Tạo cơ chế giải quyết tranh chấp vượt trội, công bằng, hiệu lực, hiệu quả theo thông lệ quốc tế

Thành lập một Tòa án chuyên biệt tại Thành phố Hồ Chí Minh, có thẩm quyền giải quyết đối với các tranh chấp

Chiều 4/12, tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 10, Quốc hội làm việc tại hội trường nghe Tờ trình và Báo cáo thẩm tra Dự án Luật Tòa án chuyên biệt tại Trung tâm tài chính quốc tế.

Trình bày Tờ trình, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Nguyễn Văn Quảng nêu rõ: Việc xây dựng Luật nhằm xây dựng Tòa án chuyên biệt tại Trung tâm tài chính quốc tế theo mô hình đặc thù thuộc hệ thống Tòa án nhân dân tương thích với chuẩn mực và thông lệ quốc tế, có chức năng giải quyết tranh chấp, yêu cầu về đầu tư, kinh doanh tại Trung tâm tài chính quốc tế.

Đồng thời, tạo cơ chế giải quyết tranh chấp vượt trội, công bằng, hiệu lực, hiệu quả theo thông lệ quốc tế nhằm bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của nhà đầu tư, lợi ích của quốc gia, thu hút tranh chấp được giải quyết tại Tòa án chuyên biệt; góp phần thu hút đầu tư nước ngoài vào Trung tâm tài chính quốc tế; xây dựng môi trường đầu tư minh bạch, ổn định, tăng cường niềm tin của nhà đầu tư, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới.

Dự thảo luật gồm 5 Chương với 43 Điều, quy định về nhiệm vụ, quyền hạn; tổ chức bộ máy; thẩm quyền, trình tự, thủ tục tố tụng; thi hành bản án, quyết định; Thẩm phán, Thư ký Tòa án, người đại diện của các bên; bảo đảm hoạt động của Tòa án chuyên biệt tại Trung tâm tài chính quốc tế.

Dự thảo luật quy định rõ 9 nguyên tắc tổ chức và hoạt động của Tòa án chuyên biệt, gồm: Độc lập theo thẩm quyền xét xử; Thẩm phán xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật; bảo đảm quyền bình đẳng trước pháp luật và Tòa án; giải quyết vụ việc công bằng, minh bạch, vô tư, khách quan, nhanh chóng, hiệu quả; chế độ xét xử sơ thẩm, phúc thẩm được bảo đảm; thực hiện tranh tụng trong xét xử; thủ tục tố tụng linh hoạt, đặc thù theo chuẩn mực và thông lệ quốc tế; tòa án xét xử công khai, trừ trường hợp xét xử kín theo quy định của pháp luật; bảo đảm quyền tự định đoạt của các bên.

Về áp dụng pháp luật tại Tòa án chuyên biệt, dự thảo luật quy định thủ tục tố tụng cơ bản để giải quyết vụ việc tại Tòa án; trình tự, thủ tục tố tụng cụ thể sẽ được quy định chi tiết trong Bộ Quy tắc tố tụng của Tòa án chuyên biệt.

Quy định các bên được thỏa thuận lựa chọn áp dụng pháp luật nước ngoài, tập quán thương mại quốc tế, điều ước quốc tế mà Việt Nam chưa là thành viên để giải quyết tranh chấp khi có ít nhất một bên là cá nhân, tổ chức nước ngoài.

Về tổ chức, dự thảo Luật quy định thành lập một Tòa án chuyên biệt tại Thành phố Hồ Chí Minh, có thẩm quyền giải quyết đối với các tranh chấp, yêu cầu phát sinh tại Trung tâm tài chính quốc tế cả ở Thành phố Hồ Chí Minh và thành phố Đà Nẵng.

Thẩm phán Tòa án chuyên biệt được Chủ tịch nước bổ nhiệm từ những nguồn gồm: Người nước ngoài; công dân Việt Nam là công chức, luật sư, trọng tài viên, giảng viên đại học, nhà khoa học, chuyên gia; Thẩm phán Tòa án nhân dân.

Tòa án chuyên biệt có thẩm quyền giải quyết các vụ việc phát sinh giữa thành viên Trung tâm tài chính quốc tế với nhau hoặc giữa thành viên Trung tâm tài chính quốc tế với cơ quan, tổ chức, cá nhân khác không phải là thành viên Trung tâm tài chính quốc tế tại Điều 12 dự thảo luật.

Đề nghị không quy định việc các bên lựa chọn áp dụng “điều ước quốc tế mà Việt Nam chưa là thành viên”

Trình bày báo cáo thẩm tra, ông Hoàng Thanh Tùng, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội cho biết, Ủy ban tán thành sự cần thiết ban hành Luật Tòa án chuyên biệt tại Trung tâm tài chính quốc tế với các cơ sở chính trị, pháp lý và thực tiễn; nhất trí trình Quốc hội xem xét, thông qua dự án Luật tại Kỳ họp thứ 10 theo trình tự, thủ tục rút gọn.

Về áp dụng pháp luật nội dung, Ủy ban nhận thấy, điểm cốt lõi của thông luật và pháp luật thương mại quốc tế là nguyên tắc "Tự do thỏa thuận lựa chọn luật", theo đó sự lựa chọn của các bên về nguyên tắc phải được ưu tiên tuyệt đối, đứng đầu trong mọi thứ tự áp dụng.

Tuy nhiên, việc dự thảo Luật tách lựa chọn pháp luật Việt Nam khỏi nguyên tắc chung về thỏa thuận lựa chọn luật tại điểm a khoản 2 Điều 5 đã làm phân mảnh nguyên tắc cốt lõi này, dẫn đến sự thiếu logic trong việc thiết lập quy tắc xung đột pháp luật và khó hiểu đối với các bên tranh chấp quốc tế. Do đó, đề nghị Cơ quan trình nghiên cứu, thiết kế lại điều khoản nêu trên.

Đồng thời, Ủy ban cũng đề nghị chỉnh lý điểm b khoản 2 Điều 5 theo hướng trường hợp các bên không có thỏa thuận lựa chọn pháp luật áp dụng hoặc pháp luật được lựa chọn không thể áp dụng, thì áp dụng pháp luật của nước có mối liên hệ gắn bó nhất với quan hệ tranh chấp đó; nếu không xác định được mối liên hệ gắn bó nhất thì áp dụng pháp luật điều chỉnh hoạt động đầu tư, kinh doanh tại Trung tâm tài chính quốc tế. Quy định này tạo sự minh bạch, rõ ràng và tương đồng với quy tắc xung đột pháp luật được chấp nhận rộng rãi, phù hợp với thông lệ quốc tế.

Ngoài ra, đề nghị không quy định việc các bên lựa chọn áp dụng “điều ước quốc tế mà Việt Nam chưa là thành viên” vì điều ước quốc tế làm phát sinh, thay đổi hoặc chấm dứt quyền, nghĩa vụ của quốc gia nên việc Việt Nam chấp thuận các cam kết theo điều ước quốc tế cần thông qua thủ tục ký kết, phê chuẩn chặt chẽ.