Bò sữa lên núi

Những ngày cuối thu, trên triền cỏ xanh mướt ở thị trấn nông trường Mộc Châu (tỉnh Sơn La), đàn bò sữa thong dong gặm cỏ, tạo nên bức tranh no ấm hiếm có giữa cao nguyên. Vùng đất từng một thời chỉ quen với ngô, sắn và chăn nuôi nhỏ lẻ nay đã trở thành “thủ phủ bò sữa” miền bắc.

Nông dân bắt nhịp thị trường hiện đại

Anh Lò Văn Hợp, người dân tộc Thái ở xã Tân Lập kể rằng, trước đây gia đình chỉ trông vào vài nương ngô, thu nhập bấp bênh, quanh năm lo đủ ăn. Năm 2016, được hợp tác xã vận động, anh vay vốn mua 12 con bò sữa. Ban đầu còn nhiều bỡ ngỡ, nhưng nhờ cán bộ kỹ thuật hỗ trợ, sản phẩm lại có doanh nghiệp bao tiêu nên anh dần yên tâm. “Gần 10 năm sau, đàn bò đã tăng lên gần 30 con, mỗi năm cho hơn 200 tấn sữa, mang lại thu nhập khoảng 800 triệu đồng. Cái nghèo giờ không còn đeo bám nữa”.

Theo thống kê, toàn tỉnh Sơn La hiện có hơn 30 nghìn con bò sữa, sản lượng sữa đạt hơn 120 nghìn tấn/năm, chiếm gần 40% tổng sản lượng sữa cả nước. Giá trị sản xuất ngành bò sữa ước tính hàng nghìn tỷ đồng mỗi năm. Riêng Mộc Châu có khoảng 600 hộ nuôi bò sữa, thu nhập trung bình gấp nhiều lần so với trồng ngô, lúa nương. Vai trò của các doanh nghiệp “đầu tàu” như Vinamilk, TH True Milk đặc biệt quan trọng. Họ đầu tư nhà máy chế biến hiện đại, xây dựng vùng nguyên liệu, chuyển giao công nghệ, hỗ trợ vốn vay và đào tạo kỹ thuật cho nông dân. Nhờ vậy, sữa Mộc Châu không chỉ đáp ứng nhu cầu trong nước mà còn hướng tới xuất khẩu.

Ông Nguyễn Xuân Dương, Chủ tịch Hiệp hội Chăn nuôi Việt Nam nhận định bò sữa Mộc Châu là một điển hình về nông nghiệp hàng hóa ở miền núi. Người dân không còn sản xuất tự cung tự cấp mà đã tham gia chuỗi giá trị khép kín, có thu nhập ổn định và gắn với thị trường hiện đại.

Hệ sinh thái bò sữa cũng thúc đẩy nhiều dịch vụ vệ tinh như thú y, vận tải, chế biến thức ăn, phân bón hữu cơ, thương mại và du lịch. Không ít trang trại đã mở thêm dịch vụ du lịch nông nghiệp cho du khách trải nghiệm vắt sữa, tham quan chuồng trại, thưởng thức sản phẩm tươi tại chỗ, qua đó nâng cao giá trị sản phẩm và tạo thêm sinh kế tại địa phương. Đây được coi là hướng đi giúp bà con thoát nghèo bền vững, đồng thời biến bò sữa thành động lực phát triển kinh tế xanh ở vùng núi.

Chờ thêm những “Mộc Châu mới”

Tuy nhiên, ngành bò sữa miền núi vẫn đứng trước nhiều thách thức. Chi phí chăn nuôi còn cao khi phần lớn thức ăn tinh phải nhập từ miền xuôi hoặc nhập khẩu, khiến giá thành sản xuất bị đội lên. Đàn bò tăng nhanh cũng đặt ra nguy cơ dịch bệnh, nhất là trong bối cảnh điều kiện chuồng trại của nhiều hộ chưa đạt chuẩn an toàn sinh học. Thị trường tiêu thụ lại phụ thuộc chủ yếu vào một vài doanh nghiệp lớn, trong khi thương hiệu riêng cho vùng vẫn chưa được xây dựng rõ nét. Đặc biệt, bài toán vốn vay vẫn là rào cản lớn: để nuôi bò sữa, nông dân cần khoản đầu tư đáng kể cho chuồng trại và con giống, nhưng việc tiếp cận tín dụng còn hạn chế.

Để phát triển bền vững, ngành bò sữa miền núi cần được gắn với kinh tế tuần hoàn tận dụng phân thải làm phân bón hữu cơ, khí sinh học hay năng lượng tái tạo, đồng thời khuyến khích các mô hình nông nghiệp xanh, giảm phát thải. Chính quyền địa phương cũng cần quy hoạch vùng nguyên liệu thức ăn, đồng thời khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào các sản phẩm chế biến sâu như sữa chua, phô mai hay bơ để gia tăng giá trị. Việc phát triển thương hiệu vùng miền, chẳng hạn “Sữa Mộc Châu” hay “Sữa Sơn La” sẽ tạo lợi thế cạnh tranh với sữa nhập khẩu, trong khi kết hợp bò sữa với du lịch nông nghiệp có thể mang lại giá trị cộng hưởng.

Không chỉ Sơn La, nhiều tỉnh khác như Tuyên Quang, Lạng Sơn, Cao Bằng cũng đang nhân rộng mô hình này, với tham vọng hình thành thêm những “Mộc Châu mới”. Nếu tận dụng tốt sự đồng hành của doanh nghiệp cùng chính sách hỗ trợ, bò sữa hoàn toàn có thể trở thành ngành kinh tế đặc trưng cho cả vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ - một “đầu tàu kinh tế nông nghiệp” vừa nâng cao thu nhập người dân, vừa thúc đẩy phát triển xanh và bền vững.