Bắc Phi “oằn mình” chống chịu tác động của biến đổi khí hậu

Các nước Bắc Phi, từ Maroc, Tunisia, Algeria đến Ai Cập, đều phải chứng kiến những hiện tượng thời tiết cực đoan ngày càng gia tăng. Biến đổi khí hậu là một trong những nguyên nhân chính khiến khí hậu khu vực ngày càng thất thường, với nhiệt độ tăng cao và lượng mưa khó lường.

Sự luân phiên bất thường giữa nắng nóng và mưa dông dữ dội ở Algeria khiến giới chức nước này liên tục phải phát đi cảnh báo yêu cầu người dân tuân thủ nghiêm ngặt các biện pháp phòng ngừa. Các chuyên gia khí tượng lý giải nguyên nhân của tình trạng thời tiết này là sự giao thoa giữa khối không khí khô nóng từ Sahara và luồng không khí mát ẩm từ Địa Trung Hải, tạo ra những bất ổn khí quyển mạnh mẽ.

Tại Algeria, vào tháng 9 hằng năm luôn tiềm ẩn nguy cơ lũ lụt. Khi khối khí ẩm từ Địa Trung Hải gặp luồng khí lạnh từ lục địa, mưa lớn cục bộ dễ xuất hiện. Trên nền đất khô cứng sau nắng nóng, dòng chảy mạnh có thể nhanh chóng tạo ra lũ quét.

Tại nước láng giềng Maroc, tình trạng tương tự cũng diễn ra trong năm nay khi quốc gia Bắc Phi này ghi nhận nắng nóng kỷ lục hơn 47 độ C, gây ra các vụ cháy rừng.

Ai Cập lại đối diện tình trạng sông Nile suy giảm dòng chảy, đe dọa đồng bằng sông Nile vốn là vựa lúa quan trọng, trong khi các đợt nắng nóng bất thường tại thủ đô Cairo khiến nhu cầu năng lượng tăng vọt. Tunisia cũng rơi vào tình trạng hạn hán kéo dài, buộc chính quyền nước này phải thắt chặt quản lý nguồn nước nông nghiệp. Tunisia và Maroc cũng thường xuyên hứng chịu các đợt mưa ngắn nhưng dữ dội, gây tổn thất nặng nề cho cơ sở hạ tầng.

Tình trạng hạn hán kéo dài ở Bắc Phi cùng với hoạt động của con người đẩy nhanh quá trình thoái hóa đất, làm suy giảm khả năng sản xuất của đất, khiến cho tình trạng sa mạc hóa càng thêm trầm trọng. Việc chăn thả gia súc quá mức làm mất đi lớp phủ thực vật bảo vệ đất khỏi xói mòn. Theo ước tính của Chương trình Môi trường Liên hợp quốc (UNEP), tình trạng chăn thả quá mức chiếm khoảng 58% các trường hợp sa mạc hóa trên khắp châu Phi. Nạn phá rừng cũng là một trong những nguyên nhân chính khác gây thoái hóa đất.

Theo Báo cáo Giám sát rừng toàn cầu 2024, các quốc gia ở Bắc Phi đang mất đi từ 0,5% đến 0,8% diện tích rừng hằng năm. Trong khi đó, các phương pháp canh tác nông nghiệp không bền vững cũng làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng. Tác động của sa mạc hóa vượt xa phạm vi môi trường, tấn công vào trung tâm cấu trúc kinh tế và xã hội của Bắc Phi, gây ra tình trạng mất an ninh lương thực và khan hiếm nước, đe dọa sự ổn định và phát triển lâu dài của khu vực.

Ở các nước Maroc, Algeria và Tunisia, hạn hán kéo dài đã gây ra sự suy giảm nghiêm trọng năng suất nông nghiệp và khiến cho gia súc chết hàng loạt, hàng nghìn người không có đủ nguồn cung lương thực. Trong 10 năm qua, khu vực Trung Đông và Bắc Phi (MENA) đã trải qua một số đợt hạn hán nghiêm trọng nhất từng được ghi nhận.

Theo báo cáo của Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hợp quốc (FAO), vào năm 2023, sản lượng ngũ cốc của Maroc giảm 40% so với mức trung bình hằng năm. Sự suy giảm năng lực sản xuất lương thực này làm trầm trọng thêm tình trạng nghèo đói và suy dinh dưỡng, làm tăng tính dễ bị tổn thương của các cộng đồng nông thôn.

Trước nguy cơ xảy ra các cuộc khủng hoảng liên quan biến đổi khí hậu, chính phủ các nước Bắc Phi đang triển khai nhiều giải pháp ứng phó. Algeria đã ban hành Kế hoạch quốc gia thích ứng (PNA) nhằm tăng cường khả năng chống chịu và giảm thiểu rủi ro thiên tai. Maroc thì khởi động chương trình “Nước cho mọi người” để chống hạn hán. Ai Cập đầu tư vào các công trình chống ngập ven Địa Trung Hải. Chính phủ Tunisia phối hợp với Ngân hàng Phát triển châu Phi (AfDB) khởi động một sáng kiến trị giá 24 triệu USD nhằm phục hồi các hệ sinh thái rừng bị suy thoái và tăng cường khả năng chống chịu với biến đổi khí hậu tại các vùng nông thôn.

Ngoài những giải pháp của từng quốc gia, các nước Bắc Phi cũng đang thúc đẩy hợp tác quốc tế và khu vực nhằm đẩy nhanh quá trình chuyển đổi năng lượng cùng với nỗ lực giảm thiểu những thiệt hại do biến đổi khí hậu gây ra