Tinh gọn không đồng nghĩa đơn giản

Bộ Nội vụ đang lấy ý kiến dự thảo nghị định phân định thẩm quyền giữa các cấp chính quyền trong lĩnh vực nội vụ, trong đó đáng chú ý là đề xuất chuyển 120 nhiệm vụ thuộc 8 lĩnh vực quản lý nhà nước từ cấp huyện xuống cấp xã; tổ chức lại bộ máy, phân công, phân cấp và tổ chức vận hành chính quyền hai cấp, nhất là tại các phường, xã mới, không đơn thuần là công tác hành chính. Đó là phép thử của tư duy cải cách, là thách thức đối với khả năng thực thi, là cơ hội để biến mỗi xã, phường thành “mắt xích đầu tiên” thật sự hiệu quả của bộ máy công quyền.

Câu chuyện vận hành bộ máy sao cho hiệu quả không mới, nhưng càng đi vào thực tiễn càng đặt ra nhiều câu hỏi, thí dụ: Xã mới sau sáp nhập có diện tích rộng hơn, dân số đông hơn, đa dạng hơn, vậy năng lực điều hành có tăng tương ứng không? Cán bộ đủ chưa? Trụ sở, trang thiết bị, hệ thống thông tin có đáp ứng nổi yêu cầu phục vụ dân không?

Đáng chú ý, khi chuyển thêm 120 nội dung từ cấp huyện xuống cấp xã như đề xuất, chính quyền cấp xã được giao rất nhiều nhiệm vụ từ quản lý dân cư, bảo hiểm, công vụ, thi đua-khen thưởng, đến cải cách hành chính, thanh tra, tôn giáo, thi tuyển công chức…

Thực tiễn đó đòi hỏi một sự chuẩn bị thận trọng, bài bản, không chỉ về nhân sự mà còn về năng lực tổ chức thực thi. Cán bộ xã, phường không thể vận hành một hệ thống mới bằng tư duy “làm cho xong việc”. Nếu không thay đổi tư duy, công cụ tốt đến mấy cũng trở nên vô dụng.

Điều dễ nhận thấy hiện nay là có những xã, phường đã được cấp máy tính, có phần mềm quản lý dân cư, có bộ phận một cửa điện tử, nhưng vẫn xử lý hồ sơ kiểu giấy tay hoặc nửa điện tử, nửa thủ công. Có những nơi tổ chức bộ máy mới, nhưng chưa thật sự cải tiến theo hướng phân định rõ ràng nhiệm vụ, tăng tính chịu trách nhiệm cá nhân và giảm tầng nấc trung gian.

Tại Thành phố Hồ Chí Minh, một trong các địa phương tiên phong vận hành thử nghiệm mô hình chính quyền hai cấp tại 102 xã, phường từ ngày 12/6 vừa qua, nhiều phường sau sáp nhập có quy mô dân cư hơn 50.000 người. Nhu cầu giải quyết thủ tục, khiếu nại, tiếp nhận dịch vụ công tăng cao, trong khi số lượng cán bộ có hạn. Hệ thống quản lý dữ liệu thiếu đồng bộ sau sáp nhập gây khó khăn cho việc khai thác thông tin. Đó là chưa kể đến áp lực tâm lý, khả năng thích ứng công việc của đội ngũ cán bộ phường, xã. Những tình huống này nếu không được giải quyết triệt để có thể gây “nghẽn mạch” cải cách hành chính vốn đang rất cần được đẩy nhanh.

Do đó, điều cần nhất hiện nay không phải là ban hành thật nhanh một mô hình chuẩn rồi áp dụng đại trà, mà là nhận diện đúng các “nút thắt” trong thực thi để có giải pháp đồng bộ.

Trước hết, phải làm rõ được mối quan hệ phân quyền-phân cấp-ủy quyền trong chính quyền hai cấp, tránh tình trạng “chuyển việc nhưng không chuyển quyền” hoặc “chuyển quyền mà không chuyển người”.

Giao thêm việc cho cấp xã phải đi kèm chuyển giao thẩm quyền quyết định, kinh phí và nhân sự tương ứng. Phải sửa đổi một số quy định còn mang tính “hành chính hóa” mô hình tổ chức, không cho phép cấp xã được linh hoạt bố trí bộ máy theo đặc thù địa phương.

Ngược lại, cấp xã, phường cũng phải chủ động chuẩn bị, không thụ động trông chờ điều phối từ trên xuống. Chính quyền cấp xã, nhất là cấp ủy và người đứng đầu cần tổ chức lại quy trình tiếp dân, xử lý công việc theo hướng phân rõ trách nhiệm, có thời hạn, có cam kết và có công khai kết quả để dân giám sát.

Cùng với đó, cần chú trọng đến công tác chuẩn hóa đội ngũ cán bộ cấp xã; có chính sách thu hút nhân tài về làm việc tại cơ sở. Đào tạo cán bộ phải là quá trình cập nhật tri thức hiện đại, rèn luyện khả năng phân tích, đánh giá tình huống và thực thi chính sách theo phương pháp mới.

Từ nay đến ngày 1/7 là thời điểm vàng để rà soát, điều chỉnh, hoàn thiện mô hình thử nghiệm, tránh tình trạng vận hành thiếu sự chuẩn bị để rồi phải “chạy theo” khắc phục hậu quả của sự chệch choạc về tổ chức, nhân lực, kỹ thuật.

Một yêu cầu không kém phần quan trọng là phải thay đổi cách đánh giá chất lượng hoạt động của chính quyền cấp xã, phường. Không thể chỉ dựa vào số lượng hồ sơ giải quyết mà cần gắn với mức độ hài lòng của người dân, với tỷ lệ hồ sơ xử lý đúng hạn, với hiệu quả trong phát hiện và xử lý vấn đề phát sinh từ thực tiễn. Chỉ khi ấy, bộ máy chính quyền hai cấp mới vận hành trơn tru, không phải như hai tầng chồng lấn mà như hai bánh răng khớp chặt trong một cỗ máy hành chính hiện đại, hướng đến phục vụ dân, lấy hiệu quả làm thước đo.