Phòng, chống tội phạm liên quan tài sản mã hóa

Đại diện Cục An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (A05), Bộ Công an đã có những chia sẻ về vấn đề phòng, chống tội phạm trong lĩnh vực tài sản mã hóa tại Diễn đàn "Thị trường tài sản số: Từ xu hướng đến bứt phá". Diễn đàn do Bộ Tài chính, Bộ Khoa học và Công nghệ, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước và Hiệp hội Blockchain và Tài sản số Việt Nam (VBA) phối hợp tổ chức trong khuôn khổ Ngày hội Đổi mới sáng tạo quốc gia năm 2025.

Những "chợ đen" quy mô lớn, tiềm ẩn nhiều rủi ro

Theo dữ liệu từ CoinGecko, vốn hóa thị trường tài sản mã hóa toàn cầu có thời điểm đạt đến hơn 4.000 tỷ USD, hiện ở mức gần 3.900 tỷ USD. Quy mô thị trường tài sản mã hóa dự kiến sẽ đạt mức 5.000 tỷ USD vào năm 2028 với tốc độ tỷ lệ tăng trưởng kép hằng năm (Compound Annual Growth Rate, CARG) là 30,4%. “Tài sản” chiếm tỷ trọng lớn nhất trong vốn hóa thị trường tài sản mã hóa, hiện nay là Bitcoin (chiếm khoảng 51,4%) với khối lượng giao dịch hằng ngày đạt khoảng 57 tỷ USD, trong đó lượng giao dịch chủ yếu được thực hiện trên sàn giao dịch quốc tế lớn như Binance, Bybit, OKX... Thị trường tài sản mã hóa tại Việt Nam cũng diễn ra sôi động, theo thống kê, Việt Nam hiện có hơn 20 triệu người đang sở hữu tài sản mã hóa, đứng thứ 5 toàn cầu … Bên cạnh giao dịch trên sàn quốc tế, hoạt động trao đổi, mua bán tài sản mã hóa giữa cá nhân với cá nhân trên không gian mạng còn được tổ chức theo dạng “chợ đen”. Trên các nền tảng mạng xã hội hiện nay tràn lan các hội nhóm mua bán, trao đổi tài sản mã hóa với những cái tên như: “MUA BÁN USDT VIỆT NAM”, “Chợ đen Bitcoin Remitano USDT”, “Mua Bán USDT Miền Trung – Trade Coin”... Thành viên của các nhóm này đăng thông tin về nhu cầu mua, bán, hoặc trao đổi tài sản mã hóa. Nếu “khớp lệnh”, các thành viên sẽ trực tiếp giao dịch với nhau. Uy tín của người mua, người bán tài sản mã hóa trên mạng chỉ dựa vào đánh giá của các thành viên kỳ cựu trong nhóm. Các giao dịch mua bán tài sản mã hóa giữa cá nhân với cá nhân trên thị trường “chợ đen” có giá trị từ vài nghìn cho đến vài trăm nghìn USDT, cá biệt có những trường hợp giá trị giao dịch mua bán tài sản mã hóa lên tới hàng triệu USDT/ngày. Trên các hội nhóm này, thường xuyên có số lượng lớn thành viên ẩn danh đăng các bài tìm người thu mua tài sản mã hóa “bẩn” với số lượng cực lớn, có thể lên tới hàng chục triệu USDT.

Nguy cơ từ "thị trường ngầm" tài sản mã hóa

Dựa trên tính ẩn danh, giao dịch xuyên biên giới, giao dịch nhanh không cần thông qua các tổ chức trung gian, tài sản mã hóa được tội phạm triệt để lợi dụng tạo ra một “thị trường ngầm” trong việc lưu chuyển dòng tiền thanh toán cho những hoạt động bất hợp pháp trên không gian mạng. Các đối tượng cũng sử dụng các giao dịch tài sản mã hóa để phạm tội, gây nhiều nguy cơ tiềm ẩn đe dọa an ninh quốc gia, mất trật tự an toàn xã hội.

