Ra đời trong cao trào Cách mạng Tháng Tám 1945, lực lượng Công an nhân dân luôn gắn bó mật thiết với sự nghiệp cách mạng của Đảng và dân tộc. Từ bảo vệ chính quyền cách mạng non trẻ, chiến đấu qua hai cuộc kháng chiến vệ quốc, đến giữ gìn an ninh, trật tự trong thời bình, Công an nhân dân không ngừng lớn mạnh, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại; vì nhân dân phục vụ.
Hình thành trong cao trào Cách mạng Tháng Tám 1945
Dưới sự lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, từ các tổ chức tiền thân như “Trinh sát”, “Tự vệ đỏ”, “Cảnh sát xung phong”, “Danh dự Việt Minh”, lực lượng Công an được hình thành với ba tổ chức đầu tiên ở ba miền: Sở Liêm phóng (miền bắc), Sở Trinh sát (miền trung), Quốc gia Tự vệ cuộc (miền nam). Nhiệm vụ trọng yếu: trấn áp phản cách mạng, giữ gìn an ninh, trật tự; bảo vệ Đảng, chính quyền cách mạng và tính mạng, tài sản của nhân dân.
Tháng 7/1946, vụ án Ôn Như Hầu bị bóc gỡ, đập tan âm mưu gây bạo loạn lật đổ – dấu mốc khẳng định bản lĩnh, mưu trí của Công an nhân dân non trẻ.
Kháng chiến chống thực dân Pháp (1946-1954)
Trong 9 năm kháng chiến, Công an nhân dân vừa xây dựng lực lượng, vừa bảo vệ tuyệt đối an toàn cơ quan đầu não của Đảng, Nhà nước tại Việt Bắc; bảo vệ lãnh tụ, căn cứ kháng chiến và các chiến dịch quân sự trọng yếu, góp phần vào thắng lợi của Chiến dịch Điện Biên Phủ, kết thúc kháng chiến chống Pháp.
Kháng chiến chống Mỹ, cứu nước (1954–1975)
Miền bắc: Công an đẩy mạnh phong trào bảo vệ an ninh, “bảo mật phòng gian”; bóc gỡ mạng lưới gián điệp; triển khai nhiều kế hoạch phản gián mưu trí, vô hiệu hóa hàng chục toán gián điệp, biệt kích do nước ngoài và chính quyền Sài Gòn tung ra. Trong 8 năm Mỹ leo thang đánh phá, lực lượng công an bảo vệ tài sản của Nhà nước, tính mạng nhân dân, bảo đảm giao thông vận tải chi viện tiền tuyến.
Miền nam: Lực lượng An ninh miền nam lớn mạnh giữa gian khó; bám dân, bám đất; đấu tranh làm thất bại các kế hoạch tình báo-phản gián như “Phượng Hoàng”, “Thiên Nga”, “Hải Yến”…
Điển hình, Đại tá, Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân Tô Quyền trên cương vị Phó Ban An ninh tỉnh Tây Ninh đã xây dựng lực lượng, mở lớp huấn luyện tại chiến trường; áp dụng nghệ thuật “dùng địch đánh địch, lấy ác diệt ác”; chỉ đạo phá các chuyên án B8, S6…, bóc gỡ 21 tên nội gián; bảo vệ tuyến hành lang bắc-nam; tham gia bảo vệ căn cứ R trong chiến dịch Junction City (1967) và phối hợp tấn công mục tiêu dịp Tết Mậu Thân 1968.
Trong Chiến dịch Hồ Chí Minh, ông chỉ đạo chốt chặn QL22, cắm cờ tại Bộ Chỉ huy Cảnh sát Tây Ninh sáng 29/4/1975,cùng toàn dân, lực lượng An ninh miền nam góp phần làm nên Đại thắng Mùa Xuân 1975, thống nhất đất nước.
Sau thống nhất đất nước (1975–1986): Bảo vệ chính quyền, trấn áp phản động
Công an nhân dân nhanh chóng hợp nhất, tiếp quản địa bàn mới giải phóng; truy quét tàn quân, triệt phá tổ chức phản động; triển khai các kế hoạch phản gián quy mô lớn, làm thất bại âm mưu câu kết giữa gián điệp nước ngoài và tàn dư phản động.
Giai đoạn 1981–1984, phối hợp Quân đội thực hiện thắng lợi “Kế hoạch CM12”, triệt phá tổ chức phản động do Lê Quốc Túy, Mai Văn Hạnh cầm đầu. Song song, cùng quân dân cả nước đánh bại âm mưu xâm lược ở biên giới tây nam, bảo vệ vững chắc biên giới phía bắc; thực hiện nghĩa vụ quốc tế với Lào, Campuchia.
Thời kỳ Đổi mới và hội nhập (từ 1986 đến nay): Giữ vững an ninh quốc gia, trật tự an toàn xã hội
Các thế lực thù địch đẩy mạnh “diễn biến hòa bình”, tội phạm có tổ chức, kinh tế, tham nhũng, ma túy, tội phạm công nghệ cao… gia tăng. Công an nhân dân chủ động nắm chắc tình hình, tham mưu chiến lược cho Đảng, Nhà nước; ban hành và triển khai các nghị quyết, chiến lược bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa [2].
