Trí tuệ nhân tạo và chiến lược chuyển đổi số của các tòa soạn báo chí Việt Nam

Mở đầu, ThS Đào Trung Thành, Phó Viện trưởng Viện Blockchain và Trí tuệ nhân tạo (ABAII), đồng thời là điều phối viên phiên thảo luận khẳng định rằng, chuyển đổi số không còn là một lựa chọn, mà là điều kiện sống còn của các tòa soạn trong kỷ nguyên công nghệ. Trong bối cảnh AI không chỉ thay đổi cách viết bài mà còn định hình cả hành vi tiếp nhận và phân phối thông tin, báo chí Việt Nam cần xác lập cho mình một hướng đi rõ ràng, linh hoạt và có trách nhiệm.

Báo chí đang đặt trọng tâm sai trong AI!

Trong bài tham luận của mình, ông Nguyễn Quang Đồng, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chính sách và Phát triển Truyền thông (IPS), đã trình bày kết quả khảo sát thực tế về mức độ ứng dụng AI tại các cơ quan báo chí Việt Nam, đồng thời đề xuất lộ trình sử dụng AI hiệu quả, phù hợp năng lực và có trách nhiệm.

Theo đó, ông chỉ ra rằng tỷ lệ ứng dụng tăng mạnh nhưng còn manh mún: Khảo sát của IPS (phối hợp với Hội Nhà báo Việt Nam và Hội Truyền thông số Việt Nam) cho thấy, tỷ lệ các cơ quan báo chí đã và đang ứng dụng AI hoặc có kế hoạch ứng dụng đã tăng gấp đôi so với năm 2023, đạt hơn 60% trong năm 2024.

Tuy nhiên, phần lớn các ứng dụng AI hiện nay vẫn tập trung vào các khâu sản xuất nội dung như: Gợi ý, chỉnh sửa tiêu đề và tóm tắt thông tin, biên tập, kiểm tra chính tả, tạo hình ảnh/video hay dịch thuật.

Một điểm đáng lưu ý là việc ứng dụng AI vào các hoạt động nghiên cứu sâu hơn hoặc để phục vụ bài toán kinh doanh, phân tích hành vi độc giả lại rất thấp. Điều này cho thấy sự tập trung chủ yếu vào vai trò cá nhân của nhà báo, thay vì định hướng chiến lược của toàn tòa soạn.

Ông Đồng đã chỉ ra ba vấn đề lớn đang tác động đến hiệu quả ứng dụng AI của các cơ quan báo chí Việt Nam, bao gồm: Đặt sai trọng tâm ứng dụng AI (quá chú trọng công cụ, ít quan tâm quy trình); thiếu chiến lược và tiếp cận tổng thể ở cấp độ tổ chức; thiếu nguồn lực tài chính, nhân sự chuyên trách. Vì vậy, các cơ quan báo chí cần tiếp cận AI một cách tổng thể và có chiến lược.

"Các tòa soạn cần có chiến lược ứng dụng tổng thể, chiến lược đầu tư công nghệ, và chính sách nội bộ rõ ràng", chuyên gia nhấn mạnh.

Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chính sách và Phát triển Truyền thông cũng lưu ý đến vấn để quản lý rủi ro và đạo đức trong việc sử dụng AI. Ông Đồng nhấn mạnh sự cần thiết của việc Hội Nhà báo Việt Nam ban hành một bộ quy tắc sử dụng AI có trách nhiệm chung cho toàn ngành.

Làm chủ công nghệ, kiểm soát dữ liệu

Tiếp nối phần trình bày của ông Nguyễn Quang Đồng, ông Đào Quang Bính – Tổng Thư ký tòa soạn báo VnEconomy – đã chia sẻ những kinh nghiệm thực tiễn trong việc xây dựng và ứng dụng các giải pháp AI bản địa hóa (localization) trong báo chí, từ sản xuất nội dung, cá nhân hóa nội dung và nâng cao hiệu quả tương tác với độc giả Việt Nam.

Theo ông Bính, VnEconomy đã sớm nhận thức tầm quan trọng của chuyển đổi số và ứng dụng AI. Tờ báo chuyên về kinh tế với 2 ngôn ngữ chính là tiếng Việt và tiếng Anh của ông đã đầu tư mạnh mẽ vào việc xây dựng nền tảng quản lý nội dung (CMS) thế hệ mới do Hemera phát triển, sẵn sàng tích hợp AI.

Điểm đặc biệt trong chiến lược của VnEconomy là việc tự phát triển các mô hình AI độc quyền, thay vì phụ thuộc hoàn toàn vào các công cụ AI tạo sinh như ChatGPT.

Đáng chú ý, ông Bính cho biết hầu hết những khó khăn khi ứng dụng AI của các tòa soạn báo như khảo sát của Viện Nghiên cứu chính sách và phát triển truyền thông (IPS) và Hội Nhà báo Việt Nam đưa ra đã được giải quyết tại VnEconomy, đặc biệt là câu chuyện về tin giả. Bởi vì, toàn bộ dữ liệu mà hệ thống AI của VnEconomy sử dụng đều là dữ liệu nội bộ của tòa soạn, được kiểm soát chặt chẽ.

“Mọi bài viết được tạo ra chỉ dựa trên dữ liệu đã có và các tài liệu mới cung cấp, không phụ thuộc vào bất kỳ nội dung nào từ các mô hình ngôn ngữ lớn như ChatGPT. Nhờ đó, chúng tôi loại bỏ được nguy cơ tin giả ngay từ đầu. Đồng thời, các bài viết do AI hỗ trợ đều mang đúng phong cách và quan điểm của tòa soạn, bảo đảm tính nhất quán và bản sắc riêng”, ông Đào Quang Bính cho biết.

AI không phải là món trang sức

Sau phần tham luận, phiên thảo luận mở tiếp theo đặc biệt thu hút sự quan tâm của công chúng.

Thẳng thắn nêu quan điểm, ông Lê Anh Dũng, Giám đốc Công nghệ của Got It Vietnam cho rằng, AI không phải là món trang sức, mà là công cụ phải vận hành tốt thì mới phát huy hiệu quả. Từ thực tiễn triển khai, ông Dũng cho rằng báo giới hoàn toàn có thể ứng dụng AI vào nhiều khâu của quá trình sản xuất thông tin.

Trong khi đó, ông Nguyễn Anh Tuấn, Nhà sáng lập Baomoi.com lại nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tích hợp AI vào quy trình phân phối nội dung. Theo ông, chính khả năng phân tích hành vi người dùng và gợi ý tin bài phù hợp giúp Baomoi.com duy trì độ gắn kết với độc giả trẻ, vốn rất dễ “chuyển kênh” trong môi trường mạng.

"AI không thay thế con người, nhưng nếu được tích hợp đúng cách, sẽ giúp biên tập viên đưa ra quyết định nhanh hơn, thông minh hơn", ông Tuấn nói.

Những chia sẻ tại diễn đàn đều khẳng định, AI đang mở ra cơ hội lớn cho báo chí nhưng cũng đặt ra nhiều thách thức về quản trị, đạo đức nghề nghiệp và mô hình kinh doanh. Chuyển đổi số thành công không chỉ là áp dụng công nghệ, mà phải là một chiến lược toàn diện, lấy con người và giá trị báo chí làm trung tâm.

Trong bối cảnh độc giả thay đổi hành vi tiếp cận thông tin, mô hình kinh doanh báo chí cần được định hình lại. AI có thể là cánh tay nối dài nhưng trung tâm vẫn phải là giá trị cốt lõi của nghề báo: độ tin cậy, tính xác thực và bản lĩnh chính trị vững vàng.