Các giao dịch tài sản mã hóa không qua kiểm soát của cơ quan nhà nước gây tác động xấu đến an ninh tiền tệ. Với lượng tiền giao dịch hằng ngày liên quan đến “tài sản mã hóa” lên đến hàng nghìn tỷ đồng, không thông qua hệ thống tổ chức tín dụng, không được kiểm soát sẽ có thể ảnh hưởng thị trường tiền tệ và hoạt động thanh toán. Mặt khác, với lượng lớn nhà đầu tư người Việt Nam tham gia hoạt động mua bán, đầu tư tài sản mã hóa và giao dịch trên các sàn giao dịch quốc tế làm dòng tiền lớn chảy ra nước ngoài mà không có sự kiểm soát của cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Nhiều cá nhân, tổ chức thu được lợi nhuận cao từ việc thiết lập hệ thống “đào” tài sản mã hóa và kinh doanh tài sản mã hóa nhưng không khai báo và đóng thuế, gây thất thu cho ngân sách Nhà nước. Bên cạnh đó, tình trạng sử dụng tài khoản thanh toán không chính chủ hoặc thuê, mượn tài khoản thanh toán phục vụ cho giao dịch tài sản mã hóa có chiều hướng diễn biến phức tạp. Các đối tượng còn sử dụng các dịch vụ thanh toán “chui”, hoạt động bất hợp pháp để phục vụ mục đích thanh toán giao dịch tài sản mã hóa.

Rất nhiều vụ án lừa đảo, chiếm đoạt tài sản trên không gian mạng đã xảy ra. Quá trình hoạt động phạm tội, các đối tượng lừa đảo thường xuyên thay đổi thông tin điện thoại, tài khoản mạng xã hội, tài khoản thanh toán, sử dụng tài sản mã hóa để đối phó với công tác phòng ngừa, phát hiện, điều tra, xử lý của cơ quan chức năng. Qua thống kê, trong các vụ án, vụ việc lừa đảo chiếm đoạt tài sản trên không gian mạng, phần lớn tiền do phạm tội mà có được chuyển thành tài sản mã hóa thông qua dịch vụ trao đổi, mua bán ngang hàng tại các sàn giao dịch quốc tế như Binance, HTX, OKX…, gây khó khăn cho công tác điều tra, xác minh, làm rõ. Một vụ việc điển hình: Trong chuyên án đấu tranh với một ổ nhóm thực hiện hành vi lừa đảo chiếm đoạt tài sản trên không gian mạng, cơ quan công an xác định, các đối tượng lừa đảo chiếm đoạt tiền của bị hại đã cấu kết, thuê bộ phận 777pay rửa tiền. Bộ phận 777pay đã cung cấp các tài khoản ngân hàng để các đối tượng lừa đảo hướng dẫn bị hại chuyển tiền nhằm chiếm đoạt. Sau khi lừa đảo, chiếm đoạt được gần 20 tỷ đồng của bị hại, các đối tượng đã rửa tiền bằng hình thức chuyển lòng vòng qua các tài khoản, rồi mua bán tài sản mã hóa USDT để xóa nguồn gốc tiền "bẩn". Ngày 12/7/2024, Cơ quan An ninh điều tra Công an tỉnh Tây Ninh khởi tố, bắt tạm giam 05 bị can gồm: Phạm Văn Nghĩa (SN 1979), Nguyễn Phú Yên (SN 1984), Ngọc Tuấn Anh (SN 1997), Vương Thị Hoa (SN 1989) và Ngô Xuân Phương (SN 1996) về tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản; thu thập, trao đổi, mua bán trái phép thông tin về tài khoản ngân hàng và rửa tiền. Số tiền lừa đảo được Tuấn Anh và Hoa chuyển đến nhóm của Phương để mua tài sản mã hóa USDT (Tether USD). Tính từ tháng 9/2022 đến 5/2023, Tuấn Anh và Hoa đã chuyển tổng số tiền hơn 350 tỷ đồng để mua 14.973.828 USDT từ nhóm của Phương, Phương chuyển số tiền này vào ví tài sản mã hóa cho ông chủ của Tuấn Anh và Hoa.