Trên mặt trận phòng, chống tội phạm, công an mở nhiều cao điểm tấn công, trấn áp; triệt phá băng nhóm nguy hiểm (tiêu biểu: Chuyên án Năm Cam, 2002); đánh sập các đường dây ma túy xuyên quốc gia; điều tra, xử lý nhiều đại án kinh tế, tham nhũng; đấu tranh tội phạm sử dụng công nghệ cao (như vụ do Phan Sào Nam cầm đầu, 2018). Công tác quản lý nhà nước về trật tự, an toàn xã hội được tăng cường, góp phần xây dựng xã hội kỷ cương, an toàn.
Xây dựng lực lượng: Trong sạch, vững mạnh, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại
Định hướng xuyên suốt được cụ thể hóa trong Hiến pháp 2013 (Điều 67) và các nghị quyết của Đảng: Từ mục tiêu “chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại” đến lộ trình “đến 2030 hiện đại” [1][3]. Nghị quyết 12-NQ/TW (16/3/2022) lần đầu tiên chuyên đề về xây dựng lực lượng Công an nhân dân trong tình hình mới [3].
Tổ chức bộ máy tinh gọn theo phương châm “Bộ tinh, tỉnh mạnh, huyện toàn diện, xã bám cơ sở”. Một bước cải cách đột phá là đưa Công an chính quy đảm nhiệm các chức danh công an xã tại 100% địa bàn, nâng cao hiệu quả bảo đảm an ninh trật tự từ cơ sở.
Chuyển đổi số và đổi mới phương thức phục vụ nhân dân
Bước vào kỷ nguyên 4.0, Công an nhân dân xác định ứng dụng khoa học-công nghệ và chuyển đổi số là nhiệm vụ trọng tâm. Bộ Công an tiên phong triển khai Đề án 06 của Chính phủ về phát triển ứng dụng dữ liệu dân cư, định danh, xác thực điện tử giai đoạn 2022-2025, tầm nhìn 2030 [4]. Hạt nhân là Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư và Hệ thống định danh, xác thực điện tử (VNeID). Nhiều dịch vụ công trực tuyến mức độ cao được cung cấp toàn trình, tạo thuận lợi cho người dân và doanh nghiệp.
Trên không gian mạng, các đơn vị chuyên trách được tăng cường; kịp thời phát hiện, ngăn chặn, xử lý vi phạm pháp luật; bảo vệ chủ quyền số theo Luật An ninh mạng (2018) [5]. Công an nhân dân đổi mới phong cách phục vụ, lấy sự hài lòng của người dân làm thước đo.
Hội nhập quốc tế và công nghiệp an ninh
Công an nhân dân mở rộng hợp tác với INTERPOL, ASEANAPOL và lực lượng thực thi pháp luật các nước; phối hợp đấu tranh tội phạm xuyên quốc gia, khủng bố, ma túy, mua bán người; bắt giữ đối tượng truy nã lẩn trốn ở nước ngoài. Việt Nam cử sĩ quan tham gia lực lượng gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc.
Chủ trương phát triển công nghiệp an ninh tự chủ, hiện đại được nhấn mạnh tại Kết luận 158-KL/TW (26/5/2025), tập trung các lĩnh vực an ninh mạng, công nghệ số, tự động hóa, AI; sản xuất trang thiết bị, phương tiện kỹ thuật nghiệp vụ .
“Công an của ta là Công an nhân dân, vì nhân dân mà phục vụ và dựa vào nhân dân mà làm việc”, Chủ tịch Hồ Chí Minh
“Hiện đại hóa phương thức quản lý, trọng tâm là chuyển đổi số; lấy sự hài lòng của người dân làm thước đo”, trích phát biểu của Thủ tướng Chính phủ.
Kết luận
Tám mươi năm xây dựng, chiến đấu và trưởng thành, lực lượng Công an nhân dân luôn tuyệt đối trung thành với Đảng, Tổ quốc và nhân dân; xứng đáng là lực lượng vũ trang nòng cốt bảo vệ an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội.
Phát huy truyền thống anh hùng, toàn lực lượng quyết tâm xây dựng Công an nhân dân chính quy, tinh nhuệ, hiện đại; gần dân, sát dân, vì nhân dân phục vụ; đóng góp vào mục tiêu đến năm 2030 trở thành quốc gia số ổn định, thịnh vượng và đến năm 2045 trở thành nước phát triển, thu nhập cao.
Tài liệu tham khảo:
[1] Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2013), Điều 67.
[2] Nghị quyết 28-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương (2013) về Chiến lược bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới.
[3] Nghị quyết 12-NQ/TW của Bộ Chính trị (16/3/2022) về xây dựng lực lượng Công an nhân dân thật sự trong sạch, vững mạnh, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại.
[4] Quyết định 06/QĐ-TTg (6/1/2022) của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án 06 về dữ liệu dân cư, định danh và xác thực điện tử.
[5] Luật An ninh mạng (2018) và văn bản hướng dẫn thi hành.
[6] Kết luận 158-KL/TW (26/5/2025) của Bộ Chính trị về phát triển công nghiệp an ninh.
