Lần đầu tiên, lực lượng này được đặt ở vị trí trung tâm trong Luật Công nghiệp công nghệ số, với nhiều chính sách ưu đãi cho người học và chuyên gia. Đây là bước tiến quan trọng về thể chế, tháo gỡ “nút thắt” lớn nhất trong chuyển đổi số. Tuy nhiên, để thu hút và nuôi dưỡng nhân tài, chính sách cần song hành với môi trường làm việc thực chất, cởi mở và sáng tạo.
Từ năm 2026, Luật Công nghiệp công nghệ số bắt đầu có hiệu lực. Để luật đi vào cuộc sống, điều quan trọng là biến chính sách thành hành động cụ thể, tạo môi trường làm việc đủ hấp dẫn để người giỏi, nhân lực công nghệ số chất lượng cao muốn gắn bó.
Ưu đãi toàn diện cho người học và chuyên gia công nghệ
Việc Việt Nam lần đầu ban hành một hệ thống chính sách ưu đãi toàn diện dành riêng cho người học và người làm trong lĩnh vực công nghệ số (từ miễn học phí, hỗ trợ sinh hoạt đến cơ chế trọng dụng linh hoạt) được xem là bước tiến lớn trong việc chủ động tạo dựng nguồn nhân lực chất lượng ngay từ đầu vào. Giáo sư, Tiến sĩ Từ Minh Phương, Chủ tịch Hội đồng Học viện, Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông nhận định: “Chính sách lần này cụ thể, thực chất và tạo động lực rõ ràng để thu hút những sinh viên thật sự có năng lực và đam mê công nghệ”. Theo ông, các cơ sở đào tạo có thể tận dụng chính sách mới, kết hợp với thế mạnh sẵn có để phát triển nhân lực ngành công nghiệp công nghệ số.
Luật Công nghiệp công nghệ số còn mở ra cơ chế trọng dụng nhân tài với nhiều điểm mới mang tính “phá rào” thể chế. Nhà nước cam kết đầu tư hạ tầng đào tạo hiện đại, từ phòng thí nghiệm, phần mềm bản quyền, thiết bị cho tới nền tảng số dùng chung nhằm kết nối chặt chẽ giữa đào tạo, nghiên cứu và ứng dụng thực tiễn, nhất là trong các lĩnh vực mũi nhọn như trí tuệ nhân tạo (AI), bán dẫn, dữ liệu lớn (Big Data) và tài sản số.
Một điểm mới đáng chú ý là chính sách ưu đãi sâu rộng cho chuyên gia công nghệ cao. Cục trưởng Cục Công nghiệp Công nghệ thông tin (Bộ Khoa học và Công nghệ) Nguyễn Khắc Lịch cho biết, chuyên gia nước ngoài sẽ được cấp thẻ tạm trú 5 năm, vợ/chồng và con dưới 18 tuổi được hưởng chế độ tương tự; miễn thuế thu nhập cá nhân trong 5 năm; bổ nhiệm vị trí lãnh đạo không cần điều kiện thâm niên hay quy hoạch; đồng thời được hỗ trợ nhà ở, điều kiện nghiên cứu, khen thưởng... Bên cạnh đó, ngày 8/8/2025, Chính phủ ban hành Nghị định 221/2025/NĐ-CP, miễn thị thực có thời hạn cho nhóm đối tượng đặc biệt phục vụ phát triển kinh tế, xã hội. Danh sách bao gồm học giả, chuyên gia, nhà khoa học, giáo sư, tổng công trình sư, nhân lực công nghiệp công nghệ số chất lượng cao, khách mời của các viện, trường, doanh nghiệp lớn cùng lãnh đạo các tập đoàn, doanh nghiệp hàng đầu thế giới…
Tín hiệu tích cực là Nghị định 179/2024/NĐ-CP đã đặt nền móng cho chính sách trọng dụng nhân lực chất lượng cao trong khu vực công. Theo các chuyên gia, cần tiếp tục mở rộng ra khu vực tư nhân, viện nghiên cứu, trường đại học với cơ chế linh hoạt cho nguồn nhân lực này.
Tạo đà cho nguồn nhân lực số chất lượng cao
Cả nước hiện có hơn 75.000 doanh nghiệp công nghệ số, giữ vai trò then chốt trong chuyển đổi số các lĩnh vực: Giáo dục, y tế, tài chính. Sáu tháng đầu năm 2025, doanh thu toàn ngành đạt gần 2,3 triệu tỷ đồng, tăng gần 21% so với cùng kỳ và hoàn thành 54% kế hoạch năm.