Tiếp đến là các vụ lừa đảo qua các dự án phát hành tài sản mã hóa. Các đối tượng tự phát hành ra tài sản mã hóa không có giá trị quy đổi trên thị trường (hoặc thanh khoản trên thị trường không cao), chỉ có thể trao đổi trong nhóm nội bộ. Do vậy, nhà đầu tư sẽ luôn đứng trước nguy cơ bị lừa đảo, chiếm đoạt tài sản khi các đối tượng phát hành điều chỉnh giá các đồng tiền xuống không có giá trị, hoặc mất thanh khoản nội bộ…

Một loại hình khác là lừa đảo huy động vốn dưới hình thức đầu tư vào các loại tài sản mã hóa và trả lãi cho những người gửi tiền với lợi nhuận cao. Khi huy động được lượng tiền đủ lớn, các đối tượng sẽ bỏ trốn hoặc lấy nhiều lý do để chậm trả cho khách hàng nhằm chiếm hưởng trái phép. Tháng 9/2025, Cục An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao đã phối hợp với Công an tỉnh Lào Cai triệt phá đường dây huy động vốn tài chính thông qua phát hành tài sản mã hóa Heliwin, khởi tố 13 đối tượng, thu giữ, tạm giữ số tiền và tài sản trị giá khoảng 440 tỷ đồng.

Hoạt động dịch chuyển dòng tiền vi phạm pháp luật xuyên biên giới cũng là vấn đề nhức nhối. Việc sử dụng tài sản mã hóa để chuyển tiền xuyên biên giới dễ dàng hơn rất nhiều so với các phương thức truyền thống và khả năng có thể truy vết tương đối hạn chế. Thí dụ, nếu như muốn chuyển tiền ra nước ngoài, tổ chức nhận tiền gửi phải có trách nhiệm báo cáo cơ quan chức năng theo quy định pháp luật. Tuy nhiên, nếu cá nhân sử dụng tiền pháp định để mua tài sản mã hóa theo hình thức P2P qua các sàn giao dịch quốc tế thì rất khó để xác minh và kiểm soát. Số tài sản mã hóa sau khi chuyển đổi được có thể tùy ý bán trên thị trường, chuyển cho người khác hoặc đổi sang một ngoại tệ khác mà không bị một tổ chức tài chính hay cơ quan chức năng nào giám sát. Thực tiễn đấu tranh, các vụ án, vụ việc về tội phạm sử dụng công nghệ cao, các đối tượng triệt để lợi dụng các sàn giao dịch tài sản mã hóa để mua USDT, rửa tiền và chuyển tiền ra nước ngoài. Trong vụ án cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự, Cơ quan điều tra Công an tỉnh Quảng Nam xác định Lâm Thị Ngọc Loan (SN 1982) đã giúp nhóm đối tượng Trung Quốc chuyển hơn 8.000 tỷ đồng thu lợi bất chính qua biên giới thông qua tài sản mã hóa USDT. Tòa án nhân dân tỉnh Quảng Nam (trước đây) đã tuyên phạt Loan với mức án 5 năm 6 tháng tù về tội Vận chuyển trái phép tiền tệ qua biên giới.

Ngoài ra vấn đề về bảo vệ dữ liệu cá nhân cũng đặt ra thách lớn. Các sàn giao dịch tài sản mã hóa thu thập, lưu trữ lượng lớn thông tin khách hàng (dữ liệu cá nhân cơ bản và nhạy cảm) nhưng chưa tuân thủ quy định của Luật An ninh mạng, Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân, Nghị định số 53/2022/NĐ-CP ngày 15/8/2022 quy định chi tiết một số điều của Luật An ninh mạng, Nghị định 13/2023/NĐ-CP ngày 17/4/2023 về bảo vệ dữ liệu cá nhân ảnh hưởng không nhỏ đến an ninh dữ liệu quốc gia, quyền riêng tư, bảo mật dữ liệu người dùng khi tham gia giao dịch. Thống kê cho thấy, cho đến nay đã xảy ra hàng chục vụ tấn công hệ thống thông tin vào các sàn giao dịch tài sản mã hóa, gây thiệt hại lên tới hàng chục tỷ USD. Bên cạnh thiệt hại về kinh tế, lượng dữ liệu cá nhân của khách hàng bị xâm phạm trong các vụ việc đã dấy lên mối quan ngại về việc tuân thủ quy định bảo đảm an ninh mạng, an toàn hệ thống thông tin của các sàn giao dịch này.

Tuân thủ chặt chẽ quy định trong thí điểm thị trường tài sản mã hóa

Để nâng cao hiệu quả công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm trong lĩnh vực tài sản mã hóa, Cục An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao khuyến nghị: