần Văn Long đến từ Nhà hát Tuồng Việt Nam, hai phân đoạn kinh điển từ vở Ôn Đình chém Tá đã được tái hiện theo một hình thức sân khấu mới. Nơi kỹ thuật biểu diễn tuồng của các nghệ sĩ Trọng Văn, Đình Thuận, NSƯT Hải Vân... hòa quyện với âm nhạc điện tử, vũ đạo đương đại và thiết kế ánh sáng lấy cảm hứng từ mỹ thuật truyền thống.

NSƯT Trần Văn Long chia sẻ: Biểu diễn trong không gian vũ trường là một thử thách. Nhưng kỳ lạ thay, khi bước ra sân khấu, chúng tôi không thấy tuồng bị “bóp méo” - ngược lại, nó được lắng nghe theo một cách rất mới. Điều các bạn trẻ đang làm không chỉ là thử nghiệm nghệ thuật mà là thử thách cả cách xã hội nhìn nhận về nghệ thuật truyền thống. Trong nhiều năm, tuồng vẫn thường bị đóng khung trong sân khấu nhà hát, gắn với một thế hệ khán giả cụ thể. Nhưng khi một dự án như “Ái Long Địa” xuất hiện, chúng tôi thấy nghệ thuật truyền thống không lỗi thời, nó chỉ đang chờ một cách mở lời mới để kết nối với người trẻ.

Nhiều vị khách nước ngoài đứng chăm chú nhìn các nghệ sĩ tuồng biểu diễn trên nền nhạc điện tử. Họ không hiểu từng câu hát, nhưng họ bị cuốn vào từng cái gằn giọng, từng bước chân, từng ánh nhìn. Jame, một du khách người Anh cho biết: “Tôi đã từng đọc sách về tuồng và biết rằng đó là một hình thức sân khấu truyền thống rất đặc sắc của Việt Nam. Nhưng trải nghiệm thực tế thì vượt xa mọi tưởng tượng. Dù tôi không hiểu hết phần lời, nhưng tôi cảm nhận được sự uy lực trong từng chuyển động, từng nét mặt của nghệ sĩ. Tôi nghĩ đây là một cách rất hiệu quả để đưa văn hóa Việt Nam đến gần hơn với công chúng quốc tế”.

Còn với chị Lê Vũ Thùy Linh (Hà Nội), sau khi xem đêm diễn đầy ấn tượng đã thôi thúc chị muốn tìm hiểu thêm về tuồng: “Tôi đã về xem lại vở Ôn Đình chém Tá trên YouTube, đọc bài viết về nghệ thuật tuồng, và tự hỏi: tại sao đến giờ mình mới chạm vào điều này? Có lẽ vì trước nay, tuồng được đặt trong những không gian mà giới trẻ không bước vào”.

“Ái Long Địa” không tự nhận là một dự án bảo tồn di sản, mà là một không gian để đối thoại với di sản. Qua mỗi đêm diễn, Entropy muốn tìm hiểu xem nghệ thuật truyền thống có thể đi xa đến đâu trong những bối cảnh mới. Đây là một hành trình thử nghiệm nghiêm túc, nơi di sản được đặt vào trạng thái chuyển động - không phải để mất đi bản sắc, mà để trở nên sống động hơn bao giờ hết.

Nhiều năm tâm huyết với các loại hình nghệ thuật truyền thống, soạn giả, nhà báo Mai Văn Lạng rất hoan nghênh dự án này: “Họ đã tìm phương cách để đưa nghệ thuật dân tộc đến gần hơn với công chúng. Nhìn vào tên tuổi các nghệ sĩ, tôi tin rằng đây là một dự án mang tính nghệ thuật tương đối cao. Mong rằng bên cạnh việc làm mới, tìm cách tiếp cận mới cho truyền thống thì các bạn vẫn luôn giữ được vẻ đẹp, vẫn giữ được hồn Việt của mỗi loại hình nghệ thuật trong mỗi chương trình”.

Dự án của các bạn trẻ Entropy đang tiếp tục mở rộng, với kế hoạch khai thác thêm các loại hình như: chèo, xẩm, cải lương hay nghệ thuật dân gian miền núi... "Ái Long Địa" kỳ vọng sẽ tiếp cận rộng rãi hơn với du khách quốc tế, để kể một câu chuyện khác về Việt Nam.

Có thể thấy rằng, nếu được trao không gian, được tôn trọng, và được tiếp cận văn hóa bằng đúng “ngôn ngữ của thế hệ”, những người trẻ sẽ không quay lưng lại với truyền thống. Họ sẽ làm sống lại văn hoá theo cách văn minh, sáng tạo và đầy trách nhiệm.