Song song với ưu đãi từ thể chế, thực tiễn triển khai tại doanh nghiệp, trường đại học và viện nghiên cứu đang cho thấy những nỗ lực cụ thể để nuôi dưỡng và giữ chân nhân tài. Nhiều cơ sở đã hợp tác với doanh nghiệp công nghệ để phát triển phòng thí nghiệm AI, trung tâm vi mạch, nền tảng dữ liệu lớn, rút ngắn khoảng cách giữa đào tạo và ứng dụng. Ngân sách tối thiểu 20% dành cho khoa học và đổi mới sáng tạo (tương đương 10.000 tỷ đồng/năm) đang được đầu tư cho mảng này, tạo sức hút với chuyên gia trong và ngoài nước.
Đại học Quốc gia Hà Nội là một trong những đơn vị chuyển mạnh từ nghiên cứu cơ bản sang giải quyết bài toán thực tiễn với hơn 3.000 nhà khoa học. Các chính sách như xây nhóm nghiên cứu mạnh, cấp học bổng toàn thời gian, thu hút chuyên gia quốc tế, thành lập viện nghiên cứu mới đang được triển khai. Cùng với việc xác định 8 lĩnh vực công nghệ chiến lược và thành lập công viên công nghệ cao, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Phạm Bảo Sơn, Phó Giám đốc nhà trường cho rằng, điều quan trọng nhất hiện nay là thực thi thể chế một cách quyết liệt để đại học trở thành trung tâm giữ chân nhân tài.
Tuy nhiên, điểm nghẽn lớn nhất vẫn là thiếu nhân lực chất lượng cao, nhất là trong các công nghệ lõi như AI, bán dẫn. Đây là yếu tố quyết định thành công của mọi chiến lược dài hạn. Nhiều doanh nghiệp, nhất là startup công nghệ trong nước, gặp khó khăn trong tuyển dụng kỹ sư giỏi do nguồn cung vừa thiếu, vừa thiếu kỹ năng chuyên sâu. Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Long Giang, Phó Viện trưởng Viện Công nghệ thông tin, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, đây chính là rào cản lớn nhất để phát triển các sản phẩm công nghệ mang thương hiệu Việt. Thống kê cho thấy, nhu cầu thực tế mỗi năm lên tới 50.000-60.000 kỹ sư công nghệ cao. Ngoài ra, Việt Nam còn gặp thách thức trong việc giữ chân nhân tài. Các doanh nghiệp Việt Nam chủ yếu là ứng dụng và phát triển công nghệ; khả năng làm chủ công nghệ của doanh nghiệp Việt Nam còn hạn chế, nhất là các công nghệ mới…
Cùng với Luật Công nghiệp công nghệ số, Bộ Khoa học và Công nghệ đang triển khai nhiều chính sách cụ thể để hiện thực hóa mục tiêu thu hút và trọng dụng nhân tài. Phó Vụ trưởng Vụ Tổ chức cán bộ (Bộ Khoa học và Công nghệ) Mai Ánh Hồng cho rằng, cơ chế “vượt khung” về lương, nhà ở, điều kiện làm việc là bước tiến, nhưng không nên xem là đặc ân, mà là điều kiện tối thiểu để nhân tài yên tâm cống hiến. Để phát huy hiệu quả, cần cụ thể hóa phạm vi và cách áp dụng trong thực tế.
Để những chính sách mới trên phát huy hiệu quả thực chất, Việt Nam cần một cuộc cải cách sâu rộng về cơ chế trọng dụng nhân tài. Tiến sĩ Trần Văn Khải, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội cho biết, trước mắt, cần sớm xây dựng Chương trình quốc gia thu hút nhân tài tham gia các dự án trọng điểm, với điều kiện làm việc, đãi ngộ tương xứng chuẩn quốc tế. Việt Nam có lợi thế là mạng lưới hơn 600.000 trí thức gốc Việt ở nước ngoài - nguồn lực quý giá chưa được kết nối hiệu quả. Nhiều chuyên gia quốc tế cũng sẵn sàng đến Việt Nam làm việc nếu có môi trường phù hợp. Kinh nghiệm từ quốc tế cho thấy: Trung Quốc đã triển khai “Kế hoạch Nghìn nhân tài” từ năm 2008, với kinh phí lớn để thu hút hàng loạt nhà khoa học hàng đầu trở về, qua đó nâng tầm nghiên cứu trong nước. Singapore xây dựng các trung tâm R&D đẳng cấp như Biopolis, nơi 70% nhà khoa học là người nước ngoài nhờ môi trường sáng tạo và thể chế cởi mở.
(Còn nữa)
